Νεανική παραβατικότητα: Καλλιέργεια κουλτούρας πρόληψης με ποιους ανθρώπινους συντελεστές;

Δεσπόζουσα θέση κατέχει στη δημόσια συζήτηση το θέμα της νεανικής παραβατικότητας και της βίας ανάμεσα σε ανηλίκους. Πρόβλημα πολυπαραγοντικό και πολυσύνθετο, για την αντιμετώπιση του οποίου άλλωστε, και ορθά, ανελήφθη στις 14.02.2024 η πρωτοβουλία συγκρότησης Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για την πρόληψη και αντιμετώπιση των φαινομένων βίας και παραβατικότητας αυτών[1], ενώ σε συνέχεια της ενέργειας αυτής εκδόθηκε η υπ’ αριθ. Y7 (Β’ 1587) απόφαση εντός της οποίας καθορίζονται οι αρμοδιότητές της[2].

Η πρόσφατη θεσμική αντίδραση κινείται προς ώρας, στην εξαγγελία μέτρων κατασταλτικού χαρακτήρα, χωρίς ωστόσο από τα δημοσιευθέντα στοιχεία της σχετικής εισήγησης [3] να συνάγεται με σαφήνεια ότι αυτά προέκυψαν επί τη βάσει των όσων ορίζονται εντός της ανωτέρω αποφάσεως. Ταυτόχρονα, αναμένεται ακόμη η ολοκληρωμένη πρότασης εθνικής στρατηγικής για την ανάπτυξη και υλοποίηση πλήρους και συνεκτικού πλαισίου πολιτικών και δράσεων πρόληψης, ανάσχεσης και εν γένει αντιμετώπισης της βίας και παραβατικότητας ανηλίκων, όπως επίσης σαφώς τονίζεται στην ως άνω απόφαση.

Επιπλέον, σε ότι αφορά τον κατασταλτικό χαρακτήρα των εξαγγελθέντων μέτρων, αυτός θεωρείται ατελέσφορος από πλευράς εκπροσώπων φορέων της επιστημονικής κοινότητας. Ενδεικτικά, στο από 02.10.2024 Δελτίο Τύπου της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων μετά και τη συνάντηση του Προεδρείου της με την ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ανάμεσα σε άλλα, σημειώνεται ότι: «Δηλώσαμε τη διαφωνία μας στην αυστηροποίηση των ποινών και την επαναφορά του κανόνα της προφυλάκισης ως μέτρων πρόληψης της εγκληματικότητας καθώς είναι ατελέσφορα και δεν επαληθεύονται με βάση τα επιστημονικά δεδομένα» [4].

Στο ίδιο πλαίσιο στο υπ’ αριθ. πρωτ. 2107/01.10.2024 υπόμνημά του, ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος τονίζει ανάμεσα σε άλλα ότι: «η πρόληψη λειτουργεί πιο αποτελεσματικά από την καταστολή, διότι με αυτό τον τρόπο είναι εφικτό να καταπολεμηθούν οι περιβαλλοντικοί/κοινωνικοί παράγοντες της παραβατικότητας.». Είναι εφικτή η υλοποίηση πολιτικών και παρεμβάσεων προληπτικού χαρακτήρα, υπό τις υφιστάμενες προϋποθέσεις; Στο ίδιο υπόμνημα περιλαμβάνονται τα ακόλουθα στοιχεία, τα οποία εν πολλοίς δίνουν την απάντηση στο ερώτημα:

• «Έχουμε επισημάνει ότι η αναλογία ένας (1) Κοινωνικός/ή Λειτουργός, ως μέλος της Επιτροπής Διεπιστημονικής Υποστήριξης (ΕΔΥ), για 5 σχολικές μονάδες, δεν συμβάλλει θετικά στη σταθερή κάλυψη ψυχοκοινωνικών αναγκών μαθητών, γονέων και καθηγητών.
• Σήμερα στους 332 Δήμους της χώρας εργάζονται 528 μόνιμοι Κοινωνικοί Λειτουργοί και 1061 με συμβάσεις ορισμένου χρόνου ή έργου κυρίως μέσω των προγραμμάτων ΕΣΠΑ.
• Αν ο αριθμός των μόνιμων Κοινωνικών Λειτουργών διαιρεθεί με το σύνολο των 2 περίπου εκατομμυρίων παιδιών 0-19 ετών τότε θα διαπιστώσουμε ότι, αντιστοιχεί (1) ένας μόνιμος Κοινωνικός Λειτουργός ανά 3.787 παιδιά.
• Σε 91 επιλεγμένους (στο πλαίσιο έρευνας) Δήμους της χώρας με συνολικό πληθυσμό 3 εκατομμύρια κατοίκους εργάζονται συνολικά 146 μόνιμοι Κοινωνικοί Λειτουργοί, δηλαδή αντιστοιχεί 1,6 μόνιμος Κοινωνικός Λειτουργός ανά Δήμο.
• Από τους 91 δε Δήμους στους 40 δεν υπηρετεί ούτε ένας (1) μόνιμος Κοινωνικός Λειτουργός» [5].

