Tι θα σημάνει για την Ευρώπη η διακοπή ροή του ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας

Αντίστροφη μέτρηση λίγο πάνω από μία μέρα τρέχει από σήμερα (30.12.2024) μέχρι τη λήξη της σύμβασης ροής του φυσικού αερίου της Ρωσίας μέσω Ουκρανίας στην Ευρώπη.

Η εν λόγω σύμβαση μεταξύ Ρωσίας – Ουκρανίας για το φυσικό αέριο λήγει αύριο (31.12.24) και αν δεν υπάρξει ανανέωση από την 1η Ιανουαρίου 2025, η Ουκρανία δεν θα έχει πλέον τη συγκεκριμένη πηγή ενέργειας.

Η ΕΕ έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να καταστεί ανεξάρτητη από τις εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία έως το 2027. Αρκετές χώρες, όμως, έχουν ήδη σταματήσει να λαμβάνουν αέριο μέσω αγωγών από τη Μόσχα για περισσότερο από δύο χρόνια.

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, το ρωσικό μερίδιο των εισαγωγών φυσικού αερίου μειώθηκε από περίπου 44% το 2021 σε λιγότερο από 15% το 2023. Εκτός από το αέριο αγωγών, οι υπολογισμοί αυτοί λαμβάνουν επίσης υπόψη το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), το οποίο μεταφέρεται με πλοία και άλλα μέσα. Ωστόσο, δεν υπάρχει πραγματικό εμπάργκο στο φυσικό αέριο, όπως υπάρχει στο πετρέλαιο, η εισαγωγή του οποίου απαγορεύεται τουλάχιστον δια θαλάσσης, σημειώνει δημοσίευμα της Handelsblatt.

Η Σλοβακία και η Ουγγαρία ειδικότερα εξακολουθούν να βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη Ρωσία για τον ενεργειακό τους εφοδιασμό, όπως και η Αυστρία μέχρι πριν από λίγες εβδομάδες. Για τις χώρες αυτές, το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου ερχόταν μέχρι στιγμής μέσω της λεγόμενης διαδρομής Transgas στην Ουκρανία, η οποία με τη σειρά της αποτελείται από διάφορα σκέλη αγωγών.

Τον Μάιο του 2022 -λίγους μήνες μετά τη ρωσική εισβολή- η Ουκρανία δήλωσε ότι μέρος του σωλήνα Soyuz θα έπρεπε να παροπλιστεί λόγω του πολέμου. Ο κόμβος Sochranivka στην ανατολική περιοχή Luhansk δεν μπορούσε πλέον να ελεγχθεί λόγω των μαζικών ρωσικών βομβαρδισμών, ειπώθηκε τότε.

Η Ουκρανία δεν έχει ακόμη καταφέρει να σταματήσει τη διαμετακόμιση

Ωστόσο, καθώς μόνο ένα μέρος του ρωσικού φυσικού αερίου διοχετεύθηκε δυτικά μέσω της Σοχρανίβκα, αυτό δεν είχε σημαντικές επιπτώσεις.

Υπάρχει ένας απλός λόγος για τον οποίο η Ουκρανία συνέχισε να μεταφέρει το μεγαλύτερο μέρος του αερίου του εχθρού της εν μέσω πολέμου: η σύμβαση μεταξύ της ρωσικής κρατικής εταιρείας ενέργειας Gazprom και της ουκρανικής εταιρείας Naftogaz έχει διάρκεια έως τις 31 Δεκεμβρίου του τρέχοντος έτους.

Για το Κίεβο, αυτό σήμαινε κάτι περισσότερο από τα έσοδα από τα τέλη διέλευσης, τα οποία είναι ιδιαίτερα χρήσιμα σε περιόδους πολέμου.

Μια πρόωρη καταγγελία της σύμβασης με την Gazprom θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για τη χώρα του, καθώς θα παραβίαζε μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, λέει ο Ουκρανός οικονομικός εμπειρογνώμονας Hennadij Rjabzew στην Tagesspiegel.

Ο Πούτιν χάνει έσοδα

«Η συμφωνία αυτή απαγορεύει στα μέρη να διακόψουν ή να μειώσουν την υφιστάμενη μεταφορά ή διαμετακόμιση ενεργειακών αγαθών», εξηγεί. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ουκρανία δεν διέκοψε τις προμήθειες φυσικού αερίου, παρόλο που ήταν έτοιμη να τερματίσει οριστικά τη συνεργασία της με τη Ρωσία».

Αλλά τώρα έχει έρθει η ώρα. Προς ενόχληση των πολιτικών της Σλοβακίας και της Ουγγαρίας, αλλά κυρίως προς ενόχληση της Μόσχας, η Ουκρανία επιτρέπει τώρα πραγματικά τη λήξη της σύμβασης. «Η Ουκρανία κόβει το φυσικό αέριο μας για τους καταναλωτές στην Ευρώπη», ανέφερε ο Πούτιν στη μεγάλη ετήσια συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε στη Μόσχα στα μέσα Δεκεμβρίου.

Αλλά το Κίεβο δεν πτοήθηκε. «Δεν θέλουμε να δώσουμε στη Ρωσία την ευκαιρία να κερδίσει δισεκατομμύρια περισσότερα», δήλωσε ο πρόεδρος Βολοντιμίρ Ζελένσκι (Volodymyr Zelensky), τονίζοντας την απόφαση της χώρας του.

