Πόσο μακριά μπορεί να ταξιδέψει μια πεταλούδα;

Νωρίς ένα πρωί στα τέλη Οκτωβρίου του 2013 ο εντομολόγος Τζέραρντ Ταλαβέρα είδε κάτι εξαιρετικά ασυνήθιστο: ένα σμήνος από πεταλούδες γνωστές ως «ζωγραφιστές κυρίες», που έμοιαζαν να έχουν αποκλειστεί σε μια παραλία της Γαλλικής Γουιάνας.

Η πεταλούδα Vanessa cardui –η «ζωγραφιστή κυρία»– είναι από τις πιο διαδεδομένες στον κόσμο, αλλά δεν συναντάται στη Νότια Αμερική. Ωστόσο τα έντομα βρίσκονταν εκεί, πάνω στην άμμο των ανατολικών ακτών της ηπείρου, με τα φτερά τους κουρελιασμένα και γεμάτα τρύπες…

Κρίνοντας από την κατάστασή τους, ο εντυπωσιασμένος δρ Ταλαβέρα, που εργάζεται στο Βοτανικό Ινστιτούτο της Βαρκελώνης στην Ισπανία, υπέθεσε ότι ανάρρωναν από μια μακρά πτήση, όπως αναφέρει ρεπορτάζ των New York Times.

Το έντομο είναι πρωταθλητής των ταξιδιών μεγάλων αποστάσεων. Διασχίζει τακτικά τη Σαχάρα, σε ταξίδια από την Ευρώπη προς την Υποσαχάρια Αφρική, καλύπτοντας έως και πάνω από 14.000 χιλιόμετρα. Θα μπορούσαν, άραγε, να έχουν κάνει ένα ταξίδι 4.000 χιλιομέτρων πέρα από τον Ατλαντικό, χωρίς καμία στάση;

Η μελέτη των μακρινών μετακινήσεων των εντόμων συνιστά πρόκληση. Εργαλεία όπως οι συσκευές ραδιοπαρακολούθησης είναι πολύ μεγάλα για τις μικρές και ευαίσθητες σιλουέτες των εντόμων, ενώ τα ραντάρ επιτρέπουν την παρακολούθηση μόνο συγκεκριμένων τοποθεσιών. Οι επιστήμονες είναι αναγκασμένοι να βασίζονται σε λογικές εικασίες και παρατηρήσεις πολιτών ώστε να λύσουν το παζλ των ταξιδιωτικών μοτίβων των πεταλούδων.

Το 2018, γράφουν οι New York Times, ο Ταλαβέρα ανέπτυξε έναν τρόπο χρήσης ενός κοινού εργαλείου ανίχνευσης γενετικής αλληλουχίας για την ανάλυση του DNA της γύρης. Οι κόκκοι γύρης κολλάνε πάνω σε έντομα επικονίασης, όπως οι πεταλούδες, όταν αυτά τρέφονται με νέκταρ λουλουδιών.

Ο εντομολόγος χρησιμοποίησε μια μέθοδο που ονομάζεται «μεταγραμμοκωδικοποίηση DNA» για να καθορίσει την αλληλουχία του DNA της γύρης που εντοπίζεται πάνω στις πεταλούδες, καθώς και από ποιο φυτό προέρχεται. Στη συνέχεια τα ίχνη της γύρης από συγκεκριμένες γεωγραφικές χλωρίδες χαρτογραφούν την πορεία του εντόμου.

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 25 Ιουνίου στο περιοδικό Nature Communications, ο δρ. Ταλαβέρα και η ομάδα του περιγράφουν μια κρίσιμη ένδειξη για τη λύση του ταξιδιωτικού μυστηρίου των πεταλούδων: η γύρη πάνω στις «ζωγραφιστές κυρίες» της Γαλλικής Γουιάνα ταίριαζε με ανθισμένους θάμνους χωρών της Δυτικής Αφρικής!

Αυτοί οι θάμνοι ανθίζουν από τον Αύγουστο έως τον Νοέμβριο, κάτι που ταιριάζει με το χρονοδιάγραμμα της άφιξης των συγκεκριμένων πεταλούδων. Παράλληλα υποδηλώνει ότι είχαν διασχίσει τον Ατλαντικό. Εκτός από τη μελέτη της γύρης, οι ερευνητές ανέλυσαν και την αλληλουχία του γονιδιώματος των πεταλούδων, ώστε να εντοπίσουν τη γενεαλογία τους – και διαπίστωσαν ότι είχαν ευρω-αφρικανικές ρίζες.

Ετσι αποκλείστηκε το ενδεχόμενο οι πεταλούδες να είχαν πετάξει πάνω από στεριά της Βόρειας Αμερικής. Στη συνέχεια χρησιμοποίησαν ένα εργαλείο παρακολούθησης εντόμων που ονομάζεται «ιχνηλάτηση ισοτόπων», για να επιβεβαιώσουν ότι οι πεταλούδες προέρχονταν από τη Δυτική Ευρώπη, τη Βόρεια και τη Δυτική Αφρική. Προσθέτοντας δεδομένα καιρού που έδειχναν ευνοϊκούς ανέμους να πνέουν από την Αφρική προς την Αμερική, κατέληξαν στο εύρημά τους.

Οι «ζωγραφιστές κυρίες» είχαν κάνει το πρώτο καταγεγραμμένο υπερωκεάνιο ταξίδι εντόμου στην Ιστορία. Θεωρείται πιθανό ότι ακολουθούσαν την τυπική διαδρομή τους μέσω της Αφρικής, όταν παρασύρθηκαν από έναν δυνατό άνεμο που τις έβγαλε από την πορεία τους. Μόλις βρέθηκαν πάνω από τον ωκεανό οι πεταλούδες συνέχισαν να πετούν μέχρι να φτάσουν στην ακτή.

Το μεγαλύτερο μεταναστευτικό ταξίδι

Οι μεταναστεύσεις εντόμων συνθέτουν τη μεγαλύτερη μετακίνηση βιομάζας σε ολόκληρο τον πλανήτη. Μόνο στη νότια Αγγλία μεταναστεύουν ετησίως 3,5 τρισ. έντομα. Η ικανότητά τους να μεταφέρουν γύρη, μύκητες, μέχρι και ασθένειες φυτών σε τεράστιες αποστάσεις υπογραμμίζει τον παγκόσμιο αντίκτυπο αυτών των μικροσκοπικών πλασμάτων.

Με την καταγραφή της ωκεάνιας μετανάστευσης των «ζωγραφιστών κυριών», οι εντομολόγοι έχουν πλέον ένα πρότυπο ώστε να παρακολουθούν πιο επισταμένα αυτά τα ταξίδια. Σύμφωνα με τα ευρήματα της ομάδας του Ταλαβέρα, τα λεπτεπίλεπτα αυτά πλάσματα κατάφεραν να αντέξουν στις προκλήσεις ενός επικίνδυνου ταξιδιού, που πιθανότατα διήρκεσε μεταξύ πέντε και οκτώ ημερών, χωρίς στάση.

Η ανακάλυψη αυτή καταδεικνύει επίσης πόσα πολλά έχουν ακόμη να μάθουν οι επιστήμονες. Η Τζέσικα Γουέαρ, εξελικτική βιολόγος στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, που δεν συμμετείχε στη μελέτη, αποκάλεσε τις μεθόδους της «καινοτόμες», προσθέτοντας ότι «θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε γενικότερα τις μεταναστεύσεις εντόμων».

. . .