Το «prepping» αλλιώς: Αθηνά Ακτύπη, η καθηγήτρια που θέλει να μάς προετοιμάσει για την… Αποκάλυψη

Η πανδημία του κορωνοϊού, που αφύπνισε την παγκόσμια κοινότητα με τον πλέον βίαιο τρόπο, και οι πόλεμοι σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή αναδεικνύουν την ανάγκη οι απανταχού πολίτες να είναι προετοιμασμένοι για μελλοντικές κρίσεις -κάτι που άλλωστε πρότεινε την περασμένη εβδομάδα και η Ευρωπαϊκή Ένωση με οδηγία δημιουργίας κιτ πρώτης ανάγκης.

Σε συνέντευξή της στο CNN Greece, η Αθηνά Ακτύπη μιλά για το καινούργιο της βιβλίο «Α field guide to the Apocalypse» (σ.σ. Ένας οδηγός πεδίου για την Αποκάλυψη), το ερευνητικό της έργο και το… prepping, που μέχρι πρότινος ήταν ένας όρος που πολλοί χρησιμοποιούσαν μειωτικά.

Στο τελευταίο της βιβλίο δίνει έμφαση στην ανθρώπινη συνεργασία, που αποτελεί άλλωστε και έναν από τους ερευνητικούς της τομείς, κάνοντας μάλιστα ιδιαίτερη αναφορά στη φωτιά στο Μάτι και την αυθόρμητη οργάνωση των νέων ανθρώπων για να βοηθήσουν.

«Έγραψα το “Α field guide to the Apocalypse” επειδή γινόταν όλο και πιο εμφανές ότι ζούμε σε εποχές Αποκαλυπτικές -από τον κορωνοϊό, στις κλιματικές καταστροφές, στο “σπάσιμο” της εφοδιαστικής αλυσίδας. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι “παραλύουν”, ότι δεν μπορούν να σχεδιάσουν το μέλλον γιατί είναι τόσο αβέβαιο. Ήθελα να το αναδείξω ότι παρότι οι καταστάσεις είναι χαοτικές, οι άνθρωποι πάντα επιβίωναν σε Αποκαλυπτικά γεγονότα» λέει η ίδια.

Και συμπληρώνει:

«Έχουμε ήδη τα εργαλεία -από αρχαίες στρατηγικές επιβίωσης μέχρι μηχανισμούς ψυχολογικής αντιμετώπισης- για να μας βοηθήσουν με αυτές τις προκλήσεις. Το “κόλπο” είναι να χρησιμοποιήσουμε αυτά τα εργαλεία αντί να κάνουμε… shut down ή να προσποιούμαστε ότι όλα είναι εντάξει» λέει η Αθηνά Ακτύπη, αναφέροντας παράλληλα ότι το βιβλίο της εξηγεί πως αν…. αγκαλιάσουμε την ιδέα ότι μιας Αποκάλυψης τότε θα έχουμε λιγότερο άγχος, θα είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι και παράλληλα πιο αισιόδοξοι για το μέλλον.

Με «όπλο» το χιούμορ και χρησιμοποιώντας ως αλληγορία τα… ζόμπι, η καθηγήτρια Ακτύπη καταπιάνεται με εξαιρετικής σημασίας ζητήματα, κατακτώντας το κοινό τόσο με τα βιβλία της όσο και με το Zombified, τη σειρά επιστημονικών podcast που έχει δημιουργήσει.

«Το feedback είναι φανταστικό! Πολλοί άνθρωποι μού είπαν ότι το βιβλίο είναι ακριβώς αυτό που χρειάζονταν τη δεδομένη χρονική στιγμή -μια δόση ρεαλισμού αλλά με χιούμορ και πρακτικές στρατηγικές. Μια από τις αγαπημένες μου εκπλήξεις ήταν πόσο απήχηση είχε στους έφηβους, που φαίνεται ότι το… κλέβουν από τους γονείς τους και δεν το επιστρέφουν ποτέ. Αυτή η διαγενεακή ελκυστικότητα -η μείξη σοβαρής επιστήμης με λίγη ασέβεια- είναι ακριβώς αυτό που ήλπιζα» τονίζει η κ. Ακτύπη.

«Σκέφτονται καταφύγια με κονσέρβες φασόλια… Εγώ δεν υποστηρίζω αυτό»

Για πολλά χρόνια, οι preppers παρουσιάζονταν ως κάπως… γραφικοί, ιδιαίτερα μέσα από μεγάλες χολιγουντιανές ταινίες.

«Καταλαβαίνω γιατί πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το prepping είναι υπερβολικό -σκέφτονται καταφύγια με κονσέρβες φασόλια που αρκούν για δεκαετίες. Αλλά εγώ δεν υποστηρίζω αυτό. Μιλάω για κάτι πολύ πιο πρακτικό -τη διαχείριση κινδύνου. Οι άνθρωποι πάντα έπρεπε να προετοιμαστούν για το άγνωστο» εξηγεί η καθηγήτρια, υπογραμμίζοντας παράλληλα πως οι μικρές κοινωνίες ανθρώπων βρίσκονταν συνεχώς αντιμέτωπες με κινδύνους -από ξηρασίες έως συγκρούσεις- και δημιούργησαν στρατηγικές για να αλληλοβοηθούνται σε δύσκολους καιρούς.

