«Drill, baby, drill»: Η επόμενη ημέρα της απόσυρσης των ΗΠΑ από τη Συμφωνία για το Κλίμα

Πόσο σημαντική είναι όμως η συμφωνία αυτή για ένα πιο βιώσιμο μέλλον και πόσο μπορεί να επηρεάσει η απόφαση του 47ου προέδρου των ΗΠΑ, τις εξελίξεις τόσο σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο, όσο και την Ελλάδα; Στα ερωτήματα αυτά απαντά στο CNN Greece η καθηγήτρια διεθνών θεσμών στο ΕΚΠΑ και κάτοχος της έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία, Εμμανουέλα Δούση.

Οι ΗΠΑ είχαν αποσυρθεί και το 2016 από τη Συμφωνία

«Από τις πρώτες ενέργειες του Αμερικανού προέδρου αμέσως μετά την ορκωμοσία του ήταν να αποσύρει για δεύτερη φορά τις Ηνωμένες Πολιτείες από τη Συμφωνία του Παρισιού» σημειώνει η κα Δούση, για να συμπληρώσει πως «αυτή η συμφωνία θέτει το πλαίσιο της διεθνούς συνεργασίας για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης για τις επόμενες δεκαετίες».

«Μία πρώτη εκτίμηση είναι ότι κάνει σαφές ότι αλλάζει την κατεύθυνση της παγκόσμιας δέσμευσης για την απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία αποτελούν και τη βασική αιτία επιδείνωσης της κλιματικής αλλαγής» αναφέρει η ίδια.

Οι ΗΠΑ, δε, είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο. «Το σύνθημα, που έδωσε εμφατικά ήταν να γίνουν ακόμα περισσότερες εξορύξεις και» – όπως χαρακτηρίζει η καθηγήτρια το φυσικό αέριο – «ορυκτού αερίου».

«Παράλληλα» συνεχίζει, ο νέος «ένοικος» του Λευκού Οίκου «κήρυξε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε κατάσταση έκτακτης ενεργειακής ανάγκης και προειδοποίησε την Ευρώπη ότι αν δεν αγοράσει περισσότερα αμερικανικά ορυκτά καύσιμα θα επιβάλλει δασμούς.

«Το ερώτημα είναι τι αντίκτυπο θα έχουν αυτά» σημειώνει η ίδια, ενώ υπενθυμίζει πως σε αντίστοιχη κατεύθυνση, όμως, είχε κινηθεί και κατά την διάρκεια της πρώτης θητείας του, το 2016.

Σημειώνεται όμως, ότι η κατάσταση που επικρατούσε το 2016 διαφέρει σε σχέση με σήμερα. Και αυτό διότι πριν από εννέα χρόνια η Συμφωνία του Παρισιού μόλις είχε υιοθετηθεί.

«Η Κίνα έχει λόγους να υποστηρίξει τη συμφωνία»

Τι καινούριο έφερε η συμφωνία αυτή; Έφερε δεσμεύσεις για τον «παίκτη» που ήταν ο μεγαλύτερος ρυπαντής στον κόσμο: Την Κίνα.

«Τότε αυτό ήταν το στοίχημα. Τώρα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά, διότι η Κίνα είναι ενεργή στη συμφωνία του Παρισιού, έχει αναλάβει δεσμεύσεις και στηρίζει τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, γιατί κυρίως έχει έναν οικονομικό λόγο να το πράξει. Ποιος είναι αυτός; Η ασιατική χώρα είναι πρώτη σε θέματα ανανεώσιμων μορφών ενέργειας και πρωτοπόρα στα φωτοβολταϊκά».

Άλλωστε, όπως είχε γίνει γνωστό πριν από μερικούς μήνες, μέχρι τον Αύγουστο του 2024, η Κίνα παρήγαγε ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές που έφτανε στο εντυπωσιακό ποσοστό του 40,7%.

Την ίδια ώρα, εξάγει σπάνιες γαίες – αυτές που είναι πολύτιμες για τον Τραμπ στη Γροιλανδία – οι οποίες είναι απαραίτητες για τις πράσινες τεχνολογίες, όπως τονίζει η καθηγήτρια.

Η Κίνα, όμως, είναι και μια χώρα η οποία, όπως τονίζει η κα Δούση «ιστορικά δεν έχει συμβάλλει τόσο πολύ στην πρόκληση του προβλήματος, παρότι αυτή τη στιγμή είναι πρώτη στον κατάλογο των ρυπαντών και δεν πρέπει να επωμιστεί μεγαλύτερο βάρος, γιατί αυτό συνεπάγεται ότι μια αναπτυσσόμενη χώρα θα πρέπει να φέρει το βάρος της οικονομικής στήριξης και των υπολοίπων».

