Μάικ Νίκολς: Από την προσφυγιά στο «Ποιος Φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ» και το «βρώμικο» σινεμά

Ανάμεσα στα πιο γνωστά του έργα ήταν «Ο Πρωτάρης», «Ποιος Φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ», «Η Γνωριμία της Σάρκας», «Η Εξαφάνιση της Κάρεν Σίλκγουντ» και ήταν μόλις μερικά πρότζεκτ από το σπουδαίο έργο του.

Συνιστά έναν από τους ελάχιστους καλλιτέχνες που κέρδισαν και τα τέσσερα μεγάλα αμερικάνικα βραβεία – Όσκαρ, Emmy, Tony και Grammy.

Ο Νίκολς ήταν ένας πραγματικός οραματιστής, ένας επιδραστικός δημιουργός, ένα υπέροχο μοντέρνο μυαλό, ένας σκηνοθέτης, που κατάφερε μέσα στον συντηρητικό χώρο του Χόλιγουντ να προβάλει τη σεξουαλική χειραφέτηση, κάνοντας την αρχή το 1967 με τον κλασικό «Πρωτάρη» του.

Άλλωστε, όπως έλεγε και ο ίδιος, με χαλαρή διάθεση και χωρίς να υπερηφανεύεται για την επίδραση του για τις ενήλικες κομεντί και την σεξουαλική απελευθέρωση στο σινεμά, το βασικό θέμα των ταινιών του ήταν «πάντα οι σχέσεις ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, επικεντρωμένες γύρω από ένα κρεβάτι».

Ο Μάικ Νίκολς, που άφησε ετούτον το μάταιο κόσμο πριν από δέκα χρόνια (19 Νοεμβρίου 2014), υπήρξε μία θεμελιώδης μορφή του αμερικάνικου σινεμά, παρότι δεν μπήκε ποτέ ανάμεσα στον κύκλο των μεγάλων δημιουργών, ένας σκηνοθέτης που χάρισε στους πρωταγωνιστές του αξιομνημόνευτους ρόλους, δόξες και μεγαλεία, κρύβοντας πίσω από την ευδιάθετη και ανάλαφρη προσωπικότητά του, τη βαθιά σκέψη του, το μεγαλείο ενός κινηματογραφιστή που ήξερε να μιλά για σοβαρά θέματα, με απλότητα και διεισδυτικότητα, χωρίς να είναι σοβαροφανής ή δήθεν.

Πρόσφυγας από τη ναζιστική Γερμανία

Με δαιδαλώδη καταγωγή, ο Μάικ Νίκολς θα γεννηθεί στο Βερολίνο στις 6 Νοεμβρίου του 1931 και έφυγε το 1939, παιδί ακόμη, μαζί με τους γονείς του τρέχοντας από τη ναζιστική Γερμανία για τη Νέα Υόρκη. Ο λόγος, η αυστρογερμανική, ρωσοεβραϊκή καταγωγή του – έχοντας και μια μακρινή συγγένεια με τον Αϊνστάιν.

Ο πατέρας του Ρώσος γιατρός και διανοούμενος, που γνώριζε τον Ναμπόκοφ και τον Πάστερνακ, θα αντιληφθεί γρήγορα τις ζοφερές εποχές που έρχονταν και θα καταφύγει μαζί με την οικογένειά του, στις ΗΠΑ, για να εγκατασταθεί στο Μανχάταν, όπου άνοιξε το ιατρείο του.

Το 1944, ο Νίκολς θα λάβει την αμερικάνικη υπηκοότητα, το 1950 θα μπει στην ιατρική σχολή στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, απ’ το οποίο θα κάνει πολλές κοπάνες, προκειμένου να μπει στο θέατρο, που υπεραγαπούσε. Το 1954 κι αφού έχει γνωρίσει την ηθοποιό Ιλέιν Μέι, θα παρατήσει την ιατρική, θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη και θα ενταχθεί στο Actors Studio, για να γίνει μαθητής του Λι Στράσμπεργκ.

Αυτοσχεδιαστική κωμωδία

Με την Ιλέιν Μέι, θα ξεκινήσουν στα μέσα της δεκαετίας του ’50, με αυτοσχεδιαστική κωμωδία, καυτηριάζοντας την κοινωνία της εποχής, που σάρωνε και νεώτεροι ηθοποιοί – από Στιβ Μάρτιν και Ρόμπιν Γουίλιαμς, μέχρι Ντάστιν Χόφμαν και Τομ Χανκς – θα θεωρούσαν ως το σημαντικότερο μάθημα υποκριτικής και δουλειάς πάνω σε χαρακτήρες, στη μετέπειτα σπουδαία καλλιτεχνική τους πορεία.

Από το θέατρο στο «βρώμικο» σινεμά

Στις μεγάλες σκηνές θα μπει το 1963 κάνοντας πάταγο, σκηνοθετώντας το υπέροχο «Ξυπόλητοι στο Πάρκο» και μετά δυο χρόνια το «Odd Couple», για να κερδίσει με την πρώτη και για τα δυο έργα το Tony. Το σινεμά, που καραδοκεί και ειδικότερα ο Ρίτσαρντ Μπέρτον, που είχε αναγνωρίσει το ταλέντο του από τα πρώτα του βήματα και πριν καθιερωθεί στο θέατρο, θα του ζητήσει να μεταφέρει στο θρυλικό «Ποιος Φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ».

