Μαρκέλλα Μανωλιάδη: χορογραφώντας τον Frankenstein

Για την χορογράφο Μαρκέλλα Μανωλιάδη το ανθρώπινο σώμα παραμένει «η βασική συνιστώσα της ύπαρξης μας και αφετηρία για τη βαθύτερη κατανόηση αυτού του κόσμου». Αυτή η διατύπωση ισχύει για οποιαδήποτε συνθήκη, ακόμη και όταν έχουμε να κάνουμε με μια ιστορία για τον ρόλο της Τεχνητής Νοημοσύνης και τον βαθμό που επηρεάζει ήδη και δύναται να επηρεάσει ακόμη περισσότερο τις ζωές μας στο μέλλον. Αυτός είναι, άλλωστε, ο κεντρικός προβληματισμός που απασχολεί το έργο της Έρις Κύργια, «Frankenstein & Eliza», που παρουσιάζεται, στο Θέατρο Πορεία, σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Τάρλοου.

Με αφετηρία το κλασικό αριστούργημα της Μαίρη Σέλλεϋ «Φρανκενστάιν ή ο Σύγχρονος Προμηθέας», η παράσταση μας μεταφέρει στη Νέα Υόρκη του ’60, σε μια περίοδο ραγδαίων και καθοριστικών τεχνολογικών ανακαλύψεων. Κεντρικός ήρωας, ο Δρ. Βίκτορ Φράνκενσταϊν, ένας φιλόδοξος μαθηματικός που ως ένας άλλου είδους «Σύγχρονος Προμηθέας», συγγενικός με αυτόν που επινόησε σχεδόν δύο αιώνες πριν η εμβληματική Βρετανίδα συγγραφέας, επιθυμεί να αφυπνίσει εκ νέου τους ανθρώπους δημιουργώντας μια «μηχανή» που θα κατέχει όλη τη γνώση της ανθρωπότητας προς όφελος μας.

Ο Γιάννης Στάνκογλου σε στιγμιότυπο από την παράσταση. Φωτογραφία: Πάτροκλος Σκαφιδας

Σε ένα άρτια ισορροπημένο σκηνικό αποτέλεσμα, το κάθε επιμέρους στοιχείο της παράστασης δίνει την εντύπωση από τη μια πως πρόκειται για «κομμάτι» ενός εναρμονισμένου συνόλου και από την άλλη πως δεν του λείπει η δική του ζωή και συνεισφορά στην αφήγηση της ιστορίας. Αυτό αντιλαμβάνεται κανείς και στον κινησιολογικό σχεδιασμό της Μαρκέλλας Μανωλιάδη, η οποία έχει αναλάβει την επιμέλεια κίνησης της παράστασης «Frankenstein & Eliza».

Η κινησιολογία της Μαρκέλλας Μανωλιάδη λειτουργεί σε περισσότερα από ένα επίπεδα. Η χορογράφος δίνει κίνηση σε ήρωες που τοποθετούνται σε ένα σύμπαν – πεδίο συγκρούσεων ανάμεσα στο παλιό και το νέο, τη vintage, ρετρό αισθητική και τη γέννηση του ψηφιακού κόσμου, την επιστήμη και τις τέχνες, τη βεβαιότητα και την αμφιβολία την κίνηση και τη στασιμότητα, τη θεϊκή υπόσταση και την ανθρώπινη περατότητα, τον ενθουσιασμό και τον φόβο. Η κίνηση μάς δίνει το «περίγραμμα» των χαρακτήρων, την ψυχική τους διάθεση και στόχευση, τις ισορροπίες και τις μεταβολές στις μεταξύ τους σχέσεις, την πορεία που ακολουθούν καθώς το δράμα κορυφώνεται και οι ίδιοι μετατρέπονται σε «φαντάσματα» και «σκιές» του εαυτού τους, τις ορατές και αόρατες δυνάμεις που τους καταλαμβάνουν ή που θριαμβεύουν πάνω τους. Μας δίνει, επίσης, μια γεύση από την αυθεντική ατμόσφαιρα μιας ολόκληρης εποχής, σκέψεις πάνω στις νοηματοδοτήσεις του σήμερα καθώς και «ματιές» σε ένα μέλλον που είναι αδύνατον να προβλεφθεί.

Εμείς είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με τη Μαρκέλλα Μανωλιάδη για την εμπειρία της παράσταση, τον τρόπο που η ίδια έδωσε κίνηση στους ήρωες του έργου και τη συνεργασία της με τον Δημήτρη Τάρλοου.

