Σημαντικά τα οφέλη του προσυμπτωματικού ελέγχου για τον ασθενή και τη δημόσια υγεία

Για τη λειτουργία της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας με αφορμή τις μεταρρυθμίσεις στον τομέα πρόληψης μας μιλά ο γενικός χειρουργός MD,MSc,PhDc στην A’ Προπαιδευτική Χειρουργική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Γ.Ν.Α Ιπποκράτειο, Αγγελος Χρονάς (τ. αντιπεριφερειάρχης Υγείας & Πρόνοιας Περιφέρειας Πελοποννήσου, μέλος Ανώτατου Υγειονομικού Συμβουλίου και μέλος Πειθαρχικού στο Εθνικού Συμβουλίου καταπολέμησης Ντόπινγκ, συντονιστής στην Γραμματεία Ποιότητας Ζωής & Εθελοντισμού για την ΠΕ Μεσσηνίας).

Κύριε Χρονά με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Καρκίνου το υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε το Σχέδιο Δράσης για τον Καρκίνο, ενώ έδωσε βαρύτητα στον προσυμπτωματικό έλεγχο. Τι προβλέπει το Εθνικό Σχέδιο και κατά πόσο θα βοηθήσει ο προσυμπτωματικός έλεγχος στην Πρωτοβάθμια Περίθαλψη;

Ο πατέρας της Ιατρικής, Ιπποκράτης έλεγε, χιλιάδες χρόνια πριν, «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν», («είναι καλύτερο το να προλαμβάνεις παρά το να θεραπεύεις»). Αυτό θα πρέπει να ακολουθεί όλο το σχεδιασμό που αφορά στην Ιατρική Επιστήμη και στο πλαίσιο αυτό το υπουργείο Υγείας έχει ανακοινώσει το Εθνικό Σχέδιο για τον προσυμπτωματικό έλεγχο που έχει σκοπό να βοηθήσει στην πρόληψη και στην έγκαιρη διάγνωση ασθενειών που αποτελούν τις κύριες αιτίες θανάτου σε όλες τις ηλικίες.

Τα σημαντικότερα προγράμματα στη χώρα μας, βάση του Εθνικού Σχεδίου είναι:

• Το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά» με προσυμπτωματικό έλεγχος για τον Καρκίνο του Μαστού και παρέχει δωρεάν μαστογραφίες σε γυναίκες 50-69 ετών.
• Το πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον Καρκίνο του Τραχήλου της Μήτρας που στοχεύει σε γυναίκες 21-65 ετών και περιλαμβάνει τεστ Παπανικολάου (Pap test) ή HPV test.
• Το πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον Καρκίνο του Παχέος εντέρου που απευθύνεται σε άτομα 50-70 ετών και περιλαμβάνει έλεγχο κοπράνων με τεστ ανίχνευσης μικροσταγονιδίων αίματος και εφόσον χρειαστεί γίνεται σύσταση για κολονοσκόπηση-βιοψίες και περαιτέρω αντιμετώπιση σε γαστρεντερολόγο, εντελώς δωρεάν.
• Το Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου για Καρδιαγγειακά Νοσήματα που αφορά άνδρες και γυναίκες 40-70 ετών.
• Tο πρόγραμμα Εμβολιασμών (Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών – ΕΠΕ) που περιλαμβάνει υποχρεωτικά και προαιρετικά εμβόλια για βρέφη, παιδιά και ενήλικες.

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, στην Ελλάδα καταγράφονται ετησίως περίπου 67.000 νέα περιστατικά καρκίνου, με 32.000 θανάτους περίπου να αποδίδονται στη νόσο. Συχνότεροι τύποι καρκίνου:

• Καρκίνος του πνεύμονα: Το 2020 διαγνώστηκαν 8.960 νέα κρούσματα, με 7.662 θανάτους.
• Καρκίνος του μαστού: Ετησίως καταγράφονται περίπου 7.770 νέα περιστατικά, με 2.330 θανάτους.
• Καρκίνος του παχέος εντέρου: Το 2020 σημειώθηκαν 6.529 νέες διαγνώσεις και 3.431 θάνατοι.
• Καρκίνος του προστάτη: Το 2020 αναφέρθηκαν 6.217 νέα κρούσματα και 1.835 θάνατοι.

