The Climate Reality Project: Αγωνία για το κλίμα στη Νότια Ευρώπη – Ελπίδες για ένα βιώσιμο μέλλον

Το εκπαιδευτικό αυτό σεμινάριο, το οποίο πραγματοποιήθηκε από τον οργανισμό που ιδρύθηκε από τον πρώην αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Αλ Γκορ, στόχο είχε να εφοδιάσει ανθρώπους από όλη τη Νότια Ευρώπη – το «hotspot» της κλιματικής αλλαγής – με τα απαραίτητα εκείνα εργαλεία για την κατανόηση του προβλήματος και εν τέλει την ανάληψη δράσης.

Στην συνέντευξή της στο CNN Greece η κα Cuttino, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις των ολοένα αυξανόμενων κλιματικών προκλήσεων, αλλά ταυτόχρονα περιγράφει τις λύσεις εκείνες που μπορούν να δώσουν μια «χαραμάδα» ελπίδας για το μέλλον του περιβάλλοντος.

Διαβάστε αναλυτικά ολόκληρη τη συνέντευξη

• Εκπαιδεύετε «πρωταθλητές του κλίματος» στη Νότια Ευρώπη. Ποιος είναι ο σκοπός αυτού του εκπαιδευτικού σεμιναρίου;

Στόχος μας είναι να εξοπλίσουμε τους συμμετέχοντες με ολοκληρωμένες γνώσεις, πρακτικές δεξιότητες και εκτεταμένα δίκτυα που είναι απαραίτητα για να υποστηρίξουν αποτελεσματικά τη δράση για το κλίμα σε κάθε επίπεδο: στις κοινότητες, στις επιχειρήσεις τους και στις κυβερνήσεις.

Η κατάρτιση αυτή υπερβαίνει την προσπάθεια της απλής ευαισθητοποίησης, καθώς παρέχει στους συμμετέχοντες μια βαθιά κατανόηση για την κλιματική κρίση, συμπεριλαμβανομένων των επιστημονικών, οικονομικών και κοινωνικών διαστάσεών της.

Από το πρόγραμμα αυτό κατάρτισης οι συμμετέχοντες ενδυναμώνονται και γίνονται επιδραστικοί, εμπνέοντας τις περιοχές τους και προωθώντας σημαντικές περιβαλλοντικές πολιτικές και συμβάλλοντας σε κινήματα βάσης για την καταπολέμηση της υπαρξιακής απειλής της κλιματικής αλλαγής.

Οι εκπαιδευόμενοι γίνονται επίσης μέρος ενός παγκόσμιου δικτύου ηγετών της κλιματικής πραγματικότητας που εκτείνεται σε 192 χώρες και μέρη και σε όλους τους τομείς της κοινωνίας που εργάζονται για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, εμπνέουν τη δράση άλλων, προωθούν λύσεις και επηρεάζουν την κλιματική πολιτική σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Ταχύτερη η αύξηση της θερμοκρασία στη Μεσόγειο

• Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα κατάρτισης απευθύνατε κάλεσμα σε ανθρώπους από όλη τη Νότια Ευρώπη; Γιατί επιλέξατε τη συγκεκριμένη περιοχή;

Η κλιματική κρίση μεταμορφώνει την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων στην Νότια Ευρώπη καθημερινά, εδώ και τώρα. Η Ευρώπη είναι η ήπειρος που θερμαίνεται ταχύτερα, σύμφωνα με μια νέα έκθεση, ενώ η Νότια Ευρώπη και ιδιαίτερα η περιοχή της Μεσογείου, η αύξηση της θερμοκρασίας είναι ταχύτερη σε σύγκριση με άλλα μέρη της ηπείρου. Αυτό μεταφράζεται σε συχνότερα και εντονότερα κύματα ζέστης, παρατεταμένη ξηρασία και αυξημένους κινδύνους πυρκαγιών που έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στη γεωργία, τον τουρισμό και τη δημόσια υγεία.