«Αυτό είναι prepping, απλά όχι όπως η εκδοχή που παρουσιάζει το Χόλιγουντ. Στις μοντέρνες, δυτικές κοινωνίες, είμαστε τόσο εξαρτημένοι από τις ευάλωτες εφοδιαστικές αλυσίδες και την “έγκαιρη” παραγωγή (σ.σ. just-in-time) που έχουμε χάσει την επαφή μας με αυτά τα βασικά ένστικτα. Το prepping για όλων των ειδών τους κινδύνους -στο οποίο δίνω έμφαση- απλώς σημαίνει να έχουμε τις δεξιότητες, τις προμήθειες και τη νοοτροπία για να αντιμετωπίσουμε μια μεγάλη γκάμα πιθανών προκλήσεων, όχι μόνο των δραματικών και αποκαλυπτικών» αναφέρει η κ. Ακτύπη, συμπληρώνοντας:

«Μία έτοιμη τσάντα με τα απαραίτητα, ένα κιτ για να μπορούμε να βρούμε καταφύγιο επί τόπου και μερικές βασικές γνώσεις επιβίωσης δεν είναι κάτι εξτρίμ -είναι απλώς έξυπνες κινήσεις. Η νοητική πλευρά του prepping είναι εξίσου σημαντική. Όταν έχεις σκεφτεί διάφορα σενάρια προκαταβολικά, τότε είναι λιγότερο πιθανό να “παγώσεις” κατά τη διάρκεια μιας έκτακτης ανάγκης. Αντί για φόβο, μπορείς να επικεντρωθείς στη δράση. Πρόκειται στην πραγματικότητα για την επανάκτηση μιας προληπτικής νοοτροπίας ενδυνάμωσης, σε έναν κόσμο που συχνά μοιάζει ανεξέλεγκτος».

Για την καθηγήτρια, η φωτιά στο Μάτι αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αιφνίδιας καταστροφής, για την οποία και θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι.

«Αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι πώς οι νέοι άνθρωποι στο Μάτι οργανώθηκαν αυθόρμητα για να βοηθήσουν -όταν ακόμη πολλοί ενήλικες ήταν πελαγωμένοι. Είναι μια ισχυρή υπενθύμιση ότι η ανθεκτικότητα πολλές φορές έρχεται από απρόσμενες πλευρές και ότι οι νεότερες γενιές έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν στην αντιμετώπιση καταστροφών και την ανάκαμψη» αναφέρει χαρακτηριστικά.

«Είδαμε τα καλύτερα και τα χειρότερα της ανθρώπινης συνεργασίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας»

Έχουν περάσει πλέον πέντε χρόνια από την εκδήλωση της πανδημίας του κορωνοϊού, με τους πολίτες να έχουν αρχίσει να ξεπερνούν τον διετή εφιάλτη και να επουλώνουν τις πληγές τους.

Τα διδάγματα της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, όμως, δεν πρέπει να ξεχαστούν.

Αντίθετα θα πρέπει να μελετηθούν και να αναδειχτούν, ώστε ο πλανήτης να είναι καλύτερα οργανωμένος στο μέλλον.

«Η πανδημία της COVID – 19 ήταν μια σκληρή υπενθύμιση του πόσο ευάλωτοι είμαστε στις μεγάλης κλίμακας αναταράξεις -και πόσο βαθύτατα διασυνδεδεμένος είναι ο πλανήτης μας. Ένας ιός από μια γωνιά του κόσμου μπορεί να φέρει τα πάνω – κάτω παντού. Είδαμε τα καλύτερα και τα χειρότερα της ανθρώπινης συνεργασίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Εκεί που υπήρχαν απίστευτες κινήσεις αλληλεγγύης -οι γείτονες να προσέχουν ο ένας τον άλλο και εμφάνιση δικτύων αλληλοβοήθειας- αλλά και προβλήματα που πυροδοτήθηκαν από το φόβο, την παραπληροφόρηση και την πόλωση. Ένα σημαντικό μάθημα είναι ότι τα δυνατά κοινωνικά δίκτυα, που βασίζονται στην εμπιστοσύνη και τη συνεργασία πριν έρθει μια καταστροφή, είναι απαραίτητα για την ανθεκτικότητα» λέει η κ. Ακτύπη.

Και συνεχίζει:

«Σε έρευνα με συναδέλφους που δημοσιεύτηκε στο PLOS ONE, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι οι αλληλοεξαρτώμενοι άνθρωποι διατηρούσαν υψηλότερα επίπεδα συνεργασίας καθώς ξεδιπλωνόταν η πανδημία. Στην αρχή η συνεργασία αυξήθηκε αλλά με τον καιρό -και ιδιαίτερα σε μέρη όπου υπήρχε υψηλός αριθμούς κρουσμάτων- η συνεργασία μειωνόταν. Η παρατεταμένη έκθεση σε κίνδυνο διάβρωσε μέρος αυτής της αρχικής αλληλεγγύης αλλά το αίσθημα της κοινής μοίρας βοήθησε τους ανθρώπους να συνεχίσουν να συνεργάζονται ακόμη και υπό πίεση. Αυτό είναι ένα βασικό συμπέρασμα -η οικοδόμηση μιας αίσθησης διασύνδεσης, είτε μέσω κοινωνικών δικτύων είτε απλώς γνωρίζοντας τους γείτονές του, μπορεί να μας κάνει πιο ανθεκτικούς στην επόμενη κρίση».

