Τραμπ εναντίον Ζελένσκι: Θα αντέξει ο Ουκρανός;

Επί τρία χρόνια η Ουκρανία έχει υπομείνει όσα μέχρι πρόσφατα θα ήταν αδιανόητα: από αέρος και ξηράς επιθέσεις στην πρωτεύουσά της, έναν αιματηρό πόλεμο φθοράς με βλήματα, drones και βόμβες ολίσθησης. Τώρα, για τη χώρα άνοιξε ένα νέο, απροσδόκητο μέτωπο, αυτή τη φορά από τη Δύση. Τα θρασύτατα –όπως τα αποκαλεί ο Economist– ανοίγματα του Ντόναλντ Τραμπ προς τη Ρωσία έχουν παρακάμψει δημόσια τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Κι εκείνος έχει αρχίσει να δείχνει τον θυμό του.

Την Τρίτη 18 Φεβρουαρίου, ο Ζελένσκι ακύρωσε το προγραμματισμένο ταξίδι του στη Σαουδική Αραβία, λέγοντας ότι δεν ήθελε να συνδεθεί με τις συνομιλίες που γίνονταν εκεί χωρίς τη συμμετοχή του: «Δεν ήμασταν προσκεκλημένοι. Ηταν έκπληξη για εμάς, νομίζω και για πολλούς άλλους». Στις 19 Φεβρουαρίου, ο Τραμπ απάντησε αποκαλώντας τον Ζελένσκι «δικτάτορα».

Η απόφαση του Τραμπ να συνομιλήσει με τον Βλαντίμιρ Πούτιν και η προφανής επιθυμία του να αποκαταστήσει τόσο τη σχέση του με το Κρεμλίνο όσο και τη διεθνή θέση της Ρωσίας έχουν συγκλονίσει το Κίεβο. Ομως, μέχρι τώρα, λίγοι είναι πραγματικά έκπληκτοι. «Η διάθεσή μας δεν ήταν καλή την ημέρα που μάθαμε τα νέα», λέει ένας ανώτερος βουλευτής από το κόμμα του Ζελένσκι, «αλλά η αλήθεια είναι ότι το περιμέναμε».

Οι εκπρόσωποι της Ουκρανίας έβρισκαν ήδη τις πόρτες στην Ουάσινγκτον κλειστές. «Καταλαβαίναμε σε ποιο επίπεδο το ρωσικό αφήγημα έχει επικρατήσει στην Αμερική», είπε ένας βουλευτής της αντιπολίτευσης, περιγράφοντας ένα «προαίσθημα που κυριαρχούσε» στο κοινοβούλιο. Οι βουλευτές, είπε στον Economist, προετοιμάζονταν για την προοπτική να κληθούν να ψηφίσουν μια ταπεινωτική συμφωνία κατάπαυσης του πυρός.

Ακόμα και αν η Ουκρανία βγει από τον πόλεμο, θα είναι αντιμέτωπη με έναν σκληρό αγώνα για την επιβίωσή της. Ο λαός, οι πολιτικοί και ο στρατός έχουν εξαντληθεί. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι είναι νεκροί ή τραυματίες. Εκατομμύρια έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Ισως το ένα τρίτο των 4,3 εκατ. Ουκρανών που κατέφυγαν στην Ευρώπη είναι κάτω των 18 ετών και πολλοί από αυτούς δεν θα επιστρέψουν ποτέ. Μια συμφωνία χωρίς μακροπρόθεσμες εγγυήσεις ασφαλείας θα ωθήσει περισσότερους γονείς στο να στείλουν τα παιδιά τους στο εξωτερικό, επιδεινώνοντας την ήδη δεινή δημογραφική κατάσταση της Ουκρανίας. «Η ειρήνη είναι αναγκαία», λέει στον Economist ανώτερος ουκρανός αξιωματούχος. «Χρειαζόμαστε την ειρήνη. Ομως, πρέπει να είναι μια ειρήνη που δεν θα μας αφανίσει ως χώρα».