Το κόστος αυτών των επιπτώσεων είναι πραγματικό. Οι οικονομίες της Νότιας Ευρώπης εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τομείς που επηρεάζονται σημαντικά από την κλιματική αλλαγή, όπως η γεωργία και ο τουρισμός.

Το φυσική ομορφιά και βιοποικιλότητα της Μεσογείου, που προσελκύουν εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως, απειλούν η άνοδος της θερμοκρασίας και η αλλαγή των καιρικών συνθηκών.

Ευάλωτες είναι επίσης οι παράκτιες περιοχές λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, απειλώντας τις υποδομές, τα μέσα διαβίωσής τους, και την ανεκτίμητη πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, μπορεί οι επιπτώσεις αυτές να είναι ήδη ορατές, αλλά το ίδιο ισχύει και για τις λύσεις που χρειάζεται να δοθούν για να μειωθούν οι εκπομπές αερίων και η άνοδος της θερμοκρασίας. Μπορούμε να ελπίζουμε, αν δράσουμε.

Ιστορικό χαμηλό για τις εκπομπές αερίων το 2023

Ήδη η Ευρώπη έχει πρωτοστατήσει με ένας από τους πιο φιλόδοξους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ως συνέπεια, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας επεκτάθηκαν ταχύτατα σε ολόκληρη την ήπειρο και οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ έφθασαν σε ιστορικό χαμηλό των τελευταίων 60 ετών το 2023. Τα καλά νέα, στο μεταξύ είναι ότι, η οικονομία της ΕΕ έχει σχεδόν τριπλασιαστεί τα τελευταία 20 χρόνια. Με βάση αυτά τα δεδομένα το συμπέρασμα είναι σαφές: η δράση για το κλίμα και η μετάβαση στην «καθαρή» ενέργεια μπορούν να οδηγήσουν όχι μόνο στη μείωση των εκπομπών, αλλά και να συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη.

Αυτή, λοιπόν, είναι μια στιγμή που πρέπει να αξιοποιήσουμε. Συγκεντρώνουμε ανθρώπους από όλη τη Νότια Ευρώπη για να μάθουν τι σημαίνει η κλιματική αλλαγή για την καθημερινότητά και τις κοινότητές τους και – κυρίως, να μάθουν τι μπορούν να κάνουν για να κάνουν τη διαφορά και να συμβάλουν στην οικοδόμηση ενός καλύτερου μέλλοντος, που θα τροφοδοτείται από καθαρή ενέργεια. Μετά το πρόγραμμα κατάρτισης, οι συμμετέχοντες μπορούν να ενταχθούν στην Climate Reality Europe και να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους για να αντιμετωπίσουν τις κλιματικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η περιοχή στην οποία διαμένουν και η χώρα τους.

• Ποιες είναι οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στην περιοχή της Νότιας Ευρώπης με βάση τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα που διαθέτουμε;

Από το καλοκαίρι του 2024, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), οι καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες και πυρκαγιές θα γίνονται όλο και πιο συχνές κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Ο Μάιος του 2024 ήταν ο 12ος συνεχόμενος μήνας με ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών και αυτό συνεχίστηκε και τον Ιούνιο, σύμφωνα με την Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus (C3S).

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η περιοχή αυτή θερμαίνεται ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Ως αποτέλεσμα, συχνότεροι και σοβαρότεροι καύσωνες που εγκυμονούν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία – ιδιαίτερα για ευάλωτους πληθυσμούς όπως οι ηλικιωμένοι και οι εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους – θα επιβαρύνουν τα συστήματα δημόσιας υγείας.