Ένα σημαντικό φιλμ, που βάζει δυο «δύσκολους» σταρ, όπως ήταν το ζευγάρι Μπάρτον-Τέιλορ, να μάχονται γύρω από ένα κρεβάτι, σε ένα μανιφέστο για τη διάβρωση του θεσμού του γάμου. Ταινία που προκάλεσε τη μήνη του συντηρητικού Χόλιγουντ, χαρακτηρίζοντάς το «βρώμικο φιλμ», αλλά ταυτόχρονα θα σημάνει το τέλος της αμερικάνικης λογοκρισίας.

Μία τεράστια εμπορική επιτυχία, που θα βρεθεί με 13 υποψηφιότητες Όσκαρ (ανάμεσά τους καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας), κερδίζοντας πέντε απ’ αυτά – το ένα θα πάει στην Ελίζαμπεθ Τέιλορ, για τον Α’ Γυναικείο Ρόλο.

Ενήλικο Χόλιγουντ

Την επόμενη χρονιά θα έρθει η ώρα του «Πρωτάρη», που γνωρίζει ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία και θα καταστήσει τον νεαρό τότε Ντάστιν Χόφμαν σταρ πρώτου μεγέθους και θα δώσει στον Νίκολς το Όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας.

Ο Χόφμαν, υποδυόμενος τον 20χρονο φοιτητή, θα βρεθεί στην αγκαλιά της μεσόκοπης κυρίας Ρόμπινσον (Αν Μπάνκροφτ) σε ένα αθάνατο ερωτικό παιχνίδι αποπλάνησης. Σκανδαλιστικό στην εποχή του, το φιλμ θα αγαπηθεί για την τόλμη του και τις ένοχες επιθυμίες, την υποκρισία της μεγαλοαστικής τάξης και το δικαίωμα της μεγαλύτερης γυναίκας στον έρωτα.

Όσκαρ σκηνοθεσίας στον Νίκολς, υποψηφιότητες για το πρωταγωνιστικό ζευγάρι και πλήθος βραβεύσεων, για μια ταινία που απομυθοποίησε το ταμπού του ερωτικού τριγώνου και θα εγκαινίαζε το ξεκίνημα της ιστορίας του «ενήλικου Χόλιγουντ».

Νίκη έναντι του πουριτανισμού

Το 1971, «Η Γνωριμία της Σάρκας», ακόμη πιο τολμηρή και με γυμνές σκηνές ταινία, που θα τη φέρουν μέχρι και στο Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο θα αποφανθεί μετά από χρόνια ότι «το γυμνό από μόνο του δεν είναι αρκετό για να κάνει το υλικό νομικά άσεμνο», θα είναι ακόμη μία μεγάλη νίκη του Μάικ Νίκολς, έναντι του πουριτανισμού, απ’ την οποία έπασχε βαριά εκείνη ειδικά την εποχή η αμερικάνικη κοινωνία.

Τζακ Νίκολσον, Αν Μάργκρετ, Αρτ Γκαρφάνγκελ, Κάντις Μπέργεν, οι πρωταγωνιστές της ταινίας, που ο Νίκολς αργότερα θα τη χαρακτήριζε ως την πιο «σκοτεινή» δημιουργία του.

Κοινωνική ματιά

Με την «Εξαφάνιση της Κάρεν Σίλκγουντ», ο Νίκολς θα μπει εξαιρετικά σε ένα διαφορετικό είδος, αυτό του βιογραφικού δράματος, αναδεικνύοντας την κοινωνική του ματιά και τους κινδύνους της πυρηνικής ενέργειας και ταυτόχρονα αποτυπώνοντας υπέροχα την εργατική τάξη, τη θέση της γυναίκας, τα επιχειρηματικά παιχνίδια. Ακόμη μία τεράστια εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία, που θα αναδείξει την Μέριλ Στριπ (υποψήφια για Όσκαρ).

Πάντα ανήσυχος

Ο πάντα ανήσυχος Μάικ Νίκολς, που δεν σταμάτησε να δουλεύει ποτέ, θα μας χαρίσει και άλλες πολλές καλές ταινίες, ορισμένες απ’ τις οποίες είναι: «Φλερτάροντας με τη Ζωή» με τις Μέριλ Στριπ και Σίρλεϊ ΜακΛέιν, «Φλογισμένες Σχέσεις» με Τζακ Νίκολσον και Μέριλ Στριπ, «Παιχνίδια Εξουσίας», με Τζούλια Ρόμπερτς, Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν και Τομ Χανκς και φυσικά την τεράστια επιτυχία του «Εργαζόμενο Κορίτσι», μία εξαίρετη ρομαντική κομεντί με Μέλανι Γκρίφιθ, Σιγκούρνι Γουίβερ και Χάρισον Φορντ.