Πώς συνδέεται το φως τη νύχτα με καρκίνο, καρδιακά, Αλτσχάιμερ και γονιμότητα

Φέτος τον Οκτώβριο, εκατομμύρια Αμερικανοί έχασαν δύο από τα πιο εντυπωσιακά θεάματα στο σύμπαν: το βόρειο σέλας και έναν σπάνιο κομήτη. Ακόμη και αν τα περίμεναν, ήταν δύσκολο να τα δει κανείς από το φως που υπάρχει, εκτός εάν πήγαινε κάπου σκοτεινά και άφηνε τα μάτια του να προσαρμοστούν.

Ο νυχτερινός ουρανός πάνω από τη Βόρεια Αμερική γίνεται φωτεινότερος περίπου κατά 10% ετησίως από το 2011 και μετά. Και όλο και περισσότερες έρευνες συνδέουν όλη αυτή τη φωτορύπανση με ένα εντυπωσιακό φάσμα συνεπειών για την υγεία: καρκίνο, καρδιακές παθήσεις, διαβήτη, νόσο Αλτσχάιμερ, ακόμη και χαμηλή ποιότητα σπέρματος, αν και οι λόγοι για αυτές τις ανησυχητικές συσχετίσεις δεν είναι πάντα σαφείς.

«Έχουμε χάσει την αντίθεση μεταξύ φωτός και σκότους και μπερδεύουμε τη φυσιολογία μας σε τακτική βάση», λέει ο John Hanifin, αναπληρωτής διευθυντής του προγράμματος έρευνας για το φως του Πανεπιστημίου Thomas Jefferson.

Οι εκτυφλωτικοί προβολείς, τα φωτισμένα κτήρια, οι φωτεινές διαφημιστικές πινακίδες και τα φώτα του δρόμου γεμίζουν τον αστικό ουρανό με μια φωτεινότητα που επηρεάζει ακόμη και τους κατοίκους της υπαίθρου. Στο εσωτερικό των σπιτιών μας, από την εφεύρεση του λαμπτήρα και μετά, έχουμε φως τη νύχτα. Και πλέον έχουν προστεθεί και οι συσκευές που εκπέμπουν μπλε φως  -smartphones, οθόνες τηλεόρασης, tablet- οι οποίες έχουν συνδεθεί με προβλήματα ύπνου.

Αλλά και το εξωτερικό φως μπορεί να έχει σημασία για την υγεία μας. «Κάθε φωτόνιο μετράει», τονίζει ο Hanifin.

Έντονα φώτα, μεγάλα προβλήματα

Σε μελέτη του 2024, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δορυφορικά δεδομένα για να μετρήσουν τη φωτορύπανση στις κατοικίες πάνω από 13.000 ανθρώπων. Διαπίστωσαν ότι όσοι ζούσαν στα μέρη με τον πιο φωτεινό ουρανό τη νύχτα είχαν 31% υψηλότερο κίνδυνο υψηλής αρτηριακής πίεσης. Άλλη μελέτη από το Χονγκ Κονγκ έδειξε 29% υψηλότερο κίνδυνο θανάτου από στεφανιαία νόσο. Και μια άλλη διαπίστωσε 17% υψηλότερο κίνδυνο εγκεφαλοαγγειακής νόσου, όπως εγκεφαλικά επεισόδια ή ανευρύσματα εγκεφάλου.

Φυσικά, οι αστικές περιοχές έχουν επίσης ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβο και έλλειψη πρασίνου. Έτσι, για ορισμένες μελέτες, οι επιστήμονες έλεγξαν αυτούς τους παράγοντες, και η συσχέτιση παρέμεινε ισχυρή (αν και η ατμοσφαιρική ρύπανση με μικροσωματίδια φάνηκε να είναι χειρότερη για την υγεία της καρδιάς από ό,τι ο εξωτερικός φωτισμός).

Οι έρευνες έχουν βρει επίσης συνδέσεις μεταξύ της νυχτερινής λάμψης έξω και άλλων ασθενειών, όπως:

Καρκίνος του μαστού. «Πρόκειται για μια πολύ ισχυρή συσχέτιση», λέει ο Randy Nelson, PhD, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Βιρτζίνια. Μελέτη αποκάλυψε ότι οι γυναίκες που ζούσαν στις περιοχές με τη μεγαλύτερη φωτορύπανση είχαν 12% υψηλότερο κίνδυνο. Το αποτέλεσμα αυτό είναι συγκρίσιμο με την αύξηση της πρόσληψης εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων κατά 10%.