Αύξηση κατά 30% των θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη

Οι αριθμοί, άλλωστε, είναι αμείλικτοι. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι θάνατοι που σχετίζονται με τη ζέστη στην Ευρώπη εκτιμάται ότι αυξήθηκαν κατά 30%. Το 2023, που ήταν το δεύτερο θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί στην Ευρώπη, σημειώθηκε ρεκόρ ημερών ακραίας θερμικής καταπόνησης σε ολόκληρη την ήπειρο. Φέτος, βλέπουμε ήδη τη ζέστη να γίνεται θανατηφόρα στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Η Ελλάδα βιώνει ήδη τον πρωιμότερο καύσωνα που έχει καταγραφεί, με θερμοκρασίες
που ξεπέρασαν τους 38°C για τουλάχιστον τρεις συνεχόμενες ημέρες, οδηγώντας σε πολλούς θανάτους τουριστών. Και είναι μόλις Ιούνιος, μια δυσοίωνη αρχή για αυτό που οι επιστήμονες προβλέπουν ότι θα είναι ένα «καυτό» καλοκαίρι σε όλη την Ευρώπη.

Οι μετεωρολόγοι προειδοποιούν ότι τέτοιοι καύσωνες θα μπορούσαν να γίνουν πιο συχνοί και έντονοι, εάν δεν μειώσουμε γρήγορα τις εκπομπές ρύπων, θέτοντας την Ελλάδα στην πρώτη γραμμή των επιπτώσεων της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Σημειώνεται ότι, το μεγαλύτερο καταγεγραμμένο κύμα καύσωνα στη χώρα διήρκεσε 16 ημέρες τον Ιούλιο του περασμένου έτους.

Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα, επίσης είναι η ξηρασία. Ο γεωργικός τομέας της περιοχής, που αποτελεί ζωτικό μέρος της οικονομίας, πλήττεται ιδιαίτερα από τις παρατεταμένες ξηρασίες και τον καύσωνα.

Μειωμένες οι σοδειές των αγροτών

Οι αποδόσεις των καλλιεργειών για βασικά προϊόντα όπως οι ελιές, τα σταφύλια και τα δημητριακά έχουν μειωθεί σημαντικά λόγω των ανεπαρκών βροχοπτώσεων και των υψηλότερων θερμοκρασιών. Αυτό δεν απειλεί μόνο την επισιτιστική ασφάλεια, αλλά και τα μέσα διαβίωσης των αγροτών και του ευρύτερου γεωργικού κλάδου.

Για παράδειγμα, οι Έλληνες αγρότες, ιδίως όσοι ασχολούνται με την παραγωγή ελαιολάδου, έχουν δει ιστορικά μειωμένες τις σοδειές τους λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Δίνουν ένα συνεχή αγώνα για προσαρμοστούν στις υψηλότερες θερμοκρασίες και στις πιο ακανόνιστες βροχοπτώσεις. Σύμφωνα, δε, με έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος χωρίς επείγουσα και αποφασιστική δράση, οι κίνδυνοι αυτοί θα μπορούσαν να κλιμακωθούν, οδηγώντας σε ακόμη σοβαρότερες επιπτώσεις στην παραγωγή τροφίμων και στη διαθεσιμότητα νερού.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, από την άλλη, απειλεί τις παράκτιες περιοχές της Νότιας Ευρώπης με διάβρωση των ακτών, πλημμύρες και διείσδυση αλμυρού νερού. Απειλές ιδιαίτερα σοβαρές για περιοχές με χαμηλό υψόμετρο, συμπεριλαμβανομένων πολλών πυκνοκατοικημένων πόλεων. Αυτό απειλεί τις υποδομές, τις περιουσίες των ανθρώπων και τις οικονομίες των παράκτιων κοινοτήτων.

Πάνω από ένα τρισ. ευρώ το κόστος λόγω κλιματικής αλλαγής έως το 2100

Οι οικονομικές επιπτώσεις είναι σημαντικές, καθώς οι ζημιές που σχετίζονται με τις κλιματικές συνθήκες σε Ευρώπη έχουν ήδη κοστίσει περίπου 650 δισεκατομμύρια ευρώ μεταξύ 1980 και 2022.

Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα προβλέψεις, η ετήσια ζημία μόνο από τις πλημμύρες σε παράκτιες περιοχές θα μπορούσαν να ξεπεράσουν το ένα τρισεκατομμύριο ευρώ μέχρι το 2100, εάν συνεχιστούν με τους σημερινούς ρυθμούς.

• Τι δράσεις μπορούν να αναληφθούν για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και πώς η «καθαρή ενέργεια» μπορεί να συμβάλλει στη «μάχη» της προστασίας του περιβάλλοντος;

Όπως λέει ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ, η κλιματική κρίση είναι κρίση των ορυκτών καυσίμων. Η ρύπανση που προκαλείται από την εκμετάλλευση των ορυκτών καυσίμων θερμαίνει τον πλανήτη μας και συμβάλλει σε αφύσικα και επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα σε όλο τον κόσμο.

Αφήνοντας πίσω μας τα ορυκτά καύσιμα με την εξάλειψη των επιδοτήσεων και την ταχεία μετάβαση σε καθαρές εναλλακτικές μορφές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή ενέργεια, θα μας βοηθήσουν να σταματήσουμε την άνοδο της θερμοκρασίας και να προστατεύσουμε εμάς σήμερα και τις επόμενες γενιές από την ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή.

Αν φτάσουμε στις μηδενικές εκπομπές και σταματήσουμε να αυξάνουμε τις εκπομπές αερίων, οι θερμοκρασίες θα σταματήσουν να ανεβαίνουν, σε περίπου τρία έως πέντε χρόνια. Η αυξημένη εξάρτηση από την καθαρή ενέργεια όχι μόνο μειώνει τις εκπομπές αλλά παρέχει επίσης σημαντικά οικονομικά οφέλη, όπως η δημιουργία θέσεων εργασίας και η μείωση του ενεργειακού κόστους.

Όπως ανέφερα προηγουμένως, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σημειώσει σημαντική αύξηση του δυναμικού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με την αιολική και την ηλιακή ενέργεια να γίνονται πιο ανταγωνιστικές ως προς το κόστος τους συγκριτικά με τις παραδοσιακές πηγές ενέργειας. Αυτή η μετάβαση είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων που θέτει η συμφωνία του Παρισιού, η οποία αποσκοπεί στον περιορισμό των της υπερθέρμανσης του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Επιπλέον, οι πολιτικές που προωθούν την ενεργειακή απόδοση και τη διατήρηση της ενέργειας μπορούν να να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας και τις εκπομπές.

Η εφαρμογή ενεργειακά αποδοτικών κτηριακών προτύπων, η αναβάθμιση των συστημάτων δημόσιων μεταφορών και η ενθάρρυνση της χρήσης ηλεκτρικών οχημάτων είναι βασικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Για παράδειγμα, η Πράσινη Συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνει φιλόδοξα σχέδια για την ανακαίνιση των κτηρίων σύμφωνα με υψηλότερα πρότυπα ενεργειακής απόδοσης και την επέκταση των υποδομών για ηλεκτρικά οχήματα. Τα μέτρα αυτά όχι μόνο μειώνουν τις εκπομπές αλλά βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα και τη δημόσια υγεία.

Αξίζει να σημειωθούν τα απίστευτα οφέλη για την υγεία που προκύπτουν από την καθαρή ενέργεια. Ερευνητές στις ΗΠΑ έχουν εκτιμήσει ότι τα ορυκτά καύσιμα ευθύνονται για 5,13 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οι «πράσινες» υποδομές στη «μάχη» για αύξηση της ποιότητας ζωής

• Πώς μπορούμε να προσαρμοστούμε στις κλιματικές προκλήσεις, με τις οποίες βρισκόμαστε αντιμέτωποι/ες, αυξάνοντας την ανθεκτικότητα των μεγάλων αστικών κέντρων και προετοιμάζοντας τους ανθρώπους για έναν θερμότερο κόσμο;

Ενίσχυση των πράσινων υποδομών, βελτίωση του αστικού σχεδιασμού και ανάπτυξη ισχυρών συστημάτων αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών είναι μερικές από τις λύσεις.