Στην πραγματικότητα, το Κρεμλίνο χάνει τώρα έσοδα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η Ρωσία θα μπορούσε να χάσει περίπου 6 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, λέει ο Τζορτζ Ζάχμαν (Georg Zachmann), ειδικός σε θέματα κλιματικής και ενεργειακής πολιτικής στη δεξαμενή σκέψης Bruegel.

Η Ουκρανία, με τη σειρά της, θα μπορούσε θεωρητικά να συνεργαστεί με άλλους εμπόρους εμπορευμάτων στο μέλλον. Οι έμποροι αυτοί θα μπορούσαν να αγοράζουν φυσικό αέριο – για παράδειγμα από το Αζερμπαϊτζάν – και να κάνουν κράτηση στους ουκρανικούς αγωγούς για μεταφορά.

Ακόμη και αυτό δεν θα ήταν αδιαμφισβήτητο:

• Πρώτον, το εν λόγω κράτος του Καυκάσου έχει επικριθεί για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
• Δεύτερον, οι εμπειρογνώμονες προειδοποιούν ότι αυτό θα μπορούσε να καταλήξει να είναι μια απάτη: Όσο περισσότερο φυσικό αέριο κατευθύνει το Αζερμπαϊτζάν προς την ΕΕ, τόσο περισσότερο θα λαμβάνει πιθανότατα από την ίδια τη Ρωσία.

Αλλά όπως και να έχει: «Δεν είναι ακόμη σαφές αν το τέλος της σύμβασης με τη Ρωσία σημαίνει και το τέλος της διαμετακόμισης», υποστηρίζει ο  Ζάχμαν. Παράλληλα, επισημαίνει πως «τα πιθανά έσοδα από τη διαμετακόμιση για την Ουκρανία θα είναι πιθανώς λιγότερα από το περίπου 1 δισεκατομμύριο ευρώ που καταβάλλεται σήμερα ετησίως. Αυτό αφορά έναν σημαντικά υψηλότερο όγκο κρατήσεων, τον οποίο η Ρωσία δεν χρειάζεται εδώ και χρόνια».

Διαχειρίσιμες συνέπειες για την ΕΕ

Ο εμπειρογνώμονας δίνει σε μεγάλο βαθμό το πράσινο φως για την ΕΕ. Άλλωστε, οι παραδόσεις ρωσικού αερίου μέσω αγωγών της Ουκρανίας αντιπροσώπευαν πρόσφατα μόνο το 5% περίπου των συνολικών ευρωπαϊκών εισαγωγών φυσικού αερίου.

«Στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, η διακοπή της διαμετακόμισης δεν θα είναι αισθητή όσον αφορά τις ποσότητες ή τις τιμές», λέει ο Ζάχμαν – αλλά επισημαίνει επίσης μερικές εξαιρέσεις: «Στη Σλοβακία, την Αυστρία και σε κάποιο βαθμό στην Ουγγαρία, αναμένεται κάποια αύξηση των τιμών».

Από την άλλη πλευρά, η Γερμανία, η οποία δεν αγοράζει πλέον ρωσικό αέριο από αγωγούς, δεν έχει τίποτα να φοβηθεί – αντιθέτως: «Είναι πιθανό οι γερμανικές εταιρείες να επωφεληθούν οικονομικά αν αξιοποιηθούν καλύτερα οι ανεπαρκώς χρησιμοποιούμενοι τερματικοί σταθμοί LNG και οι αγωγοί προς την Κεντρική Ανατολική Ευρώπη».

Ο εμπειρογνώμονας θεωρεί απίθανο ότι η Ρωσία θα αντισταθμίσει απλώς τη διακοπή της διαμετακόμισης μέσω της Ουκρανίας, μεταφέροντας όλο και περισσότερο το δικό της φυσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω άλλων οδών, όπως η Τουρκία, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. «Μεσοπρόθεσμα, ωστόσο, οι υπάρχουσες διαδρομές θα μπορούσαν να ενισχυθούν», αναφέρει ο ίδιος.

Απειλές από τη Σλοβακία

Η Σλοβακία έκανε τουλάχιστον μια τελευταία προσπάθεια να αποτρέψει τελικά τη στάση διέλευσης. Το περασμένο Σάββατο, ο ρωσόφιλος πρωθυπουργός της Σλοβακίας Ρόμπερτ Φίκο απείλησε απροκάλυπτα την Ουκρανία με διακοπή της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας έκτακτης ανάγκης εάν το Κίεβο δεν παρατείνει τελικά τη συμφωνία διαμετακόμισης.

Ο Ζελένσκι αντέτεινε σε ανάρτησή του στην Πλατφόρμα Χ: «Φαίνεται ότι ο Πούτιν έδωσε στον Fico την εντολή να ανοίξει ένα δεύτερο ενεργειακό μέτωπο εναντίον της Ουκρανίας εις βάρος των συμφερόντων των Σλοβάκων».

Ο Ουκρανός πρόεδρος είχε προηγουμένως απορρίψει με σαφήνεια τις επικρίσεις από τη Σλοβακία. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση στη Μπρατισλάβα διαμαρτύρεται τώρα για την αύξηση του κόστους είναι ντροπή, εξήγησε πρόσφατα ο Ζελένσκι και πρόσθεσε: «Η Σλοβακία χάνει χρήματα, εμείς χάνουμε ανθρώπους».