Οι οικογένειες με έφηβους γιους αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα δύσκολες επιλογές. Είτε να στείλουν τα αγόρια τους στην Ευρώπη, όσο ακόμα τους το επιτρέπει ο νόμος, είτε να τα αφήσουν να μείνουν στη χώρα και να ρισκάρουν τα πάντα. Ο Σέρχι Βασίλιουκ, πρώην στρατιώτης ο ίδιος, αντιμετωπίζει ένα τέτοιο δίλημμα. Στην αρχή, ο ίδιος και η σύζυγός του συμφώνησαν να φύγει ο 17χρονος γιος τους Αντρι. Ο Αντρι επέμεινε, όμως, ότι δεν μπορούσε να δει το μέλλον του πουθενά αλλού και ότι θα πήγαινε στον στρατό το συντομότερο δυνατό. Η μητέρα του παραμένει σθεναρά αντίθετη. Ο Σέρχι, ο οποίος βλέπει τον γιο του ανάμεσα στους νεοσύλλεκτους που ο ίδιος οδήγησε στις μάχες, στις αρχές του πολέμου, έδωσε απρόθυμα την συγκατάθεσή του. «Αν δεν υπάρχουν παιδιά σαν αυτόν, δεν θα υπάρχει κανένας», λέει στον Economist.

Παρ’ όλη την αναταραχή, δεν υπάρχει ακόμη στο τραπέζι κάτι που να θυμίζει συμφωνία. Και επιπλέον, μέχρι στιγμής πολλά εξελίσσονται σύμφωνα με το χειρότερο σενάριο για την Ουκρανία.

Μέλη της ουκρανικής ελίτ φοβούνται ότι η ρητορική που προέρχεται από την ομάδα Τραμπ απηχεί μια ρωσική παγίδα: έκκληση για κατάπαυση του πυρός χωρίς εγγυήσεις ασφαλείας και ταυτόχρονα άμεσες εκλογές, που θα κατέστρεφαν την ουκρανική ενότητα. «Ο Τραμπ φαίνεται να θέλει να ξεφορτωθεί τον Ζελένσκι, τον οποίο ποτέ δεν συμπάθησε και για τον οποίο πιστεύει ότι είναι δύσκολος», λέει στον Economist ένας πρώην διπλωμάτης. «Στόχος δεν είναι οι εκλογές, αλλά να βγει από τη μέση ο Ζελένσκι».

Οι κόκκινες γραμμές

Η βιασύνη του Τραμπ, επισημαίνει ο Economist, τελικά δεν θα φέρει τη γρήγορη ειρήνη, αλλά μια απαράδεκτη για την Ουκρανία προσφορά. Στη συνέχεια, θα εναπόκειται στον Ζελένσκι να αρνηθεί την προσφορά και να διαπραγματευτεί. Σε αντίθεση με τον Τραμπ, ο ουκρανός πρόεδρος δεν έχει αποκαλύψει τις κόκκινες γραμμές του. Το γεγονός ότι δέχεται να καθίσει στο τραπέζι με τον «δολοφόνο» (τον Βλαντίμιρ Πούτιν) είναι ήδη ένας τεράστιος συμβιβασμός, όπως ο ίδιος είπε την περασμένη εβδομάδα στον Economist.

Ομως ο Ζελένσκι έχει ήδη δηλώσει ότι δεν θα συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός χωρίς εγγυήσεις ασφαλείας και δεν θα δεχτεί οποιαδήποτε συμφωνία που θα γίνει πίσω από την πλάτη του. Ανώτερος ουκρανός αξιωματούχος εκτιμά στον Economist ότι είναι απίθανο η Ουκρανία να αναγνωρίσει ποτέ επισήμως τα χαμένα εδάφη της ως μέρος μιας συμφωνίας, αλλά παραδέχεται ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ θεωρείται πλέον πολύ μακρινή προοπτική.