Τα αστικά κέντρα μπορούν να αυξήσουν την ανθεκτικότητά τους στην κλιματική αλλαγή επενδύοντας σε πράσινες υποδομές, όπως τα πάρκα, οι πράσινες στέγες, και τα αστικά δάση, τα οποία συμβάλλουν στον μετριασμό της θερμότητας και στη διαχείριση των ομβρίων υδάτων.

Πόλεις όπως η Βαρκελώνη και το Μιλάνο έχουν υλοποιήσει εκτεταμένα έργα πράσινων υποδομών για να να μειώσουν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας και να βελτιώσουν τη συνολική βιωσιμότητα. Αυτές οι πρωτοβουλίες όχι μόνο παρέχουν σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη, αλλά βελτιώνουν επίσης την ποιότητα ζωής των κοινοτήτων δημιουργώντας περισσότερους χώρους πρασίνου και μειώνοντας την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Τροχοπέδη στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής το «greenwashing» των εταιρειών

• Ποιος είναι ο ρόλος των επιχειρήσεων στην κλιματική κρίση και πως μπορούν να αντιμετωπιστούν φαινόμενα «greenwashing»;

Οι επιχειρήσεις διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια και στον ευρύτερο αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής. Διαθέτουν τους πόρους και την επιρροή για να προωθήσουν σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία τους και την εφοδιαστική αλυσίδα, μειώνοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και προωθώντας βιώσιμες πρακτικές.

Για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις θα μπορούσαν να δεσμευτούν να προμηθεύονται 100% ανανεώσιμες ενέργειας, βελτιώνοντας την ενεργειακή απόδοσή των εγκαταστάσεών τους. Θα μπορούσαν επίσης να επενδύσουν σε έργα καθαρής ενέργειας και να υποστηρίξουν την έρευνα και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Θέτοντας φιλόδοξους στόχους βιωσιμότητας και παρουσιάζοντας με διαφάνεια την πρόοδό τους, οι εταιρείες μπορούν να δώσουν το παράδειγμα.

Ωστόσο, ορισμένες εταιρείες παρουσιάζουν ψευδώς τους εαυτούς τους ως περιβαλλοντικά φιλικές για να κερδίσουν την εύνοια του κοινού χωρίς να καταβάλλουν ουσιαστική προσπάθεια για τη μείωση των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων.

Εργαλεία, όπως το Climate TRACE, για παράδειγμα, συνδυάζουν δορυφορικά δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη για την παρακολούθηση των εκπομπών, επιτρέποντας στους ανθρώπους να συγκρίνουν τους ισχυρισμούς μιας εταιρείας με το πόσο τελικά ρυπαίνουν το περιβάλλον.

Το πρόγραμμα κατάρτισής μας, εφοδιάζει τους συμμετέχοντες με τα απαραίτητα εκείνα εργαλεία, ώστε να εντοπίζουν φαινόμενα «greenwashing» και να τα καταγγέλλουν. Να σημειωθεί ότι, οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων είναι συχνά εκείνες που προβάλλουν ένα περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένο προσωπείου προσπαθώντας να πείσουν το κοινό ότι είναι μέρος της λύσης στην ίδια την κλιματική κρίση που έχουν τροφοδοτήσει.

Όμορφα παραγόμενες διαφημίσεις που μιλούν για το ρόλο τους στην ενεργειακή μετάβαση και τις προσπάθειες βιωσιμότητας δεν μπορούν να κρύψουν τα σχέδια για την επέκταση των παραγωγής ορυκτών καυσίμων σε επίπεδα πολύ πέραν αυτών που πρέπει να διατηρήσουμε, υλοποιώντας τα πρότυπα της συμφωνίας του Παρισιού.