Το «λάθος» που κόστισε 18 δισ. ευρώ στα ασφαλιστικά ταμεία

Η απουσία επαγγελματικής διαχείρισης των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια τουλάχιστον 15-20 δισ. ευρώ, που θα μπορούσαν σήμερα, στο… και πέντε της δημογραφικής γήρανσης, να καλύψουν μέρος του κόστους της. Πολλώ δε, μάλλον, τώρα, που σύμφωνα και με τον καθηγητή Κοινωνικής Ασφάλισης στο Πανεπιστήμιο Πειραιά Πλάτωνα Τήνιο, η γήρανση του πληθυσμού, είναι πλέον γεγονός και όχι απειλή.

Όπως τόνισε ο κ. Τήνιος σε ημερίδα με θέμα «Το διακύβευμα ανάπτυξης της συμπληρωματικής ασφάλισης υπό το πρίσμα της δημογραφικής γήρανσης», που συνδιοργάνωσε το ΤΑΥΦΕ (ταμείο αυτασφάλισης των εργαζόμενων στο φάρμακο) και το Ερευνητικό Εργαστήριο Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΕΕΚΔ ΠαΔΑ), το ότι έχει χαθεί μια ευκαιρία δεν σημαίνει ότι όλα χάθηκαν, για να συμπληρώσει βέβαια πως απαιτείται ανατροπή του μοντέλου πολιτικής, καθώς τα δεδομένα έχουν αλλάξει, νέες ανάγκες, ξαφνικές και απρόβλεπτες ανατρέπουν τον όποιο προγραμματισμό, η οικονομική αλλά και η περιβαλλοντική κρίση φέρνει τη νεότερη γενιά σε πιο δύσκολη θέση και η μακροβιότητα οδηγεί σε νέες ανισότητες.

Για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί με μελέτες στις ΗΠΑ ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά στο προσδόκιμο επιβίωσης μεταξύ πλουσίων και φτωχών, με την ψαλίδα να μεγαλώνει συνεχώς, σε αντίθεση με τις διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών που μικραίνουν.

Έτσι, οι φτωχές γυναίκες έχουν το προσδόκιμο ζωής μειωμένο κατά τουλάχιστον 2 χρόνια, την ίδια ώρα που οι πλούσιοι άνδρες το αύξησαν κατά 5,7 χρόνια. Η έντονη διασπορά δημιουργεί προβλήματα και όσον αφορά την κοινωνική πολιτική: Οι συντάξεις ωφελούν τους πλούσιους πολύ περισσότερο, αφού αυτοί είναι που ζουν για πολύ περισσότερα χρόνια από τους φτωχούς.

Ο ομότιμος καθηγητής Οικονομικών του ΕΚΠΑ και πρώην πρόεδρος του Χρηματιστηρίου Αθηνών Παναγιώτης Αλεξάκης αναφέρθηκε από το βήμα του συνεδρίου στη διαχρονική έλλειψη επαγγελματικής διαχείρισης των αποθεματικών των ταμείων, επισημαίνοντας ότι εάν το σύνολό τους τοποθετούνταν στο χαρτοφυλάκιο της ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών Οργανισμών για όλη την περίοδο των τελευταίων 21 ετών, κατά την οποία η σωρευτική απόδοση των υπό διαχείριση κεφαλαίων της ήταν 102%, θα κατέγραφαν υπεραξία της τάξης των 18,46 δισ. ευρώ, φθάνοντας τα 36,5 δισ. ευρώ.

Σύμφωνα με τον κ. Αλεξάκη, με εξαίρεση τα λειτουργικά έξοδα των ταμείων, ούτε ένα ευρώ ασφαλιστικών εισφορών δεν πρέπει να μένει εκτός της επαγγελματικής διαχείρισης σε ό,τι αφορά τον πρώτο πυλώνα, απαιτείται «εκστρατεία» για την επαύξηση των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης στον δεύτερο πυλώνα, ενώ κάθε εργαζόμενος αξίζει, εφόσον δύναται, να προχωρήσει και σε ιδιωτική μακροπρόθεσμη επενδυτική αποταμίευση μέσω του τρίτου πυλώνα, ώστε παρά τη δημογραφική γήρανση, να διαμορφώνονται καλύτερες συντάξεις, αλλά και να προκύπτουν σημαντικοί επιπρόσθετοι πόροι, συμπληρωματικοί στο συνταξιοδοτικό εισόδημα.

Στα αποτελέσματα της επαγγελματικής διαχείρισης των αποθεματικών των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης αναφέρθηκε ο Χρήστος Νούνης, πρόεδρος της Ένωσης των ΤΕΑ, τονίζοντας ότι ο μέσος όρος ετήσιων επενδυτικών αποδόσεων των ελληνικών ΤΕΑ, κατά την περίοδο 2011 – 2024, ήταν 4,3%, αντίστοιχη του ευρωπαϊκού μέσου όρου (3,83% την περίοδο 2004 – 2022).

Στην εκδήλωση παραβρέθηκε ο πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και ομότιμος καθηγητής της Νομικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ευάγγελος Βενιζέλος, ο οποίος τάχθηκε υπέρ της διατήρησης της υποχρεωτικότητας στην ασφάλιση του ΤΑΥΦΕ, που σύμφωνα με τον τελευταίο ασφαλιστικό νόμο αίρεται από την 1η Ιανουαρίου 2026, επισημαίνοντας ότι πρόκειται για ταμείο του Α’ πυλώνα κοινωνικής ασφάλισης.

