Νότια Αφρική: Οι σαρδέλες κινδυνεύουν με εξαφάνιση

Η εικόνα είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Τα νερά δείχνουν σαν να βράζουν καθώς εκατομμύρια σαρδέλες αρχίζουν να τρέχουν ξαφνικά στα ανοιχτά της ακτής Κουαζούλου-Νατάλ της Νότιας Αφρικής, κυνηγημένες από δελφίνια και καρχαρίες, ενώ θαλασσοπούλια βουτούν για να τις αρπάξουν.

Καθώς αυτές οι σαρδέλες των δροσερών νερών του Ατλαντικού Ωκεανού κινούνται προς τα βόρεια, τα κοπάδια τους παγιδεύονται μεταξύ της ανατολικής ακτής της Νότιας Αφρικής και των θερμών νερών του ρεύματος Αγκούλας, που ρέει προς τα νότια. Οσο το κοπάδι κινείται βόρεια, προσελκύει χιλιάδες αρπακτικά, όπως αναφέρει ρεπορτάζ του BBC.

Οι σαρδέλες προσπαθούν να μείνουν έξω από το ρεύμα γιατί δεν τους αρέσουν τα ζεστά νερά, οπότε ανεβαίνουν στην ακτογραμμή, σε μια σχετικά ρηχή περιοχή με πιο δροσερά νερά. Στην περιοχή Γουότερφολ Μπλαφ, στο Ανατολικό Ακρωτήριο Λουσικισίκι, το ρεύμα Αγκούλας είναι τόσο κοντά στην ακτή, που τα ψάρια στριμώχνονται για να περάσουν.

Μέχρι την κορύφωσή του κάθε Ιούνιο, το σπριντ των κοπαδιών σαρδέλας συνθέτει μια κατάσταση φρενίτιδας. Ως και 18.000 κοινά δελφίνια και ρινοδέλφινα περικυκλώνουν τις σαρδέλες σε σχήματα σαν μπαλάκια δολώματος, με διάμετρο 20 μέτρων. Ετσι, τα ψάρια γίνονται εύκολα θηράματα και για άλλα αρπακτικά –καρχαρίες, φάλαινες, φώκιες και πουλιά– που συμμετέχουν σε ένα από τα πιο πλούσια ωκεάνια συμπόσια.

Το σπριντ της σαρδέλας είναι ένα εντυπωσιακό γεγονός και ταυτόχρονα ένα σημαντικό τμήμα του θαλάσσιου τροφικού ιστού. Κατά τη διάρκεια της ανόδου του θαλασσινού νερού –όταν το κρύο, πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά νερό βγαίνει στην επιφάνεια– το φυτοπλαγκτόν ανθίζει, το ζωοπλαγκτόν τρέφεται με το φυτοπλαγκτόν, τα ψάρια τρέφονται με το ζωοπλαγκτόν, και ξαφνικά δημιουργείται μια τεράστια αλυσίδα πρωτεΐνης, γράφει το BBC.

Για τις λίγες σαρδέλες που επιβιώνουν των επιθέσεων το μέλλον παραμένει ζοφερό. Το κοπάδι συνεχίζει προς τα βόρεια, κινούμενο μαζί με τα κρύα νερά (μέχρι να ολοκληρωθεί η άνοδος του θαλασσινού νερού), που τα οδηγεί σε θερμότερα νερά – τον χειρότερο δυνατό βιότοπο για τα συγκεκριμένα ψάρια.

Αυτές οι σαρδέλες των κρύων νερών βρίσκονται παγιδευμένες σε έναν υποτροπικό βιότοπο, υπερβολικά ζεστό για την επιβίωσή τους. Το επικό ταξίδι χιλιάδων χιλιομέτρων αυτού του μικρού ψαριού καταλήγει σε μια «οικολογική παγίδα» – μετατρέποντας τη σαρδέλα σε ένα σπάνιο παράδειγμα μαζικής μετανάστευσης που δεν έχει εμφανή οφέλη για την επιβίωση του είδους.