«Ανέλαβε δεσμεύσεις και έχει θέσει στόχο να γίνει κλιματικά ουδέτερη έως το 2060 και όχι μέχρι το 2050 ακριβώς γιατί ιστορικά δεν φέρει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης» σημειώνει για να συμπληρώσει πως «πρόκειται για την αρχή της κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης που προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού».

«Έχει λοιπόν πολλούς λόγους να υποστηρίξει τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Επίσης, η ατμοσφαιρική ρύπανση στο Πεκίνο κοστίζει πάρα πολύ στην εθνική της οικονομία» τονίζει.

«Θα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, λοιπόν, η αντίδραση της Κίνας στην απόφαση του νέου προέδρου των ΗΠΑ να αποσυρθεί από τις δεσμεύσεις τους στην συμφωνία» σχολιάζει.

Μιλώντας για τους υπόλοιπους δρώντες της συμφωνίας, η κάτοχος της έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία σημειώνει πως η Ευρωπαϊκή Ένωση που ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έπεσε στην τέταρτη θέση και στην τρίτη θέση είναι πλέον η Ινδία.

«Η Ινδία όμως ταυτόχρονα καταβάλει μεγάλες προσπάθειες και έχει δεσμευτεί στην πράσινη μετάβαση συνάπτοντας μάλιστα συμφωνίες με την ΕΕ, επενδύοντας σε ΑΠΕ, ενώ έλαβε επίσης την πρωτοβουλία να ιδρύσει την Διεθνή Ηλιακή Συμμαχία (ISA).

Ταυτόχρονα, ακόμη ένας παράγοντας που είναι κρίσιμος για τη συμφωνία είναι το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν θα βρίσκονται στο «τραπέζι» των διαπραγματεύσεων αλλά και το γεγονός ότι δεν θα εφαρμόζουν τις δεσμεύσεις για να γίνουν κλιματικά ουδέτερες οι Πολιτείες μέχρι το 2050.

Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας εξακολουθεί να υφίσταται σε αρκετές πολιτείες σε ομοσπονδιακό επίπεδο και θα εξαρτηθεί, υπ’ αυτό το πρίσμα και από το ποιος ή ποια είναι κυβερνήτης στην εκάστοτε πολιτεία.

«Η Καλιφόρνια αποδέκτης της κλιματικής αλλαγής»

«Η Καλιφόρνια για παράδειγμα» που βίωσε με τον πιο βάναυσο τρόπο τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης από τις φωτιές που σάρωσαν τα πάντα στο διάβα τους «από το 2016 είχε προχωρήσει πολύ στον τομέα των πράσινων μεταφορών».

«Είναι αποδέκτης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής η Καλιφόρνια» τονίζει χαρακτηριστικά η κα Δούση.

«Αντίστοιχα, οι επιχειρήσεις που έχουν επενδύσει στην πράσινη μετάβαση δεν θα σταματήσουν».

Η συμμαχία των «17»

Την πρώτη φορά που είχε αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία για το κλίμα ο 47ος πρόεδρος της χώρας, 17 πολιτείες είχαν συνάψει μια συμφωνία με την οποία δεσμευόταν στην συνέχιση της εφαρμογής των δεσμεύσεων του Παρισιού.

Ο ίδιος «θεωρεί ότι είναι πρόσχημα η κλιματική κρίση για να δαπανώνται περισσότερα χρήματα στην έρευνα και τις ανανεώσιμες πηγές».

Πέραν αυτού όμως, όπως σημειώνει η καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων «ο Ντόναλντ Τραμπ στηρίζει τη βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων, η οποία άλλωστε χρηματοδότησε την προεκλογική του καμπάνια».

«Γι’ αυτό το λόγο το σύνθημα “drill baby drill” για εξορύξεις περισσότερων ορυκτών καυσίμων, τα οποία θέλει να εξάγει στον υπόλοιπο κόσμο απευθύνθηκε σε αυτές τις εταιρείες που τον στήριξαν πολύ» προσθέτει.

Τι προβλέπει και γιατί είναι σημαντική η Συμφωνία του Παρισιού;

Απαντώντας στο ερώτημα σε τι χρησιμεύει η Συμφωνία για το Κλίμα, η κα Δούση απαντά:

«Τι χρειάζεται για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή;

• Διεθνή συνεργασία και συντονισμό
• Γενναία χρηματοδοτική στήριξη
• Άμεση αποδέσμευση από τον εθισμό στα ορυκτά καύσιμα».