Η προτεραιοποίηση της αναγκαιότητας ισχυροποίησης κρίσιμων θυλάκων του κοινωνικού κράτους στη χώρα μας ερείδεται και στο γεγονός ότι, σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) (2023), το ποσοστό της απασχόλησης στην υγεία και την κοινωνική εργασία ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης για το έτος 2021 ήταν 5,9% όταν ο μέσος όρος 38 χωρών υπολογίστηκε στο 10,5% (Γράφημα 1) [6].

Γράφημα 1. Απασχόληση στους τομείς της υγείας και της κοινωνικής εργασίας, ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης, 2011 και 2021 (ή του πλησιέστερου έτους)

Επιπροσθέτως, διαθέσιμα ερευνητικά ευρήματα αναδεικνύουν ότι, ο κλάδος των Κοινωνικών Λειτουργών συνιστά επιστημονικό οπλοστάσιο με την κατάλληλη κουλτούρα και θετική προσέγγιση απέναντι στον πληθυσμό που βιώνει δυσκολίες που άπτονται της ψυχικής υγείας (Γράφημα 2) [7].

Γράφημα 2. Η Κλίμακα Αναφερόμενης και Επιδιωκόμενης Συμπεριφοράς (RIBS)

Τέλος και υπό το πρίσμα των ανωτέρω, όταν σε εκδήλωση που αφορούσε την έκθεση του δικτύου των εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το μέλλον της κοινωνικής προστασίας και του κράτους πρόνοιας στην Ε.Ε., υποβλήθηκε ερώτηση για το αν είναι εφικτή η υλοποίηση της αποστολής των κοινωνικών υπηρεσιών των Δήμων στη χώρα μας, όταν «οι Κοινωνικοί Λειτουργοί […] καλούνται να καλύψουν ανάγκες πολιτών σε αναλογία ενός (1) κοινωνικού λειτουργού ανά 40.000 κατοίκους», όπως σημείωσε σε δημόσια παρέμβασή του στις 11.11.2022 ο φορέας εκπροσώπησής του εν λόγω κλάδου [8,9], η απάντηση του CEO του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Δικτύου, Alfonso Lara Montero ήταν αρκούντως κατατοπιστική: «Πώς μπορείς να λειτουργήσεις κατά αυτόν τον τρόπο;».

* Ο Θεόδωρος Π. Δημόπουλος, είναι πρώην Πρόεδρος του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος και Υπ. Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Παραπομπές

1. Primeminister.gr. (2024, Φεβρουάριος 14). Ανακοίνωση… https://t.ly/2ijwm
2. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. (2024, Μάρτιος 8). Σύσταση, συγκρότηση και λειτουργία Επιτροπής… https://t.ly/VNxML
3. Primeminister.gr. (2024, Σεπτέμβριος 30). Εισαγωγική τοποθέτηση […] στη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου. https://t.ly/C4xs8
4. Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων. (2024, Οκτώβριος 2). Δελτίο Τύπου Συνάντηση με τον Υπουργό Δικαιοσύνης. https://t.ly/ASWpL
5. Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος. (2024, Οκτώβριος 1). Υπόμνημα ΣΚΛΕ… https://t.ly/i1tPx
6. OECD (2023). Health at a Glance 2023: OECD Indicators, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/7a7afb35-en
7. SNF, Child Mind Institute. (2023). Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων στην Ελλάδα: Ανάγκες και Προτεραιότητες (Ανάλυση Πεδίου). https://t.ly/Qcq3m
8. Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος. (2022, Νοέμβριος 11). Δελτίο Τύπου. https://t.ly/EeI1y
9. Socialpolicy.gr. (2023, February 10). Harnessing […] proactive interventions. https://t.ly/42Z8_