#timeforchange: Υπάρχει περίπτωση να φταις εσύ για τη σεξουαλική παρενόχληση;

Η νέα στήλη του Women On Top στο jenny.gr ήρθε με σκοπό να ανοίξει τον δρόμο για περισσότερη συζήτηση γύρω από τα θέματα της σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης, καθώς και της ισότητας στην εργασία.

Η σύντομη απάντηση στο ερώτημα του τίτλου είναι «όχι». Η σεξουαλική παρενόχληση δεν αποτελεί ποτέ λάθος του θύματος. Και οι περισσότερες, θεωρητικά, το γνωρίζουμε ήδη. Πιστεύουμε, μάλιστα, ότι εκείνοι που συνήθως σπεύδουν να επιρρίψουν ευθύνες στη γυναίκα είναι οι άντρες, λόγω της μειωμένης τους ενσυναίσθησης απέναντι στο θύμα -κι αυτό, όπως αποδεικνύουν οι έρευνες, ισχύει. Γιατί, όμως, όταν βρισκόμαστε εμείς στη θέση του θύματος έχουμε την τάση να αμφισβητούμε τον εαυτό μας -ή, όταν κάποια γνωστή μας διηγείται μια αντίστοιχη ιστορία, πιάνουμε τον εαυτό μας καμιά φορά, έστω και ασυνείδητα, να της επιρρίπτουμε ένα μερίδιο ευθύνης;

Συνήθως επειδή έχουμε μάθει, ως μέλη της κοινωνίας στην οποία μεγαλώσαμε, ζούμε, δουλεύουμε, επικοινωνούμε, να θεωρούμε πως οι γυναίκες φέρουν κάποια ευθύνη για το αν ένας άντρας θα καταφέρει ή όχι να ελέγξει τις επιθυμίες του και τις σεξουαλικές του ορμές. Ταυτόχρονα, όμως, και επειδή είναι πιο καθησυχαστικό να πιστεύουμε ότι τα περιστατικά αυτά συμβαίνουν μόνο σε θύματα που κάνουν κάτι «λάθος» και άρα, αν εμείς προσέχουμε, τίποτα κακό δεν πρόκειται να συμβεί σ’ εμάς.

Αυτό το σκεπτικό το αναπαράγουμε κι εμείς όταν λέμε εμμέσως στα κορίτσια μας ότι η παρενόχληση, οι σεξουαλικές επιθέσεις ή ακόμα και οι βιασμοί είναι αναπόφευκτοι όταν «δεν προσέχουν» και τα διδάσκουμε να βρίσκονται διαρκώς σε επιφυλακή απέναντι στους άντρες. Και μπορεί να το κάνουμε επειδή νιώθουμε την ανάγκη να προστατεύσουμε τις νεότερες γυναίκες από το χειρότερο σενάριο που μπορεί να αντιμετωπίσουν, δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε ότι οι προειδοποιήσεις αυτές κρύβουν συχνά μέσα τους μια μορφή του λεγόμενου “victim blaming” της μεταβίβασης, δηλαδή, της ευθύνης για μια βίαιη συμπεριφορά στα ίδια τα θύματά της.

Όλα τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας δείχνουν ότι η σεξουαλική παρενόχληση, οι επιθέσεις και ο βιασμός δεν σχετίζονται τελικά ούτε με το τι φοράει η γυναίκα που τα υπέστη, ούτε με το αν ήταν «προσεκτική». Οι άνθρωποι που επιτίθενται ή παρενοχλούν δεν το κάνουν, τελικά, απλώς επειδή τους ελκύει μια γυναίκα, αλλά επειδή θέλουν να επιβεβαιώσουν ότι οι ίδιοι έχουν την εξουσία και ότι εκείνη δεν έχει την επιλογή να αρνηθεί. Υπάρχουν συμπεριφορές που θέτουν τις γυναίκες σε πιο δυσμενή θέση επειδή τις εμποδίζουν να αντιδράσουν έγκαιρα ή να αντιληφθούν τον κίνδυνο πριν είναι πολύ αργά, όμως ακόμα κι όταν προειδοποιούμε ένα κορίτσι για τις συμπεριφορές αυτές είναι χρήσιμο να επισημαίνουμε ότι, στον ιδανικό κόσμο που θέλουμε να φτιάξουμε, καμία γυναίκα δεν θα έπρεπε να ανησυχεί γι’ αυτές.

Κι αυτό γίνεται ακόμα πιο σημαντικό όταν βρισκόμαστε μπροστά ή δίπλα σε μια γυναίκα που έχει βιώσει κάποια επίθεση ή κάποια σεξουαλικά παρενοχλητική συμπεριφορά: όποια κι αν είναι η πρώτη μας παρόρμηση (να την ρωτήσουμε «μα γιατί του απαντούσες στα μηνύματα;» ή «μήπως δεν έπρεπε να είσαι τόσο φιλική;») αξίζει να ελέγχουμε αν αυτό που θα πούμε ενισχύει, τελικά, αυτόν τον ευρέως διαδεδομένο κοινωνικά μύθο: ότι οι γυναίκες φέρουν την ευθύνη για τη βία που έχουν υποστεί.

Οι μελέτες που έχουν γίνει γύρω από το ζήτημα του victimblaming προτείνουν, ωστόσο, τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μειώσουμε την έκταση του προβλήματος: το στοίχημα, λένε, δεν είναι τόσο να αυξηθεί η ενσυναίσθησή μας απέναντι στις γυναίκες επιζήσασες, αλλά να μειωθεί η ενσυναίσθησή μας απέναντι στους δράστες των περιστατικών. Για να συμβεί αυτό, συμβουλεύουν οι ερευνητές, θα πρέπει να περιορίζεται η έμφαση που συχνά δίνεται δημοσίως στα επαγγελματικά επιτεύγματα των δραστών ή στις «φοβερές» συνέπειες που πρόκειται να έχει η δίωξή τους για την υπόλοιπη ζωή τους. Και, αντίστοιχα, προσθέτουμε εμείς, θα πρέπει να δίνουμε περισσότερο χώρο και περισσότερο σεβασμό στις γυναίκες που φτάνουν να μοιραστούν δημόσια ή ιδιωτικά τη δική τους ιστορία.