«Χαραμάδες» επικοινωνίας

Αναφερόμενη στη σημασία της συνεργασίας, η εκπρόσωπος επισημαίνει πως υπάρχει το πλαίσιο ωστόσο «όταν υπάρχουν 200 κράτη στο τραπέζι το διαπραγματεύσεων είναι πάρα πολύ δύσκολο να ακολουθήσουν ουσιαστικές συμφωνίες. Είναι όμως ένα σημαντικό κανάλι επικοινωνίας από το οποίο η Αμερική αποχωρεί».

Παρά το γεγονός, όμως, ότι έφυγε από τη Συμφωνία, ο Τραμπ επέλεξε να μην αποσύρει τις ΗΠΑ και από τη «Σύμβαση – Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή».

«Πρόκειται για μία συμφωνία “ομπρέλα” που δεν φέρει ουσιαστικές υποχρεώσεις, δηλαδή τη σταθεροποίηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ένα επίπεδο που θα αποτρέπει τις επιβλαβείς συνέπειες».

Την ίδια επιλογή είχε πάρει και το 2016, γεγονός που σημαίνει ότι «θέλει να έχει ένα κανάλι επικοινωνίας». «Έφυγε από τη συμφωνία του Παρισιού, λοιπόν, που έχει περισσότερες δεσμεύσεις, έμεινε όμως στο ευρύτερο πλαίσιο».

Να βοηθηθούν οι φτωχότερες χώρες

Ταυτόχρονα όμως, η συμφωνία προβλέπει και την χρηματοδότηση των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών, των φτωχότερων χωρών που πλήττονται περισσότερο και οι οποίες στην πραγματικότητα «αδυνατούν να ανταποκριθούν στις οικονομικές απαιτήσεις της μετάβασης».

«Σκοπός είναι οι αναπτυγμένες χώρες που έχουν ιστορικά συμβάλλει περισσότερο στην πρόκληση του προβλήματος, να συνδράμουν ούτως ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση. Εν μέσω, δε, κλιματικής αλλαγής οι φυσικές καταστροφές θα συνεχίσουν να σημειώνονται, θα έχουμε περισσότερες μετακινήσεις πληθυσμών, οπότε οι πιο ευάλωτες χώρες θα είναι αποδέκτης όλων αυτών των συνεπειών» σημειώνει η κα Δούση.

«Είναι ένας φαύλος κύκλος» όπως υπογραμμίζει.

Η αποδέσμευση από τον «εθισμό» όπως τον χαρακτηρίζει η ίδια, και η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, από την άλλη «είναι ένα πολύ σύνθετο ζήτημα, διότι αφορά τις μεταφορές, τα κτήρια, τη ναυτιλία». «Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι δεν είναι πρόβλημα απλώς η εξόρυξη ως τέτοια, η παραγωγή ορυκτών καυσίμων, αφορά ολόκληρη την εφοδιαστική αλυσίδα».

«Από τα λιμάνια και τα δεξαμενόπλοια, μέχρι τις υποδομές και τα βενζινάδικα. Είναι ένα τεράστιο κύκλος, ο οποίος είναι πάρα πολύ δύσκολο να σπάσει όταν επί δεκαετίες έχει στηριχθεί σε έναν τρόπο μόνο ενεργειακής προμήθειας» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Επιστρέφοντας στη συζήτηση για την ίδια τη «Συμφωνία του Παρισιού» η κα Δούση επισημαίνει πως «είναι καλύτερη συμφωνία που θα μπορούσαμε να έχουμε σε ένα κόσμο όπως τον γνωρίζουμε σήμερα».

«Ήτανε πάρα πολύ μεγάλο βήμα του 2015. Τότε που το στοίχημα ήταν να ενταχθούν στο διάλογο και οι αναδυόμενες οικονομίες και να αναλάβουν δεσμεύσεις. Και το στοίχημα αυτό επετεύχθη, όχι μόνο για την Κίνα, αλλά τη Βραζιλία, το Αζερμπαϊτζάν κ.λπ».

Έπειτα, όμως, «οι χώρες είναι υποχρεωμένες να καταγράφουν τα δικά τους εθνικά σχέδια δράσης στο πνεύμα της συμφωνίας». «Εθνικές δεσμεύσεις δηλαδή που θα ελέγχονται σε διεθνές επίπεδο» σημειώνει.

Επομένως, σύμφωνα με την ίδια «η διπλωματία μπορεί να βοηθήσει».

Το «στοίχημα» για την Ευρώπη την επόμενη ημέρα της απόσυρσης των ΗΠΑ

Η Συμφωνία για το Κλίμα, όμως, έβαλε επίσης τα θεμέλια και για την λεγόμενη «Πράσινη Συμφωνία» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχει θέσει το πλαίσιο για την μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, όπως εξηγεί η κα Δούση πως «το θέμα της πράσινης μετάβασης πολιτικοποιήθηκε πάρα πολύ στις παραμονές των ευρωεκλογών».