Αλτσχάιμερ. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε φέτος, το εξωτερικό φως τη νύχτα συνδέθηκε πιο ισχυρά με τη νόσο ακόμη και από την κατάχρηση αλκοόλ ή την παχυσαρκία.

Διαβήτης. Σε πρόσφατη μελέτη, οι άνθρωποι που ζούσαν στις πιο φωτισμένες περιοχές είχαν 28% υψηλότερο κίνδυνο διαβήτη από εκείνους που κατοικούσαν σε πολύ πιο σκοτεινά μέρη. Σε μια χώρα όπως η Κίνα, οι επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι 9 εκατομμύρια περιπτώσεις διαβήτη θα μπορούσαν να συνδεθούν με τη φωτορύπανση.

Τι συμβαίνει στο σώμα σας όταν εκτίθεστε στο φως τη νύχτα

Έρευνες έχουν αποκαλύψει ότι το φως τη νύχτα (σε εσωτερικούς ή εξωτερικούς χώρους) διαταράσσει τα κιρκαδιανά ρολόγια, αυξάνει τη φλεγμονή, επηρεάζει την κυτταρική διαίρεση και καταστέλλει τη μελατονίνη, την «ορμόνη του σκότους».

Ο νυχτερινός φωτισμός επηρεάζει την υγεία και τη συμπεριφορά ειδών τόσο διαφορετικών όπως τα χάμστερ Σιβηρίας, τα ζεμπράκια (είδος μικρού πουλιού), τα ποντίκια, οι γρύλοι και τα κουνούπια. Όπως τα περισσότερα πλάσματα στη Γη, οι άνθρωποι έχουν εσωτερικά ρολόγια που συγχρονίζονται με τον 24ωρο κύκλο της ημέρας και της νύχτας. Το κύριο ρολόι βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, αλλά κάθε κύτταρο του σώματός σας έχει επίσης το δικό του ρολόι. Πολλές φυσιολογικές διεργασίες λειτουργούν με βάση τους κιρκαδιανούς ρυθμούς, από τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης μέχρι την έκκριση ορμονών, καθώς και διεργασίες που εμπλέκονται στην εξέλιξη του καρκίνου, όπως η κυτταρική διαίρεση.

«Υπάρχουν ειδικοί φωτοϋποδοχείς στο μάτι που δεν ασχολούνται με τις οπτικές πληροφορίες. Απλώς στέλνουν πληροφορίες για το φως», εξηγεί ο Nelson. «Αν λάβετε φως τη λάθος στιγμή, μηδενίζετε τα ρολόγια».

Αυτό το εσωτερικό ρολόι «προετοιμάζει το σώμα για διάφορες επαναλαμβανόμενες προκλήσεις, όπως το φαγητό», λέει ο Christian Benedict, ερευνητής ύπνου στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα στη Σουηδία. «Η έκθεση στο φως [τη νύχτα] μπορεί να διαταράξει αυτό το πολύ σημαντικό σύστημα». Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει, για παράδειγμα, ότι η ινσουλίνη σας απελευθερώνεται σε λάθος χρόνο, προκαλώντας «μια κατάσταση τύπου jet lag, η οποία στη συνέχεια θα επηρεάσει την ικανότητα χειρισμού του σακχάρου στο αίμα». Μελέτες σε ζώα επιβεβαιώνουν ότι η έκθεση στο φως τη νύχτα μπορεί να μειώσει την ανοχή στη γλυκόζη και να μεταβάλει την έκκριση ινσουλίνης – πιθανές οδούς προς τον διαβήτη.

Η ορμόνη μελατονίνη, που παράγεται όταν είναι σκοτάδι από την επίφυση στον εγκέφαλο, είναι βασικός παίκτης σε αυτόν τον σύγχρονο αγώνα. Η μελατονίνη σας βοηθάει να κοιμηθείτε, συγχρονίζει τους κιρκάδιους ρυθμούς του σώματος, προστατεύει τους νευρώνες από βλάβες, ρυθμίζει το ανοσοποιητικό σύστημα και καταπολεμά τις φλεγμονές. Αλλά ακόμη και ένα ίχνος φωτός τη νύχτα μπορεί να καταστείλει την έκκρισή της. Λιγότερο από 30 lux φωτός, περίπου το επίπεδο ενός πεζόδρομου τη νύχτα, μπορεί να μειώσει τη μελατονίνη στο μισό.

