Ψηφιακές «σκιές» στη νεανική ψυχή: Πώς τα social media δηλητηριάζουν τους νέους – Κλειδί η ισορροπία

Οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες μεγαλώνουν σε έναν κόσμο όπου η αντανάκλασή τους δεν σχηματίζεται μόνο στον καθρέπτη αλλά και στις γυαλιστερές οθόνες των κινητών τους. Όμως, η συνεχής ενασχόληση με τα social media και η φιλτραρισμένη και «εξαναγκασμένη» προβολή των πτυχών της ζωής τους σε αυτά ενέχουν τεράστιο ρίσκο για την ψυχική τους υγεία.

Άγχος, κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, FOMO (Fear of Missing Out) δηλαδή ο φόβος της απώλειας ευκαιριών για αλληλεπίδραση, είναι λίγες μόνο από τις αρνητικές επιδράσεις που έχει η καθημερινή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

12 δισ. ώρες ξοδεύονται καθημερινά στα social media

Στοιχεία από την ομάδα Kepios δείχνει ότι στις αρχές του Ιανουαρίου 2025 υπήρχαν 5,24 δισεκατομμύρια χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε όλο τον κόσμο κάτι που αντιστοιχεί στο 63,9 του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού.

Οι αριθμοί χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνέχισαν να αυξάνονται τους τελευταίους 12 μήνες, με 206 εκατομμύρια νέους χρήστες να εγγράφονται στις πλατφόρμες μέσω κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό ισοδυναμεί με ετήσια αύξηση 4,1%, με μέσο ρυθμό αύξησης 6,5 νέων χρηστών κάθε δευτερόλεπτο.

Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι το 94,2% των χρηστών του διαδικτύου παγκοσμίως χρησιμοποιούν πλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κάθε μήνα.

Την ίδια ώρα σύμφωνα με το GWI ο τυπικός χρήστης κοινωνικών μέσων χρησιμοποιεί ενεργά ή επισκέπτεται κατά μέσο όρο 6,8 διαφορετικές πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης κάθε μήνα και ξοδεύει κατά μέσο όρο 2 ώρες 21 λεπτά σε αυτά.

Δεδομένου ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κοιμούνται κατά μέσο όρο 7-8 ώρες την ημέρα, τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι οι άνθρωποι περνούν περίπου το 14% των ωρών που είναι ξύπνιοι χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Συνολικά οι χρήστες των social media ξοδεύουν καθημερινά περισσότερες από 12 δισεκατομμύρια ώρες στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, κάτι που ισοδυναμεί με 1,4 εκατομμύρια χρόνια ανθρώπινης ύπαρξης.

Μπορεί να ανακτηθεί η ισορροπία

Τα social media έχουν γίνει ένας λαβύρινθος σύγκρισης, χωρίς έξοδο, όπου οι νέοι και οι νέες προσπαθούν να βρουν τον εαυτό τους μέσα από τις ζωές των άλλων.

«Στο αναπτυξιακό τους στάδιο, είναι φυσικό να συγκρίνονται με συνομηλίκους, να ψάχνουν τον προσανατολισμό τους μέσα από τα μάτια των άλλων. Όμως, στα social media, αυτή η τάση διογκώνεται. Εκεί, η πραγματικότητα φιλτράρεται, οι στιγμές γυαλίζονται και η καθημερινότητα των άλλων μοιάζει πάντα λίγο πιο όμορφη, πιο επιτυχημένη, πιο άξια θαυμασμού. Το αποτέλεσμα; Ένα αίσθημα ανεπάρκειας που ριζώνει βαθιά, γεννώντας άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και, πολλές φορές, θλίψη», λέει στο CNN Greece η Λωράνς Μενετιάν, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια MSc.

Όπως μάς εξηγεί η κ. Μενετιάν, οι γονείς μπορούν να γίνουν ο φάρος μέσα σε αυτή την ψηφιακή καταιγίδα: «Δεν χρειάζεται να δαιμονοποιήσουν την τεχνολογία, αλλά να βοηθήσουν τα παιδιά τους να τη χρησιμοποιούν συνειδητά. Πρώτα απ’ όλα, μπορούν να καλλιεργήσουν τη συζήτηση, να δημιουργήσουν ένα ασφαλές περιβάλλον όπου οι έφηβοι θα νιώθουν πως μπορούν να μιλήσουν χωρίς φόβο ή ντροπή. Να τους μάθουν να αμφισβητούν όσα βλέπουν, να ξεχωρίζουν το πραγματικό από το κατασκευασμένο».