Τα προγράμματα αυτά στοχεύουν στην έγκαιρη διάγνωση, την αποδυνάμωση των παραγόντων κινδύνου και τη βελτίωση της Δημόσιας Υγείας ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος (screening) αναφέρεται στην προληπτική εξέταση ατόμων που δεν έχουν συμπτώματα, με στόχο την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή τους. Έχει οφέλη που αφορούν όχι μόνο τον πολίτη αλλά και το κράτος και σε αυτό συμβάλουν και μη κρατικοί φορείς, όπως είναι το Κοινωφελές Ελληνικό Ίδρυμα Ογκολογίας με το οποίο συνεργάζομαι ως επιστημονικά υπεύθυνος. Με τις κινητές μονάδες εδώ και 36 χρόνια παρέχει δωρεάν μαστογραφία και τεστ Παπ σε συνεργασία πάντα με το κράτος.

Θα μου επιτρέψετε σε αυτό το σημείο να κάνω μία μικρή παρένθεση – αναφορά στη δική μου συμβολή, τα χρόνια που υπηρέτησα, ως αιρετός, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και κυρίως με την ιδιότητα του Αντιπεριφερειάρχη Υγείας και Πρόνοιας, στην υλοποίηση προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου σε όλες τις Περιφερειακές Ενότητες της Πελοποννήσου. Σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Ογκολογίας, αλλά και τοπικούς φορείς καθώς και με την αρωγή της Περιφέρειας Πελοποννήσου, των κατά τόπους δήμων και των αντίστοιχων Ιερών Μητροπόλεων, προχωρήσαμε σε πολλές δράσεις προσυμπτωματικού ελέγχου για διάφορες μορφές καρκίνου και εκτός από τις εξετάσεις του πληθυσμού, διοργανώσαμε και πολλές ενημερωτικές εκδηλώσεις με κορυφαίους καθηγητές της χώρας μας.

Όσον αφορά τα οφέλη για τον πολίτη από τον προσυμπτωματικό έλεγχο είναι.

1. Έγκαιρη διάγνωση καθώς επιτρέπει την ανίχνευση σοβαρών νοσημάτων σε αρχικό στάδιο, αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχούς θεραπείας.
2. Καλύτερη ποιότητα ζωής αφού η έγκαιρη αντιμετώπιση μειώνει τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών και επιτρέπει την υιοθέτηση πιο υγιεινού τρόπου ζωής.
3. Μείωση θνησιμότητας καθώς σε πολλές περιπτώσεις, όπως στον καρκίνο του μαστού ή του τραχήλου της μήτρας, ο προσυμπτωματικός έλεγχος συμβάλλει στη σημαντική μείωση των θανάτων.
4. Εξοικονόμηση οικονομικών πόρων διότι αποτρέπει την ανάγκη για ακριβές θεραπείες ή χειρουργικές επεμβάσεις σε προχωρημένα στάδια της νόσου.
5. Ψυχολογική ασφάλεια αφού η έγκαιρη διάγνωση ή ο αποκλεισμός μιας σοβαρής ασθένειας μειώνει το άγχος και την αβεβαιότητα για την υγεία.