Το ελάχιστο που θα μπορούσε να δεχτεί η χώρα, λέει η ίδια πηγή, είναι η συνέχιση της συνεργασίας με τους δυτικούς στρατούς, η συνεχής ροή όπλων και χρημάτων και μια ξένη ειρηνευτική δύναμη στο έδαφός της. Και σε καμία περίπτωση δεν θα δεχτεί την αποστρατιωτικοποίηση. Το μέγεθος της ειρηνευτικής δύναμης είναι λιγότερο σημαντικό από το γεγονός ότι θα είναι παρούσα. «Μόλις βρεθούν εδώ, πιστεύουμε ότι θα είναι δύσκολο για αυτούς να φύγουν», εξηγεί ο αξιωματούχος.

Θεωρητικά, η Ουκρανία θα μπορούσε να συνεχίσει να πολεμά αψηφώντας οποιαδήποτε συμφωνία συνάψει ο Τραμπ. Στην πράξη, αυτό θα φέρει επιδείνωση της κατάστασής της προϊόντος του χρόνου. Ο πόλεμος είναι βάναυσος και για τις δύο πλευρές, αλλά πιο πολύ για τους φτωχότερους και λιγότερο πολυάριθμους Ουκρανούς. Ο στρατός της Ουκρανίας έχει δείξει μεγάλη ικανότητα. Υπάρχουν όμως σοβαρά προβλήματα σε επιχειρησιακό επίπεδο και αξιοσημείωτη απουσία στρατηγικού σχεδιασμού.

Οι ταξιαρχίες της πρώτης γραμμής ξεμένουν από άνδρες, με μερικές να έχουν απομείνει πλέον με λιγότερο από το ένα τρίτο του κανονικού δυναμικού τους. Ο Τραμπ, εν τω μεταξύ, έχει πολλά μέσα πίεσης που μπορεί να ασκήσει για να επιβάλει μια λύση. Μπορεί –και πολύ πιθανόν θα το κάνει– να περικόψει ή και να σταματήσει εντελώς τη στρατιωτική βοήθεια. Μπορεί να άρει μονομερώς τις κυρώσεις στη Ρωσία. Μπορεί να κόψει άλλη ζωτική υποστήριξη, όπως η στόχευση σε πραγματικό χρόνο και το Starlink, τη ραχοκοκαλιά των επικοινωνιών στο πεδίο της μάχης για την Ουκρανία. Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, αλλά η απενεργοποίηση αυτών των συστημάτων θα έβλαπτε πολύ σοβαρά τους Ουκρανούς. Οπως λέει στον Economist ανώτερος αμερικανός αξιωματούχος: «Αν ο Ζελένσκι μπορέσει να φέρει στο στράτευμά του άντρες 18 και 20 ετών, ίσως αξίζει να πολεμήσουν. Αν δεν μπορεί, θα πρέπει να κάνει την καλύτερη συμφωνία που μπορεί».

Πόσο εύκολο είναι να τα βάλεις με τον Τραμπ;

Καθώς ο Τραμπ έχει αποκλείσει και την Ευρώπη από τις συνομιλίες, το βάρος που φέρει πλέον ο Ζελένσκι είναι τρομερό. Από τη μία πλευρά έχει πολύ καλούς λόγους να σταθεί αμετακίνητος, καθώς το αξίωμά του και η θέση του στην Ιστορία εξαρτώνται από τη στάση που θα τηρήσει τώρα. Ομως, το να σταθεί κανείς απέναντι σε έναν αμερικανό ηγέτη σαν τον Τραμπ είναι επικίνδυνο και ψυχοφθόρο.

