Και στον ελληνοκύπριο γκουρού της Τεχνητής Νοημοσύνης το Νομπέλ Χημείας

Το Νoμπέλ Χημείας 2024 απονέμεται κατά το ήμισυ στον Αμερικανό Ντέιβιντ Μπέικερ «για τον υπολογιστικό σχεδιασμό πρωτεϊνών» και κατά το άλλο ήμισυ από κοινού στον κυπριακής καταγωγής νευροεπιστήμονα Ντέμη Χασάμπη και στον Αμερικανό Τζον Τζάμπερ «για την πρόβλεψη της πρωτεϊνικής δομής».

Ο 62χρονος Μπέικερ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον στο Σιάτλ. Ο 48χρονος Χασάμπης και ο 39χρονος Τζάμπερ εργάζονται στην DeepMind, θυγατρική της Google, στο Λονδίνο. Ο Χασάμπης ήταν ένας από τους ιδρυτές της εταιρείας TN, το 2010, την οποία τέσσερα χρόνια αργότερα, εξαγόρασε η Google έναντι 400 εκατ. λιρών.

Ο Χασάμπης γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1976 στο Λονδίνο, με πατέρα κυπριακής καταγωγής και μητέρα κινεζικής καταγωγής από τη Σιγκαπούρη. Θεωρείται από τους κορυφαίους ερευνητές Τεχνητής Νοημοσύνης στον κόσμο, ενώ είναι επίσης σχεδιαστής πετυχημένων ηλεκτρονικών παιχνιδιών και θεωρείται από τους καλύτερους παίκτες στο παγκόσμιο σκάκι, στο οποίο διαπρέπει από μικρή ηλικία.

Οπως ανέφερε η ανακοίνωση της επιτροπής των βραβείων, την Τετάρτη, το Νομπέλ Χημείας αφορά τις πρωτεΐνες, «τα ευφυή χημικά εργαλεία της ζωής».

«Ο Ντέιβιντ Μπέικερ κατάφερε το ακατόρθωτο: να κατασκευάσει νέα είδη πρωτεϊνών. Ο Ντέμης Χασάμπης και ο Τζον Τζάμπερ ανέπτυξαν ένα μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης για την επίλυση ενός προβλήματος 50 ετών: την πρόβλεψη των πολύπλοκων δομών των πρωτεϊνών. Αυτές οι ανακαλύψεις κρύβουν τεράστιες δυνατότητες», σημείωσε η επιτροπή.

Η ποικιλομορφία της ζωής μαρτυρεί την εκπληκτική ικανότητα των πρωτεϊνών ως χημικών εργαλείων. Ελέγχουν και καθοδηγούν όλες τις χημικές αντιδράσεις που από κοινού αποτελούν τη βάση της ζωής. Οι πρωτεΐνες λειτουργούν επίσης ως ορμόνες, αντισώματα και δομικά στοιχεία διαφόρων ιστών.

«Μία από τις ανακαλύψεις που αναγνωρίζονται φέτος αφορά την κατασκευή θεαματικών πρωτεϊνών. Η άλλη αφορά την εκπλήρωση ενός ονείρου 50 ετών: την πρόβλεψη των δομών των πρωτεϊνών βάσει της αλληλουχίας των αμινοξέων τους. Και οι δύο αυτές ανακαλύψεις ανοίγουν τεράστιες δυνατότητες», είπε ο Χάινερ Λίνκε, πρόεδρος της Επιτροπής Νομπέλ Χημείας.

Οι πρωτεΐνες αποτελούνται γενικά από 20 διαφορετικά αμινοξέα, τα οποία μπορούν να χαρακτηριστούν ως τα δομικά στοιχεία της ζωής. Το 2003, ο Ντέιβιντ Μπέικερ κατάφερε να χρησιμοποιήσει αυτά τα δομικά στοιχεία για να σχεδιάσει μια νέα πρωτεΐνη που δεν έμοιαζε με καμία άλλη. «Εκτοτε, η ερευνητική του ομάδα έχει δημιουργήσει τη μία ευφάνταστη πρωτεϊνική δημιουργία μετά την άλλη, συμπεριλαμβανομένων πρωτεϊνών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φαρμακευτικά προϊόντα, εμβόλια, νανο-υλικά και μικροσκοπικοί αισθητήρες.

Η δεύτερη ανακάλυψη, του Ντέμη Χασάμπη και του Τζον Τζάμπερ, αφορά την πρόβλεψη των πρωτεϊνικών δομών. Στις πρωτεΐνες, τα αμινοξέα συνδέονται μεταξύ τους σε μακριές χορδές που αναδιπλώνονται για να δημιουργήσουν μια τρισδιάστατη δομή, η οποία είναι καθοριστική για τη λειτουργία της πρωτεΐνης. Από τη δεκαετία του 1970, οι ερευνητές είχαν προσπαθήσει να προβλέψουν τις πρωτεϊνικές δομές από τις αλληλουχίες των αμινοξέων, αλλά αυτό ήταν τρομερά δύσκολο. Ωστόσο, πριν από τέσσερα χρόνια, υπήρξε μια εκπληκτική ανακάλυψη.

Το 2020, ο Χασάμπης και ο Τζάμπερ παρουσίασαν ένα μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης με την ονομασία AlphaFold2.

Με τη βοήθειά του, κατάφεραν να προβλέψουν τη δομή σχεδόν όλων των 200 εκατομμυρίων πρωτεϊνών που έχουν εντοπίσει οι ερευνητές.

Από τότε, το AlphaFold2 έχει χρησιμοποιηθεί από περισσότερους από δύο εκατομμύρια ανθρώπους από 190 χώρες. Ανάμεσα σε μια πληθώρα επιστημονικών εφαρμογών, οι ερευνητές μπορούν πλέον να κατανοήσουν καλύτερα την αντίσταση στα αντιβιοτικά, μεταξύ άλλων.

«Η ζωή δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς πρωτεΐνες. Το γεγονός ότι μπορούμε πλέον να προβλέψουμε τις δομές των πρωτεϊνών και να σχεδιάσουμε τις δικές μας πρωτεΐνες, προσδίδει το μεγαλύτερο όφελος στην ανθρωπότητα», κατέληξε η επιτροπή.

. . .