Το βέβαιο είναι ότι ένας ολόκληρος τροφικός ιστός –συμπεριλαμβανομένων επαπειλούμενων ειδών όπως οι αφρικανικοί πιγκουίνοι, οι κορμοράνοι του ακρωτηρίου, τα θαλασσοπούλια και οι λεπτοί καρχαρίες– βασίζεται στο σπριντ της σαρδέλας. Αλλά η υπεραλίευση και η υπερθέρμανση των ωκεανών προκαλούν την κατάρρευση των αποθεμάτων σαρδέλας, και το παγκοσμίου φήμης σπριντ της σαρδέλας κινδυνεύει να εξαφανιστεί μέσα σε λίγες δεκαετίες.

Οι μεγάπτερες φάλαινες, για παράδειγμα, ταξιδεύουν από τα βάθη του Νότιου Ωκεανού, ρυθμίζοντας τη διαδρομή μήκους 8.000 χιλιομέτρων μετ’ επιστροφής τους, για να φτάσουν εγκαίρως για την ανάπτυξη του φαινομένου. Εκεί συναντούν τους μόνιμους κατοίκους του βυθού, όπως τα δελφίνια του Ινδικού Ωκεανού και τις φάλαινες μπρούντους.

Τοποθεσίες συγκέντρωσης στους ωκεανούς όπως αυτή μπορεί να αφήσουν τα είδη ευάλωτα στην εκμετάλλευση. Και η υπεραλίευση σαρδέλας έχει οδηγήσει σε αυτό που οι ειδικοί περιγράφουν ως «κατάρρευση της σαρδέλας», αφήνοντας «αρπακτικά είδη που μένουν εγκαταλειμμένα» χωρίς το θήραμα από το οποίο εξαρτάται η επιβίωσή τους. Αν προσθέσουμε την κλιματική αλλαγή και τη θέρμανση των ωκεανών στην εξίσωση, το μέλλον της σαρδέλας δείχνει αβέβαιο.

Μέχρι το 2018 η συνολική βιομάζα της διαδρομής των σαρδελών είχε πέσει σε λιγότερο από το ένα τέταρτο του υψηλού ρεκόρ του 2002, που ήταν άνω των 4 εκατομμυρίων τόνων. Τώρα οι σαρδέλες εμφανίζονται σταδιακά αργότερα μέσα στο έτος – αν εμφανιστούν. Μια μελέτη του 2019 διαπίστωσε ότι από την εποχή που παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά, πριν από 100 χρόνια, τα σπριντ της σαρδέλας καθυστερούν κατά 1,3 χρόνια ανά έτος από το 1946, οπότε και άρχισαν να θερμαίνονται τα θαλάσσια νερά.

Σύμφωνα με το BBC, το ερώτημα που προκύπτει, λοιπόν, αν εξαιρέσουμε την πιθανότητα εξάλειψης της κλιματικής αλλαγής, είναι αν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να αποτρέψουμε την εξαφάνιση των σπριντ της σαρδέλας – που εκτός από τροφή αρπακτικών θαλάσσιων πλασμάτων, συνθέτει και ένα σημαντικό τμήμα της εμπορικής αλιείας στη Νότια Αφρική.

Μετά από ραγδαίες μειώσεις στις αλιεύσεις σαρδέλας στα μέσα της δεκαετίας του 1960, η βιομηχανία άλλαξε την αλιευτική στρατηγική της και άρχισε να χρησιμοποιεί μικρότερα δίχτυα για να στοχεύσει τους μικρούς γαύρους. Ο γαύρος κυριάρχησε στα αλιεύματα για τα επόμενα 25 χρόνια, επιτρέποντας στους πληθυσμούς της σαρδέλας να ανακάμψουν. Αλλά από το 1990 ο πληθυσμός τους άρχισε και πάλι να μειώνεται.

Η Νότια Αφρική φιλοξενεί 42 Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές (MPA) σε χώρους εκατοντάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων, παρέχοντας καταφύγιο σε πολλά είδη ψαριών που έχουν υποστεί υπερεκμετάλλευση. Αλλά ακόμα κι αν βρει έναν τρόπο να μετατοπίσει τις κινήσεις των κοπαδιών σαρδέλας σε κάποια από αυτές τις περιοχές, η υπερθέρμανση των ωκεανών μπορεί να τις οδηγήσει στον αφανισμό ούτως ή άλλως.

. . .