Η Λωράνς Μενετιάν τονίζει τη σημασία του να μπαίνουν όρια στη χρήση των οθονών χωρίς αυταρχισμό, αλλά με σεβασμό και κατανόηση.

«Οι γονείς να ενθαρρύνουν τις δραστηριότητες που γεμίζουν πραγματικά την ψυχή: μια βόλτα, μια συζήτηση, ένα βιβλίο, ένας αθλητικός αγώνας. Κυρίως, όμως, να γίνουν οι ίδιοι το παράδειγμα. Τα παιδιά παρατηρούν περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε. Αν οι γονείς είναι μονίμως απορροφημένοι στις δικές τους οθόνες, πώς θα πείσουν τα παιδιά να κάνουν διαφορετικά;», λέει και προσθέτει με νόημα:

«Μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα, υπάρχει τρόπος να ανακτηθεί η ισορροπία. Η τεχνολογία δεν είναι εχθρός, αν μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε με σύνεση. Και η αληθινή ζωή δεν χρειάζεται φίλτρα για να είναι όμορφη».

Ανησυχητικά τα ευρήματα της έρευνας του ΠΟΥ

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τους εφήβους και τον αντίκτυπο στην ψυχική υγεία και την ευημερία των νέων.

Στο πλαίσιο της έρευνας που διεξήγαγε ο ΠΟΥ, ρωτήθηκαν 280.000 παιδιά ηλικίας 11, 13 και 15 ετών σε 44 χώρες από την Ευρώπη, την Κεντρική Ασία και τον Καναδά. Η μελέτη διαπίστωσε ότι το 11% των ερωτηθέντων ασχολήθηκαν με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με προβληματικό τρόπο το 2022 σε σύγκριση με το 7% του 2018 όταν ήταν και η τελευταία φορά που διεξήχθη η εν λόγω έρευνα.

Όπως δήλωσε η διεθνής συντονίστρια της έρευνας, Τζο Ίντσλεϊ «τουλάχιστον το ένα τρίτο των εφήβων αναφέρουν συνεχή διαδικτυακή επαφή με φίλους και άλλα άτομα. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν όλη την ώρα κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο με φίλους και το ευρύτερο φιλικό περιβάλλον».

Τα βασικά ευρήματα:

• Διαπιστώθηκαν διαφορές μεταξύ των φύλων στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα κορίτσια ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα συνεχούς διαδικτυακής επαφής και προβληματικής χρήσης μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τα αγόρια.
• Συνολικά, το 36% των εφήβων (33% στην Ελλάδα) ανέφερε συνεχή καθημερινή διαδικτυακή επαφή με φίλους και άλλους, με το ποσοστό αυτό να είναι υψηλότερο μεταξύ των 15χρονων κοριτσιών (44% διεθνώς και 38% στην Ελλάδα).
• Οι έφηβοι ανέφεραν συχνή διαδικτυακή επαφή με στενούς φίλους σε ποσοστό 26%.
• Το 11% των εφήβων ταξινομήθηκαν ως προβληματικοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το 32% ως εντατικοί χρήστες, το 44% ως ενεργοί χρήστες και το 12% ως μη ενεργοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
• Η προβληματική χρήση των social media παρατηρήθηκε συχνότερα μεταξύ των 13χρονων παιδιών.
• Τα κορίτσια αναφέρουν προβληματική ενασχόληση σε υψηλότερα ποσοστά από τα αγόρια (13% έναντι 9% διεθνώς και 16% έναντι 10% στην Ελλάδα).
• Σε σύγκριση με την έρευνα για τη Συμπεριφορά Υγείας σε Παιδιά Σχολικής Ηλικίας 2017/2018, τα ευρήματα του 2021/2022 δείχνουν υψηλότερα ποσοστά της προβληματικής χρήσης των social media (7% το 2018 έναντι 11% το 2022).

Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΠΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ SOCIAL MEDIA

Αναλυτικά τα στοιχεία για την Ελλάδα:

• το 14% των εφήβων δεν χρησιμοποιεί social media,
• το 44% είναι ενεργοί χρήστες,
• το 28% είναι εντατικοί χρήστες και
• το 13% είναι προβληματικοί χρήστες

• Συνεχής επικοινωνία με φίλους και άλλους:
  11χρονα: Αγόρια 26%, Κορίτσια 24%
  13χρονα: Αγόρια 31%, Κορίτσια 43%
  15χρονα: Αγόρια 32%, Κορίτσια 44%
• Προβληματική χρήση social media:
  11χρονα: Αγόρια 7%, Κορίτσια 6%
  13χρονα: Αγόρια 12%, Κορίτσια 20%
  15χρονα: Αγόρια 10%, Κορίτσια 21%