Βέλγιο: Πίνακας που είχαν λεηλατήσει οι Ναζί επέστρεψε στους νόμιμους κατόχους του

Τον Ιούνιο του 1940 ο 46χρονος βέλγος αριστοκράτης Γιόζεφ Σέπερς ντε Μπέργκσταϊν επέστρεψε στο σπίτι του, ένα φλαμανδικό κάστρο του 18ου αιώνα, από στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου. Εκεί διαπίστωσε ότι οι θησαυροί του κάστρου του είχαν κλαπεί από τους Ναζί κατακτητές της χώρας του.

Σύμφωνα με δημοσίευμα των Times του Λονδίνου, στρατιώτες της Λουφτβάφε υπό τον Χέρμαν Γκέρινγκ είχαν μεταφέρει πολλά πολύτιμα αντικείμενα σε φορτηγά. Το πολυτιμότερο ήταν ένας πίνακας που απεικόνιζε την «Επιστροφή της Αγίας Οικογένειας από τη Φυγή στην Αίγυπτο», αγαπημένος του Σέπερς ντε Μπέργκσταϊν.

Το έργο είχε φιλοτεχνηθεί γύρω στο 1617 στην Αμβέρσα από τον Γιάκομπ Γιόρντενς, σημαντικό ζωγράφο της χρυσής εποχής του μπαρόκ, ο οποίος είχε εκπαιδευθεί από τον φλαμανδό «μάστορα» της συγκεκριμένης τεχνοτροπίας, Αντονι φαν Ντάικ, σύγχρονο του περίφημου Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. Ο Σέπερς ντε Μπέργκσταϊν πίστεψε ότι δεν θα έβλεπε ποτέ ξανά τον πίνακά του.

Πρόσφατα, 85 χρόνια μετά την κλοπή του, ο πίνακας επέστρεψε επιτέλους στη βάση του. Ο Φίλιπ Σέπερς ντε Μπέργκσταϊν, ένας από τους εγγονούς του ήρωα της βελγικής αντίστασης, είπε στους Times: «Αυτή ήταν μια μεγάλη ημέρα για την οικογένειά μας».

Ο πίνακας, που απεικονίζει την επιστροφή του Ιησού στη Ναζαρέτ χέρι-χέρι με τη Μαρία και τον Ιωσήφ, κρεμόταν ανενόχλητος μέχρι το 1940, πριν αγοραστεί από τον Ντε Μπέργκσταϊν, στους τοίχους του Κάστρου Εμάους, κοντά στη βελγική πόλη Μεσελέν.

Ο Γιόρντενς, ένας από τους τρεις μεγάλους ζωγράφους του μπαρόκ, μαζί με τον Ρούμπενς και τον Φαν Ντάικ, ζωγράφισε πολλές εκδοχές του πίνακα. Μία κρέμεται στο Βερολίνο, μία άλλη στο Ρόουντ Αϊλαντ των ΗΠΑ, μία τρίτη ξαναζωγραφίστηκε από τον καλλιτέχνη, ενώ μία τέταρτη πιστεύεται ότι χάθηκε για πάντα από λεηλασία στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Παρότι μια πτέρυγα του κάστρου του είχε καταληφθεί από τη Λουφτβάφε –πραγματοποιώντας διαβόητες λεηλασίες για λογαριασμό του Γκέρινγκ–, ο Σέπερς ντε Μπέργκσταϊν έγινε διοικητής του «μυστικού στρατού» της βελγικής αντίστασης, χειριζόμενος έναν ραδιοπομπό εντός του κάστρου για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, κάτω από τη μύτη των γερμανών κατακτητών.

Τον Φεβρουάριο του 1944 η τύχη τον εγκατέλειψε: 17 πράκτορες της Γκεστάπο τον συνέλαβαν στους χώρους του κάστρου του. Κρατήθηκε και βασανίστηκε στη φυλακή της Αμβέρσας, αλλά δεν κατέδωσε άλλα μέλη της αντίστασης, πριν σταλεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ. Πέθανε σε ηλικία 50 ετών σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας ως αφανής ήρωας, ενώ ο πίνακάς του εθεωρείτο χαμένος.

Είχε κλαπεί από τον Γιοακίμ Κένεκε, έναν έφηβο γερμανό στρατιώτη, ο οποίος αργότερα τον έδωσε στον ολλανδό έμπορο αντικών Γιαν φαν Γκουλ, ο οποίος με τη σειρά του, γνωρίζοντας ότι ήταν προϊόν λεηλασίας, τον έκρυψε σε μια διπλή οροφή του σπιτιού του, ένα κτίριο του 17ου αιώνα στην περιοχή Αρντές της νοτιοανατολικής Γαλλίας.

Μετά τον θάνατο του Φαν Γκουλ, το 2022, ο ανιψιός του, Μπαρτ φαν Νόιλαντ, μετά από μακρά αναζήτηση, βρήκε τον πίνακα. Ισχυρίστηκε ότι ο θείος του υποψιαζόταν πως το έργο «μπορεί να είχε προϊστορία», αλλά δεν τόλμησε να κάνει κάτι γι’ αυτό φοβούμενος τις συνέπειες. Τον έκρυψε, λοιπόν, μη θέλοντας να έχει καμία σχέση μαζί του. Αυτά είχε αποκαλύψει στον ανιψιό του, προσθέτοντας: «Οταν πεθάνω, ψάξε να τον βρεις και δες τι μπορείς να κάνεις με αυτόν».

Αφού εντόπισαν τους απογόνους του Σέπερς ντε Μπέργκσταϊν, οι Φαν Νόιλαντ τους επέστρεψαν τον πίνακα – η αξία του οποίου, μετά από κάποιες μικρές εργασίες αποκατάστασης, εκτιμάται σήμερα σε περισσότερα από 800.000 ευρώ. Ο Μαξιμίλιαν ντε Μπέργκσταϊν, ένας από τους εγγονούς του Σέπερς, δήλωσε χαρούμενος με αυτή την κίνηση, αναφέροντας χαρακτηριστικά στους Times ότι η πρωτοβουλία «ήταν πολύ ευγενική εκ μέρους τους».

. . .