Παράλληλα, ο Ζελένσκι φαίνεται να «κλείνεται» σε έναν ολοένα στενότερο κύκλο συνεργατών και συμβούλων, ακριβώς τη στιγμή που χρειάζεται ευρύτερη υποστήριξη. «Δεν υπάρχει κανείς να του πει όχι», παραπονιέται ένας ουκρανός αξιωματούχος, «και κάνει λάθη». Πολλοί Ουκρανοί είναι επίσης ξεκάθαρα απογοητευμένοι από τον ηγέτη τους. Μια δημοσκόπηση, που δημοσιεύθηκε στον Economist, δείχνει ότι ενώ ο Ζελένσκι παραμένει ο πιο δημοφιλής πολιτικός της Ουκρανίας, θα έχανε τις μελλοντικές εκλογές με 30% έναντι 65% από τον Βαλέρι Ζαλούζνι, τον πρώην ανώτατο στρατηγό του, ο οποίος δεν είναι καν στην πολιτική. Τον Ιανουάριο, μια δημόσια δημοσκόπηση έδειξε ότι η εμπιστοσύνη στον Ζελένσκι είχε πέσει στο 52%, το χαμηλότερο του πολέμου, πολύ κάτω από το 90% που είχε στην αρχή της εισβολής, αλλά φυσικά πολύ παραπάνω από το 4% όπου τον τοποθέτησε ο Τραμπ στις 18 Φεβρουαρίου.

Αν και όλα αυτά φαίνονται επικίνδυνα, δεν είναι καν το χειρότερο σενάριο. Ο πραγματικός ουκρανικός εφιάλτης θα είναι η περίπτωση που ο Τραμπ θελήσει να επιβάλει το σχέδιο του Κρεμλίνου στο σύνολό του: Κατάπαυση του πυρός χωρίς αποτελεσματικές εγγυήσεις ασφαλείας· εκλογές που θα καταλήξουν σε πολιτική παράλυση, αδύναμη προεδρία και διχασμένο κοινοβούλιο· μαζική αποστράτευση· μαζική μετανάστευση και τελικά εσωτερική αποσύνθεση.

Η ενότητα που έδειξαν οι Ουκρανοί στις πρώτες ημέρες του πολέμου θα γινόταν, σε μια τέτοια περίπτωση, μια μακρινή ανάμνηση. «Αυτό το σενάριο δεν είναι διόλου απίθανο», παραδέχεται στον Economist ένας ουκρανός αξιωματούχος, υπονοώντας ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να φτάσουν στα άκρα. «Υπάρχουν εκατομμύρια όπλα στη χώρα. Μπορεί κανείς να αγοράσει ένα ρωσικό τανκ – από αυτά που καταλήφθηκαν στην πρώτη γραμμή – για 2.400 δολάρια».

Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι ο Πούτιν έχει εγκαταλείψει τον στόχο του να συντρίψει το ουκρανικό κράτος. Ο Σέρχι Βασίλιουκ προβλέπει ότι η Ουκρανία θα παραμείνει σε πόλεμο «τουλάχιστον όσο αυτό το κάθαρμα, ο Πούτιν, είναι ζωντανό», όπως λέει στον Economist. Ομως, πιστεύει επίσης ότι η πραγματικά κρίσιμη στιγμή για τη χώρα του πέρασε τις πρώτες ημέρες του πολέμου, όταν «η γενιά του σταμάτησε τις ορδές των ρωσικών τανκς στην είσοδο του Κιέβου». Τώρα η σκυτάλη περνά στη γενιά του 17χρονου γιου του. Στις 3 Ιουνίου, ο Αντρι θα γίνει 18 και σχεδιάζει να κάνει δύο πράγματα εκείνη την ημέρα: να ξεκινήσει σπουδές οικονομικών δι’ αλληλογραφίας και να καταταγεί σε μια από τις επίλεκτες μονάδες της Ουκρανίας, σε πείσμα της μητέρας του.

«Ακόμα κι αν ο πόλεμος τελειώσει, ακόμα κι αν επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός, θα χρειαστούμε ισχυρότατο στρατό για να βεβαιωθούμε ότι δεν θα ξαναρχίσει ποτέ», λέει.

. . .