Τα οφέλη για το κράτος είναι η μείωση της οικονομικής επιβάρυνσης αφού το κόστος της πρόληψης είναι σαφώς χαμηλότερο από το κόστος της θεραπείας μιας προχωρημένης νόσου. Επίσης, βοηθά στην αποσυμφόρηση του συστήματος υγείας. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος βοηθά στη μείωση των σοβαρών περιστατικών που απαιτούν νοσοκομειακή περίθαλψη και μακροχρόνια φροντίδα. Έχουμε αύξηση της παραγωγικότητας καθώς υγιείς πολίτες σημαίνει λιγότερες απουσίες από την εργασία και μεγαλύτερη αποδοτικότητα και τέλος, στη τα δεδομένα από προσυμπτωματικούς ελέγχους βοηθούν στη χάραξη πολιτικών υγείας και στη στοχευμένη κατανομή πόρων.

Πιστεύω ότι η πολιτεία σωστά πράττει και στοχεύει σε προγράμματα πρόληψης και πρέπει να επενδύσει ακόμη περισσότερο σε προγράμματα ενημέρωσης των παιδιών για τη σωστή διατροφή. Και αυτό το επισημαίνω γιατί βάση στοιχείων είμαστε πρώτοι, σε επίπεδο πολύ υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, όσον αφορά την παιδική παχυσαρκία, και ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον.

Ένα άλλο μεγάλο κομμάτι είναι η «Κατ’ οίκον νοσηλεία» που θα διευκολύνει χιλιάδες ασθενείς ειδικά ογκολογικούς. Ποιο είναι το πρόγραμμα και ποιοι λαμβάνουν μέρος;

Το πρόγραμμα «κατ’ οίκον νοσηλείας» είναι μια υπηρεσία υγειονομικής περίθαλψης που παρέχεται σε ασθενείς που βρίσκονται στο σπίτι τους, με σκοπό τη βελτίωση της υγείας τους. Η φροντίδα των ασθενών στο σπίτι περιλαμβάνει ιατρική, νοσηλευτική και φυσικοθεραπευτική φροντίδα καθώς και ψυχολογική υποστήριξη.

Οι επιστημονικές ομάδες αποτελούνται από ιατρούς (διαφόρων ειδικοτήτων, ανάλογα με την πάθηση του ασθενούς), νοσηλευτές (για παροχή φροντίδας, τοποθέτηση φλεβοκαθετήρα, περιποίηση τραυμάτων, χορήγηση φαρμάκων κ.λπ.), φυσικοθεραπευτές (αν χρειάζεται αποκατάσταση ή φυσιοθεραπεία), ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς (για ψυχολογική στήριξη και κοινωνική βοήθεια) και τέλος από διοικητικό προσωπικό για οργάνωση και συντονισμό του προγράμματος.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε χρόνιους ασθενείς (π.χ. καρκινοπαθείς, καρδιοπαθείς, νευρολογικές παθήσεις), ηλικιωμένους με κινητικά προβλήματα, ασθενείς που πήραν εξιτήριο και χρειάζονται συνέχιση της φροντίδας στο σπίτι και σε άτομα με αναπηρία που δεν μπορούν να μετακινηθούν εύκολα.

Το πρόγραμμα «ΟΙΚΟΘΕΝ» ξεκίνησε από το νοσοκομείο του Αγίου Σάββα με στόχο την αποφυγή της ταλαιπωρίας των ασθενών και των συνόδων τους. Επιπλέον στόχος είναι η αποφόρτιση των δομών υγείας σε ποσοστό 30%. Και σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία έχει καλύψει:

• 82 ασθενείς με καρκίνο του μαστού.
• 31 με καρκίνο του πνεύμονα.
• 24 με καρκίνο του παχέος εντέρου.
• 4 με καρκίνο της ουροδόχου κύστης.
• 12 με καρκίνο των ωοθηκών.
• 3 με καρκίνο του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Επίσης, το νοσοκομείο «Μεταξά» καλύπτει 32 ασθενείς με κατ’ οίκον νοσηλεία, το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης 10, το «Θεαγένειο» Θεσσαλονίκης 6. Συνολικά καλύπτονται 204 ασθενείς και προβλέπεται η επέκταση του προγράμματος.