Στιγμιότυπο από την παράσταση: Φωτογραφία Πάτροκλος Σκαφίδας

Αναλάβατε την επιμέλεια κίνησης της παράστασης «Frankenstein & Eliza» που παρουσιάζεται, φέτος, στο Θέατρο Πορεία, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου. Πώς προέκυψε η συνεργασία και ποιες ήταν οι εντυπώσεις όταν διαβάσατε το κείμενο της Έρις Κύργια;

Με τον Δημήτρη Τάρλοου συνεργαστήκαμε για το έργο Περλιμπλίν και Μπελίσα, οπότε και αναπτύχθηκε ένας καλός τρόπος επικοινωνίας μεταξύ μας. Μ’ ενδιαφέρει, επίσης, ο τρόπος που εργάζεται και προσεγγίζει τη θεατρική τέχνη. Όταν μου δόθηκε το κείμενο, δεν είχα ιδέα για το θέμα με το οποίο καταπιάνεται, ούτε όμως γνώριζα πράγματα για την δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης και τον βαθμό στον οποίο μπορεί να καθορίσει την ανθρώπινη κατάσταση. Αυτό που μου άρεσε πολύ στο κείμενο είναι ότι ενώ αναλύει κριτικά τη σχέση του ανθρώπου με την τεχνητή νοημοσύνη από την άλλη δεν καταδικάζει την τελευταία, αφήνει το ενδεχόμενο ερμηνείας ανοιχτό, στον κάθε θεατή/αναγνώστη. Την ιστορία του Φρανκενστάιν τη γνωρίζουμε όλοι, ωστόσο ο τρόπος που η Έρι μετέγραψε τις ανησυχίες για τα όρια της ανθρώπινης γνώσης και την προμηθεϊκή θυσία στο έργο είναι πολύ ουσιαστικός.

Πείτε μας δύο λόγια για τη δημιουργική διαδικασία που ακολουθήσατε και τη συνεργασία σας με τον Δημήτρη Τάρλοου και την Έρι Κύργια. Με ποιον τρόπο συνομιλεί ο κινησιολογικός σχεδιασμός με το κείμενο και τη σκηνοθεσία;

Κατά τη διαδικασία, ζητήθηκε από τους ηθοποιούς να αυτοσχεδιάσουν κινητικά, όχι τόσο για να βρεθεί η τελική φόρμα ή η τελική γραφή της κίνησης, αλλά για να προσεγγιστεί ο κάθε ρόλος ψυχοσωματικά, να βρεθεί μια ατμόσφαιρα γύρω από τους χαρακτήρες και τη σχέση τους. Θα έλεγα πως δεν πρόκειται για «συνομιλία» αλλά για ένα εσωτερικό μηχανισμό στη λειτουργία της παράστασης, κάτι δηλαδή που δεν προστίθεται σαν ξένο στοιχείο στη σκηνοθεσία αλλά επιδρά οργανικά με αυτή.

Tο σώμα μας παραμένει η βασική συνιστώσα της ύπαρξης μας και αφετηρία για τη βαθύτερη κατανόηση αυτού του κόσμου

Ποια είναι εκείνα τα στοιχεία της παράστασης αναδεικνύονται μέσα από τη δουλειά σας;

Κατά κύριο λόγο ο ρυθμός, και το πως κατανέμεται σε δύο χρονικές κατηγορίες, τη μία που ακολουθεί την πλοκή της ιστορίας και τη δράση των χαρακτήρων, και την άλλη που λειτουργεί σαν παράλληλο σύμπαν, με τους χαρακτήρες να υπάρχουν στην σκηνή αλλά να μην εμπλέκονται ενεργά στην ιστορία.

Με ποιον τρόπο προσεγγίζει κανείς κινησιολογικά ένα έργο για τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης; Και τι θέλετε εσείς να προσθέσετε μέσα από τη δουλειά σας στη συζήτηση;

Όπως προσεγγίζει κανείς κάθε έργο, μελετώντας το με τη δέουσα προσοχή και εντοπίζοντας στοιχεία που εφάπτονται με τη δική μου έρευνα και πρακτική. Παρά την όποια συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη και τον βαθμό στον οποίο επηρεάζει τις ζωές μας, το σώμα μας παραμένει η βασική συνιστώσα της ύπαρξης μας και αφετηρία για τη βαθύτερη κατανόηση αυτού του κόσμου.

Σε στιγμές της παράστασης αισθανόμαστε τους ήρωες σαν να χάνουν τον έλεγχο του σώματος τους και να κινούνται οδηγούμενοι από μια αόρατη δύναμη. Από που πηγάζει αυτή η δύναμη; Είναι η παντοδυναμία των μηχανών και της Τεχνητής Νοημοσύνης ή κάτι πιο εσωτερικό που πηγάζει από μέσα μας;

Δεν είναι δίπολο, παντοδυναμία των μηχανών σε αντίθεση με κάτι που πηγάζει από μέσα μας. Είναι μια μορφή αλληλεπίδρασης, κάτι το οποίο και μας καθορίζει και το καθορίζουμε.