Όταν τα πειραματόζωα εκτίθενται στο νυχτερινό φως, «παρουσιάζουν τεράστια νευροφλεγμονή», δηλαδή φλεγμονή του νευρικού ιστού, τονίζει ο Nelson. Σε ένα πείραμα σε ανθρώπους, όσοι κοιμούνταν βυθισμένοι σε ασθενές φως είχαν υψηλότερα επίπεδα C-αντιδρώσας πρωτεΐνης στο αίμα τους, δείκτη φλεγμονής.

Η χαμηλή μελατονίνη έχει επίσης συνδεθεί με τον καρκίνο. «Επιτρέπει στον μεταβολικό μηχανισμό των καρκινικών κυττάρων να είναι ενεργός», λέει ο Hanifin. Μία από τις επιδράσεις της μελατονίνης είναι η διέγερση των κυττάρων φυσικών δολοφόνων, τα οποία μπορούν να αναγνωρίσουν και να καταστρέψουν τα καρκινικά κύτταρα. Επιπλέον, όταν η μελατονίνη πέφτει, τα οιστρογόνα μπορεί να ανεβαίνουν, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει τη σχέση μεταξύ του φωτός τη νύχτα και του καρκίνου του μαστού (τα οιστρογόνα τροφοδοτούν την ανάπτυξη όγκων στους καρκίνους του μαστού).

Τι μπορείτε να κάνετε

Η μελατονίνη δεν επηρεάζεται σε όλους από το νυχτερινό φως στον ίδιο βαθμό.

«Ορισμένοι άνθρωποι είναι πολύ ευαίσθητοι στο πολύ αμυδρό φως, ενώ άλλοι δεν είναι τόσο ευαίσθητοι και χρειάζονται πολύ, πολύ μεγαλύτερη φωτεινή διέγερση [για να επηρεάσει τη μελατονίνη]», λέει ο Benedict. Σε μια μελέτη, ορισμένοι εθελοντές χρειάστηκαν 350 lux για να μειώσουν τη μελατονίνη τους κατά το ήμισυ. Για αυτούς τους ανθρώπους, το να ανάψουν το φως στο μπάνιο τη νύχτα δεν θα είχε καμία σημασία. Για άλλους, όμως, μόλις 6 lux έκαναν ζημιά.

Μπορείτε να προστατεύσετε τον εαυτό σας κρατώντας τα φώτα στο υπνοδωμάτιό σας σβηστά και τις οθόνες σας κρυμμένες, αλλά η αποφυγή της φωτορύπανσης σε εξωτερικούς χώρους μπορεί να είναι πιο δύσκολη. Μπορείτε φυσικά να επενδύσετε σε υψηλής ποιότητας κουρτίνες συσκότισης, αν και μπορεί να εξακολουθεί να μπαίνει λίγο φως. Μπορείτε να φυτέψετε δέντρα μπροστά από τα παράθυρά σας, ακόμη και να ασκήσετε πίεση για να μειωθεί ο υπερφωτισμός των κτηρίων και να αλλάξει ο φωτισμός τους δρόμους.

Τέλος, μπορείτε να αλλάξετε συνήθειες. Αν ζείτε σε μια περιοχή με πολλή φωτορύπανση, ίσως πρέπει να επανεξετάσετε τους νυχτερινούς περιπάτους ή τις βόλτες στη γειτονιά. Αντ’ αυτού, λέει ο Hanifin, διαβάστε ένα βιβλίο στο κρεβάτι, κρατώντας το φως «όσο πιο χαμηλά μπορείτε».

Σύμφωνα με τις πρόσφατες συστάσεις που δημοσίευσαν ο Hanifin και οι συνάδελφοί του, όταν κοιμάστε, δεν πρέπει να υπάρχει φωτισμός πάνω από 1 lux στο επίπεδο των ματιών σας – περίπου όσο θα είχατε από ένα αναμμένο κερί σε απόσταση 1 μέτρου.

Και αν καταφέρουμε να διατηρήσουμε το σκοτάδι στην ύπαιθρο και τα αστέρια ξαναφανούν στον ουρανό, θα μπορούσαμε να αποκομίσουμε περισσότερα οφέλη – ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι η παρατήρηση των άστρων μπορεί να προκαλέσει θετικά συναισθήματα, μια αίσθηση προσωπικής ανάπτυξης και «μια ποικιλία υπερβατικών σκέψεων και εμπειριών».

Φωτογραφία: iStock