Η «κατ’ οίκον νοσηλεία» παρέχεται από το Δημόσιο Σύστημα Υγείας ή μπορεί να προσφερθεί από ιδιωτικές κλινικές και οργανισμούς. Κάποια προγράμματα καλύπτονται από τον ΕΟΠΥΥ ή τα ασφαλιστικά ταμεία.

Φάκελος ασθενούς και Μητρώα Ασθενών με Καρκίνο: Κατά πόσο θα βοηθήσουν τον θεράποντα Ιατρό αλλά και τον ίδιο τον ασθενή;

Ο ηλεκτρονικός φάκελος ασθενούς, υπάρχει ήδη σε αρκετά Νοσοκομεία, όπως και στην Α’ προπαιδευτική κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Ιπποκράτειο, στην οποία εργάζομαι.

Ο φάκελος ασθενούς βελτιώνει την περίθαλψη των ασθενών με την ακρίβεια των πληροφοριών που περιέχει, υποστηρίζει την λήψη κλινικών αποφάσεων και βελτιώνει την προσβασιμότητα στις πληροφορίες για την συνέχεια της περίθαλψης. Προλαμβάνει επίσης λάθη που μπορεί να γίνουν στην φαρμακευτική αγωγή.

Ο ηλεκτρονικός φάκελος ιδανικά θα πρέπει να είναι σε μια ενιαία πλατφόρμα σε εθνικό επίπεδο για να επιτρέπει τη διαλειτουργικότητα και την πρόσβαση του Ιατρού σε αυτόν, ώστε να έχει την πλήρη εικόνα του ιστορικού του ασθενούς.

Τα Ιατρικά Μητρώα συνεχίζουν να εξελίσσονται, παρέχοντας πρόσβαση σε ποιοτικά, αντικειμενικά δεδομένα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αξιόπιστα για πολλούς σκοπούς, που κυμαίνονται από τη Γενική Ιατρική πρακτική μέχρι την έρευνα και τη χάραξη πολιτικής. Η εκτεταμένη χρήση των Ιατρικών Μητρώων οδηγεί σε συνεχή βελτίωση των δεδομένων και της ποιότητας των διαδικασιών. Τα Ιατρικά Μητρώα επηρεάζουν την καθημερινή ιατρική πρακτική, αφού παρέχουν στους γιατρούς σχετικές, ρεαλιστικές πληροφορίες σχετικά με τη φυσική πορεία της νόσου στον γενικό πληθυσμό και την ποιότητα της περίθαλψης και διευκολύνουν τη λήψη αποφάσεων βάσει στοιχείων προς το συμφέρον του ασθενούς. Οι προσπάθειες να προσφερθούν πρότυπα για ταξινόμηση, κωδικοποίηση και συνεπείς ορισμούς, όπως χρησιμοποιούνται στα μητρώα καρκίνου, υποστηρίζουν την ιδέα ότι μπορούν να επιτευχθούν δεδομένα μητρώου ευρέως κοινοποιήσιμης ποιότητας.

Το Εθνικό Μητρώο Ασθενών με Καρκίνο είναι ένα κεντρικό σύστημα αναφοράς δεδομένων των ασθενών που πάσχουν από καρκίνο. Έτσι με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να έχουμε βελτίωση της Δημόσιας Υγείας με ακριβή δεδομένα για την επιδημιολογία του καρκίνου και γεωγραφική καταγραφή, οργάνωση του Συστήματος Υγείας και την καλύτερη κατανομή πόρων, εξατομικευμένη παροχή υπηρεσιών υγείας με στοχευμένη θεραπεία με βάση το προφίλ του καρκίνου, υποστήριξη της έρευνας αφού θα έχουμε νεότερα δεδομένα καταγεγραμμένα και φυσικά βελτίωση του προσδόκιμου ζωής και της ποιότητας ζωής του ασθενούς.