Το έργο τοποθετείται στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’60. Με ποιον τρόπο στοιχεία από αυτή την περίοδο μπολιάζουν τον κινησιολογικό σχεδιασμό σας;

Οι αναφορές στην εποχή εκείνη και τα όποια δάνεια χρησιμοποιήθηκαν για να δώσουν σε συγκεκριμένες σκηνές μια νότα αυθεντικότητας.

Στιγμιότυπο από την παράσταση: Φωτογραφία Πάτροκλος Σκαφίδας

Τι είναι αυτό που φανερώνεται μέσα από τον σχεδιασμό κίνησης για τους ήρωες, το πεπρωμένο τους και τις μεταξύ τους σχέσεις και ισορροπίες;

Το σώμα και η κίνηση, όπως και στην πραγματική ζωή, φανερώνουν την ψυχική διάθεση, τη στόχευση, την οικειότητα μεταξύ ανθρώπων, κλπ. Ομοίως, στην παράσταση οι μεταβολές στις σχέσεις των ηρώων (ερωτική, φιλική, συζυγική, καθηγητή-φοιτητή) φανερώνονται μέσα και από αλλαγές στη σωματικότητά τους.

Πώς ιχνηλατείται κινησιολογικά η πορεία του κεντρικού ήρωα, του Βίκτορ Φρανκενστάιν από έναν επιστήμονα-οραματιστή που θέλει να δημιουργήσει κάτι προς όφελος της ανθρωπότητας που θα αλλάξει ριζικά τον κόσμο σε εκείνον τον επιστήμονα που συνειδητοποιεί σταδιακά τις τρομακτικές συνέπειες αυτού που έχει εφεύρει;

Ξεκινά από μια πυκνή κινησιολογικά γραφή η οποία σταδιακά φθίνει, αποδομείται. Ένα σώμα που φθείρεται, καταπονείται, αλλά μέσω της πίστης του για το ανθρώπινο είδος, προσπαθεί να μην παραιτηθεί τελείως.

Σε κάθε δουλειά ανακαλύπτω σίγουρα τη χαρά να συνεργάζομαι με ανθρώπους που γνωρίζω ήδη ή με καινούργιους συνεργάτες, άλλωστε το θέατρο είναι μια ομαδική διαδικασία.

Με ποιον τρόπο αλληλεπιδρούν κινησιολογικά οι ήρωες με τον σκηνικό χώρο; Πώς τοποθετούνται και ενυπάρχουν μέσα σε αυτόν;

Ήταν μια πρόκληση, όντως, αλλά ο σκηνικός χώρος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κίνησης. Θα έλεγα πως οριοθέτησε την κίνηση κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά, της έδωσε ένα καθαρό πλαίσιο αναδεικνύοντας την «προσωπικότητα» κάθε χαρακτήρα.

Πώς η τέχνη σας ως χορογράφος-χορεύτρια εξελίχθηκε μέσα από την εμπειρία αυτής της παράστασης; Ανακαλύψατε κάτι καινούριο;

Κάθε δουλειά με διαμορφώνει, είτε δοκιμάζοντας γνώριμα υλικά, είτε δεχόμενη καινούργιες δυσκολίες και προκλήσεις. Ανακαλύπτω σίγουρα τη χαρά να συνεργάζομαι με ανθρώπους που γνωρίζω ήδη ή με καινούργιους συνεργάτες, άλλωστε το θέατρο είναι μια ομαδική διαδικασία.

Ποιες είναι οι διαφορές και οι ομοιότητες στον τρόπο που αντιλαμβάνεται κανείς το σώμα και την κίνηση σε μια παράσταση χορού και σε μια παράσταση δραματικού θεάτρου; Πόσο διαφέρουν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας δημιουργός;

Για μένα είναι διαφορετικοί κόσμοι, παρά τις συγγένειες, αισθητικές και εκπαιδευτικές. Επίσης, αυτό που είναι αντιληπτό σαν ένα, ο χορός, στην πραγματικότητα έχει άπειρα παρακλάδια και επιμέρους αισθητικά κινήματα, από το χοροθέατρο, τον σύγχρονο κ.ο.κ. Οπότε είναι δύσκολο να αναφερθώ εν συντομία σε ομοιότητες και διαφορές.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑΣτην πρόβα: «Frankenstein & Eliza» στο Θέατρο Πορεία – Η AI ως νύφη του Φρανκενστάιν12.09.2018