Σύμφωνα άλλωστε με μελέτη του Ερευνητικού Εργαστηρίου του ΠαΔΑ, που παρουσίασε ο Εμπειρογνώμονας Οικονομικών Δρ. Βασίλης Μπέτσης, η κατάργηση της υποχρεωτικής ασφάλισης στο ΤΑΥΦΕ οδηγεί σε δραματική επιδείνωση της μακροχρόνιας βιωσιμότητας του ταμείου.

Σύμφωνα με όλα τα πιθανά σενάρια που εξετάστηκαν και με δεδομένο ότι η διάταξη του Ν. 5078/2023 παραμείνει ως έχει, τότε το ΤΑΥΦΕ: 

• είτε θα οδηγηθεί στην πλήρη κατάρρευση με τον εκφυλισμό των παροχών του,
• είτε θα αναγκαστεί να προβεί σε νέες επώδυνες οριζόντιες μειώσεις που θα φτάσουν μέχρι και το 38% επιπρόσθετα της μείωσης κατά 63,91% του Ν. 4093/2012 που είχε εφαρμοστεί το 2013 στην περίοδο των μνημονίων.

Στη συνεργασία του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και του ΤΑΥΦΕ, μέσω της υπογραφής Μνημονίου, αναφέρθηκε ο καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας και Διευθυντής του ερευνητικού εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης Γαβριήλ Αμίτσης, υπογραμμίζοντας ότι για πρώτη φορά η Ομάδα Έργου του πανεπιστημίου εκπόνησε και εφάρμοσε ένα πρωτότυπο διεπιστημονικό εργαλείο που αξιολογεί τη «θεσμική ποιότητα» οποιασδήποτε νομοθετικής πρωτοβουλίας στο πεδίο της συνταξιοδοτικής προστασίας.

Για να επιτευχθεί αυτό, εφαρμόστηκαν συγκεκριμένοι, προεπιλεγμένοι δείκτες διαφορετικής βαρύτητας, όπως:

• η τήρηση των αρχών της καλής νομοθέτησης
• το πλαίσιο των διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης
• το πλαίσιο των διαδικασιών νομοθετικής επεξεργασίας
• οι επιπτώσεις των ρυθμίσεων στους άμεσα ενδιαφερόμενους (φορείς ή πρόσωπα)
• η συμβατότητα των ρυθμίσεων με το Ελληνικό Σύνταγμα
• η συμβατότητα των ρυθμίσεων με τη νομολογία των Ελληνικών δικαστηρίων
• η συμβατότητα των ρυθμίσεων με το θεσμικό και επιχειρησιακό κεκτημένο της ΕΕ.

Στο πλαίσιο αυτό άλλωστε, όπως επεσήμανε η Δρ. Φωτεινή Μαρίνη, Εμπειρογνώμονας Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας στο Ερευνητικό Εργαστήριο του ΠαΔΑ, η μεταρρύθμιση που επιδιώχθηκε με το νόμο 5078/2023 (νόμος Γεωργιάδη – Τσακλόγλου) αντιμετωπίζει ζητήματα συμβατότητας τόσο με το Ελληνικό Σύνταγμα όσο και με το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αναλυτικά, σε σχέση με το Ελληνικό Σύνταγμα, έρχεται αντίθετος με τον σκληρό πυρήνα προστασίας των θεμελιωδών αρχών, ελευθεριών, δικαιωμάτων και θεσμικών εγγυήσεων του Συντάγματος ως προς 4 κρίσιμα πεδία και συγκεκριμένα, την κατάργηση της υποχρεωτικής υπαγωγής στην ασφάλιση του ΤΑΥΦΕ Ν, την εισαγωγή ενός νέου συστήματος εποπτείας στο Ταμείο, την εισαγωγή ενός νέου πλαισίου διακυβέρνησης αλλά και ενός νέου πλαισίου φορολογικής μεταχείρισης των εισφορών και παροχών του ΤΑΥΦΕ.

Αντίστοιχα, η κ. Μαρίνη επεσήμανε ότι η απόπειρα του εθνικού νομοθέτη να εντάξει το ΤΑΥΦΕ στο ρυθμιστικό πλαίσιο του 2ου πυλώνα συνταξιοδοτικής προστασίας (προαιρετική επαγγελματική ασφάλιση) δημιουργεί σημαντικά ζητήματα από την άποψη του εφαρμοστέου δικαίου της ΕΕ, καθώς:

• το ΤΑΥΦΕ ΝΠΙΔ υπάγεται στην κατηγορία του 1ου πυλώνα συνταξιοδοτικής προστασίας που διέπεται -ως προς τη ρύθμιση ζητημάτων κοινωνικής ασφάλισης των διακινουμένων εργαζομένων εντός της ΕΕ και των μελών των οικογενειών τους- από τις διατάξεις του Κανονισμού (ΕΚ) 883/2004
• το ΤΑΥΦΕ ΝΠΙΔ δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού 2019/1238, ούτε των Οδηγιών 2014/50 και 2016/2341.