Ανακοινώθηκε από το υπουργείο Υγείας πριν λίγες ημέρες η πλήρης κάλυψη των βιοδεικτών για τις ογκολογικές εξετάσεις. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό για τον ασθενή με καρκίνο;

Το υπουργείο Υγείας της χώρας μας έχει ανακοινώσει σημαντικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της αποζημίωσης των βιοδεικτών το 2025. Συγκεκριμένα, προβλέπεται η δημιουργία ξεχωριστού προϋπολογισμού στον ΕΟΠΥΥ για την αποζημίωση των βιοδεικτών, με αύξηση της χρηματοδότησης από 3,5 εκατομμύρια ευρώ σε 10 εκατομμύρια ευρώ. Επιπλέον, το υπουργείο εργάζεται για τη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου εισαγωγής και αποζημίωσης βιοδεικτών, με στόχο την ισότιμη πρόσβαση των ασθενών στις νέες θεραπείες και την Ιατρική ακριβείας.

Ο «βιοδείκτης» είναι «ένα βιολογικό μόριο που βρίσκεται στο αίμα, σε άλλα σωματικά υγρά ή σε ιστούς και αποτελεί σημάδι μιας φυσιολογικής ή μη φυσιολογικής διαδικασίας ή κατάστασης ή ασθένειας», όπως ο Καρκίνος.

Οι βιοδείκτες έχουν πολλές πιθανές εφαρμογές στην ογκολογία σε ασθενείς που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο. Μπορούν να βοηθήσουν στον προσδιορισμό της πρόγνωσης ή της πιθανότητας υποτροπής της νόσου ανεξάρτητα από τη θεραπεία. Μπορούν επίσης, να χρησιμοποιηθούν για να μετρήσουν τις φυσιολογικές βιολογικές διεργασίες στο σώμα (καρδιακός ρυθμός, αρτηριακή πίεση, θερμοκρασία, την εξέλιξη μιας νόσου ή την ανταπόκριση ενός ατόμου σε μια θεραπεία ή ένα φάρμακο.

Μερικά παραδείγματα βιοδεικτών είναι τα εξής: Βιολογικές ουσίες («βιοχημικά»), όπως ένζυμα (βιολογικές ουσίες που προκαλούν αλλαγές στο σώμα), οι οποίες μπορεί να βρεθούν στο αίμα ή σε δείγματα ιστών (χρησιμοποιούνται συχνά στον καρκίνο). Γενετικές αλλαγές (DNA) Ιατρικές απεικονίσεις, όπως απεικονίσεις μαγνητικού συντονισμού (MRI) ή ακτίνες Χ .

Ο ρόλος τους είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την εξατομικευμένη διάγνωση του καρκίνου και αυτή η εξατομικευμένη θεραπεία σηματοδοτεί και τη νέα εποχή της Ογκολογίας του 21ου αιώνα. Με αυτούς έχουμε τη δυνατότητα να προσφέρουμε στον ασθενή μια θεραπεία που είναι προσωποποιημένη, ταιριασμένη σαν κλειδί με κλειδαριά σε αυτή τη μετάλλαξη που έχει ο καρκίνος.

Οι βιοδείκτες είναι στη λογική πως δεν υπάρχουν ασθένειες αλλά ασθενείς και στο ότι κάθε ασθενής είναι ξεχωριστό. Ο όγκος κάθε ασθενή έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Μπορεί καρκίνοι με το ίδιο όνομα να έχουν διαφορετικά βιολογικά χαρακτηριστικά ή διαφορετικού τύπου καρκίνοι σε δύο ανθρώπους να έχουν κάποιο κοινό μοριακό χαρακτηριστικό.

Συμπερασματικά θα πω ότι ένα ακόμα θετικό βήμα από την ηγεσία του υπουργείου Υγείας προς όφελος των ασθενών με καρκίνο και όχι μόνο, αλλά και προς τη βελτίωση των διαδικασιών ανάπτυξης φαρμάκων.