Μάλιστα «από τις 19 νομοθετικές προτάσεις υιοθετήθηκαν πριν τις ευρωεκλογές οι 18, γεγονός πολύ σημαντικό» για την χάραξη μιας πολιτικής προς τη βιωσιμότητα από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το διακύβευμα, όπως τονίζει η καθηγήτρια είναι «στο πεδίο της εφαρμογής, όπου πλέον τα κράτη μέλη θα πρέπει να συνεργαστούν για την υλοποίηση του ευρωπαϊκού πλαισίου».

Τα πρώτα δείγματα «γραφής» στην Ελλάδα

Η Ελλάδα από την πλευρά της έχει υιοθετήσει συντριπτικό μέρος των δεσμεύσεων που υπαγορεύει τόσο η Συμφωνία για το Κλίμα, όσο και η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Στο πλαίσιο αυτό, η κα Δούση εκφράζει την ανησυχία πως «την ίδια μέρα της ορκωμοσίας του Ντόναλντ Τραμπ, ανακοινώθηκε το ενδιαφέρον γνωστής αμερικανικής εταιρείας για έρευνες υδρογονθράκων σε περιοχή στη Νότια Πελοπόννησο, σε μια περιοχή που συνορεύει στη θαλάσσια οικόπεδα και που ήδη παρακολουθεί μια άλλη εταιρεία».

Σύμφωνα με την ίδια, αυτή η ανακοίνωση δείχνει «το ενδιαφέρον της κυβέρνησης για τη συνέχιση του προγράμματος εξόρυξης εγχώριων υδρογονανθράκων». Πρόκειται όμως, όπως υπογραμμίζει η καθηγήτρια, για ένα «πρόγραμμα το οποίο είχε σχεδιαστεί σε άλλες εποχές παρωχημένες κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και το οποίο αναπτύχθηκε ξανά όταν ξέσπασε ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία, για την εξεύρεση εναλλακτικών στο ρωσικό αέριο».

«Τα δεδομένα όμως έχουν αλλάξει» σημειώνει για να προσθέσει πως κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης «δεν υπήρχε η Συμφωνία του Παρισιού, η οποία οδήγησε όλα τα κράτη σε ένα κοινό μονοπάτι για την σταδιακή αποδέσμευση από τα ορυκτά καύσιμα, ούτε υπήρχε η ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ούτε ο εθνικός κλιματικός νόμος που ψηφίστηκε πανηγυρικά το 2022, ο οποίος ενσωμάτωσε τους διεθνείς και ευρωπαϊκούς στόχους σε ένα συνεκτικό εθνικό θεσμικό πλαίσιο και τους εξειδίκευσε».

Επεσήμανε επίσης τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, σημειώνοντας πως «είναι πολύ σημαντικό το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της εξόρυξης υδρογονανθράκων, καθώς εάν συμβεί ένα ατύχημα όπως του Horizon στον Κόλπο του Μεξικού θα είναι πάρα πολύ οδυνηρό για το φυσικό κεφάλαιο της περιοχής που είναι ανυπολόγιστης αξίας και το οποίο θα πρέπει με κάθε τρόπο να το προστατεύσουμε».

Κάνει επίσης λόγο για μια αντιφατική κίνηση, γιατί όπως αναλύει, η Ελλάδα «έθεσε χρονικά όρια απολιγνιτοποίησης πολύ νωρίτερα από άλλα ευρωπαϊκά κράτη, με ορόσημο το 2028. Ο λιγνίτης είναι ένας βρώμικος άνθρακας, ο οποίος χρησιμοποιούσαμε εδώ και χρόνια γιατί ήταν ήταν φθηνός, τώρα πια όμως δεν είναι».

«Να γίνουμε ενεργειακός κόμβος στη γειτονιά μας» με ανεξάντλητες πηγές

Παράλληλα, όπως συμπληρώνει «το 38% των πόρων πηγαίνουν στην πράσινη μετάβαση. Όλα αυτά είναι πάρα πολύ θετικά μέτρα, όπως και ο εθνικός κλιματικός νόμος»

Κρούει, λοιπόν, τον κώδωνα του κινδύνου, σημειώνοντας πως η χώρα μας θα πρέπει να συνεχίσει στην ίδια κατεύθυνση που έχει χαράξει τα τελευταία χρόνια τονίζοντας, πως «έχουμε άφθονο ήλιο και αέρα όλες τις εποχές του χρόνου, δηλαδή ανεξάντλητες πηγές ενέργειας, όχι απλώς ανανεώσιμες, τις οποίες μπορούμε να αξιοποιήσουμε και να γίνουμε και ενεργειακός κόμβος και για την ευρύτερη γειτονιά μας».