Οι λεμούριοι ανοίγουν νέους δρόμους για υγιέστερη γήρανση των ανθρώπων

Τρόπο να αντιστρέφουν την κυτταρική γήρανση έστω και προσωρινά, στη διάρκεια της χειμερίας νάρκης, έχουν βρει οι νάνοι λεμούριοι – τα χαριτωμένα πρωτεύοντα της Μαδαγασκάρης που είναι από τα πιο γνωστά νυκτόβια είδη.

Το κλειδί είναι τα τελομερή, που βρίσκονται στα άκρα των χρωμοσωμάτων, προστατεύοντάς τα από τη φθορά. Δρουν δηλαδή ακριβώς όπως το προστατευτικό άκρο στα κορδόνια των παπουτσιών, που τα εμποδίζει να ξεφτίσουν.

Ωστόσο σε αντίθεση με τα κορδόνια, το μήκος των τελομερών εκ φύσεως βραχύνεται με την πάροδο του χρόνου. Η βράχυνση συμβαίνει με κάθε πολλαπλασιασμό των κυττάρων (κυτταρική διαίρεση). Επιπλέον, στους ανθρώπους επιταχύνεται από παράγοντες, όπως:

• Το χρόνιο στρες
• Ο καθιστικός τρόπος ζωής
• Η έλλειψη ύπνου

Όταν τα τελομερή βραχυνθούν σημαντικά και δεν παρέχουν πλέον προστασία στα χρωμοσώματα, το κύτταρο καθίσταται βιολογικά ανενεργό. Με άλλα λόγια, το κλειδί για τη γήρανση του κυττάρου είναι η βράχυνση των τελομερών.

Όπως όμως ανακάλυψαν επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Duke και το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο (UCSF), οι νάνοι λεμούριοι έχουν έναν βιολογικό μηχανισμό ο οποίος όχι μόνον εμποδίζει τη βράχυνση αυτή, αλλά βοηθεί τα τελομερή τους να ανακτούν το μήκος τους!

Το αποτέλεσμα είναι να αναζωογονούνται αποτελεσματικά τα κύτταρά τους – τουλάχιστον για λίγο. Τα νέα ευρήματα δημοσιεύονται στην επιστημονική επιθεώρηση  Biology Letters.

Νέα έρευνα

Όπως εξηγούν οι ερευνητές, όταν αρχίζει ο χειμώνας οι νάνοι λεμούριοι εξαφανίζονται σε τρύπες δέντρων ή υπόγειες φωλιές, όπου περνούν έως και επτά μήνες κάθε χρόνο. Είναι μια τακτική επιβίωσης κατά τις περιόδους που η τροφή βρίσκεται σε έλλειψη.

Η χειμερία νάρκη είναι μία περίοδος μεταβολικής επιβράδυνσης. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι:

• Ο καρδιακός τους ρυθμός επιβραδύνεται από περίπου 200 παλμούς ανά λεπτό σε λιγότερους από 8 το λεπτό
• Γίνονται ψυχροί στην αφή
• Αναπνέουν μόνο μία φορά κάθε περίπου 10 λεπτά.

Οι νάνοι λεμούριοι σε χειμερία νάρκη μπορούν να παραμείνουν σε αυτή την ψυχρή κατάσταση για περίπου μία εβδομάδα. Ύστερα πρέπει ζεσταθούν λίγο και μετά επιστρέφουν στον λήθαργο.

Στη νέα έρευνα, οι επιστήμονες παρακολούθησαν 15 νάνους λεμούριους στο Κέντρο Λεμούριων του Πανεπιστημίου Duke πριν, στη διάρκεια και μετά τη χειμερία νάρκη. Τους υπέβαλλαν επίσης σε εξετάσεις για να εξακριβώσουν πώς αλλάζουν τα τελομερή τους με την πάροδο του χρόνου.

Οι επιστήμονες τους χώρισαν σε δύο ομάδες. Στη μία προσέφεραν τροφή κάθε φορά που ξυπνούσε από τη χειμερία νάρκη. Στην άλλη άφηνε τη φύση να δράσει όπως είναι το συνηθισμένο: τα ζώα επιβίωναν με καύση του λίπους που βρισκόταν αποθηκευμένο στις ουρές τους.

Όπως έδειξαν οι εξετάσεις, οι λεμούριοι δεν παρουσίαζαν γήρανση των κυττάρων τους κατά τη χειμερία νάρκη. Το μήκος των τελομερών τους δεν βραχυνόταν περαιτέρω, αλλά αντιθέτως μεγάλωνε. Ήταν σαν να επέστρεφαν τα κύτταρά τους σε μια πιο νεανική κατάσταση, παρά τους μήνες που περνούσαν.

Έντονο στρες

Ωστόσο το όφελος αυτό παρατηρήθηκε μόνον στους λεμούριους που περνούσαν με φυσικό τρόπο τη χειμερία νάρκη. Εκείνοι που τρέφονταν από τους ερευνητές, δεν παρουσίασαν αναζωογόνηση των κυττάρων τους.

Επιπλέον, οι αλλαγές στους λεμούριους ήταν προσωρινές. Δύο εβδομάδες αφ’ ότου βγήκαν από τη χειμερία νάρκη, τα τελομερή τους είχαν ανακτήσει το μήκος που είχαν πριν από αυτήν.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι η επιμήκυνση των τελομερών είναι ένας μηχανισμός για την αντιμετώπιση τυχόν κυτταρικών βλαβών. Ένα παρόμοιο φαινόμενο επιμήκυνσης έχει παρατηρηθεί και σε ανθρώπους που υφίστανται άλλες στρεσογόνες καταστάσεις, όπως το να περάσουν έναν χρόνο στο διάστημα ή να ζήσουν για μήνες κάτω από το νερό.

Η χειμερία νάρκη είναι ιδιαίτερα στρεσογόνος για τα ζώα. Με την επιμήκυνση των τελομερών τους, οι λεμούριοι μπορεί να αναζωογονούν τα κύτταρά τους για να την αντέξουν. Με τον τρόπο αυτό, όμως, παρατείνουν έστω και προσωρινά τη νιότη τους και κατ’ επέκτασιν τη διάρκεια της ζωής τους.

Αυτό ως φαίνεται αποδίδει. Οι νάνοι λεμούριοι μπορούν να ζήσουν έως και δύο φορές περισσότερο από άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά του μεγέθους τους. Οι γάλαγοι, λ.χ., ένα παρόμοιο σε μέγεθος πρωτεύον θηλαστικό της Αφρικής που δεν πέφτει σε χειμερία νάρκη, ζουν περίπου 12-13 χρόνια. Οι νάνοι λεμούριοι όμως επιβιώνουν σχεδόν 30 χρόνια.

Ο ακριβής τρόπος με τον οποίοι οι λεμούριοι επιμηκύνουν τα τελομερή τους παραμένει μυστήριο. Ωστόσο, οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η ανακάλυψη αυτού του μηχανισμού μπορεί να τους βοηθήσει να αναπτύξουν νέους τρόπους για την πρόληψη ή τη θεραπεία ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, χωρίς να αυξάνεται ο κίνδυνος ανεξέλεγκτης κυτταρικής διαίρεσης που μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο.

Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ / Φωτογραφία: iStock