«Υπό μια πολύ πραγματική έννοια, είμαστε ήδη λίγο… ζομποποιημένοι»

Στα podcast της, η Αθηνά Ακτύπη χρησιμοποιεί τα ζόμπι και τον όρο «ζομποποίηση» για να μιλήσει για σειρά συναρπαστικών θεμάτων και να τα θέσει σε νέες βάσεις.

Ένα από τα βασικά ερωτήματα που εξερευνά είναι κατά πόσο η ανθρωπότητα έχει ήδη… ζομποποιηθεί μέσω της τεχνολογίας ή/και ασθενειών.

«Χρησιμοποιώ το zombie apocalypse ως αλληγορία γιατί είναι η τέλεια “παιδική χαρά’’ για να σκεφτούμε όλων των ειδών τις καταστροφές -πανδημίες, κατάρρευση υποδομών και κοινωνιών. Είναι ένας τρόπος να γίνουν σοβαρά θέματα πιο προσιτά ή ακόμη και διασκεδαστικά. Αλλά ναι, υπό μια πολύ πραγματική έννοια, είμαστε ήδη λίγο ζομποποιημένοι» αναφέρει η κ. Ακτύπη.

Και συνεχίζει:

«Οι εγκέφαλοί μας “ελέγχονται” τακτικά -από τους αλγόριθμους των κοινωνικών δικτύων, από τη διαφήμιση, από την πολιτική προπαγάνδα ή ακόμη και από τις προσωπικές μας γνωστικές προκαταλήψεις. Είμαστε φτιαγμένοι για να αντιδρούμε σε ερεθίσματα που τραβούν την προσοχή και η τεχνολογία έχει γίνει τρομακτική καλή στο να το εκμεταλλεύεται αυτό. Στο βιβλίο μου (αλλά και το επόμενο που ονομάζεται Hijacked και θα κυκλοφορήσει του χρόνου από το Princeton University Press) ερευνώ πώς ο εγκέφαλός μας έχει γίνει ευάλωτος τόσο στη σκόπιμη χειραγώγηση όσο και στην ακούσια… ζομποποίηση -μέσω της παραπληροφόρησης, της εθιστικής τεχνολογίας ή ακόμη και ασθένειες που τροποποιούν τη συμπεριφορά».

Εξηγεί παράλληλα ότι αυτή η ευαλωτότητα δεν είναι κάτι καινούργιο. Άλλωστε, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, παράσιτα ελέγχουν τους εγκεφάλους ζώων εδώ και εκατομμύρια χρόνια.

«Αυτό που είναι διαφορετικό τώρα είναι η κλίμακα και η ταχύτητα της σύγχρονης ζομποποίησης, λόγω της τεχνολογίας που σχεδιάστηκε για να εκμεταλλεύεται τα εξελικτικά τρωτά σημεία μας. Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να το πολεμήσουμε, χτίζοντας μια νοητική ανοσία μέσω της περιέργειας, της κριτικής σκέψης και του χιούμορ. Η κατανόηση του πώς επηρεαζόμαστε, και γελώντας λίγο, είναι το πρώτο βήμα για να επανακτήσουμε τον έλεγχο».

Το «μικρόβιο» και οι έρευνες

Η Αθηνά Ακτύπη κόλλησε το «μικρόβιο» της έρευνας από την εφηβική της κιόλας ηλικία, όταν επικεντρώθηκε σε συγκεκριμένους κλάδους λόγω της ανησυχίας που αισθανόταν τη δεκαετία του ’90.

Ξεκίνησε να διαβάζει για το περιβάλλον, την οικολογία, την εξελικτική βιολογία και την ανθρώπινη ψυχολογία.

«Ως καθηγήτρια στο Arizona State University, η δουλειά μου είναι έντονα διεπιστημονική. Περνάω τις μέρες μου σκεπτόμενη τόσο βαθιά θεωρητικά προβλήματα – για παράδειγμα την εξέλιξη της συνεργασίας ή γιατί υπάρχει ο καρκίνος- όσο και αδιανόητα περίπλοκα πρακτικά ζητήματα, δηλαδή το πώς θα μπορούσαν οι άνθρωποι να συνεργαστούν σε μεγάλη κλίμακα για να αποτρέψουν το τέλος της ζωής όπως την ξέρουμε. Η έρευνά μου επεκτείνεται από την εξελικτική βιολογία, στην οικολογία και την ανθρώπινη συμπεριφορά -ιδιαίτερα σε καιρούς κρίσης. Αυτή η διεπιστημονική προσέγγιση είναι καίρια για την κατανόηση των σατανικών προβλημάτων, με τα οποία βρισκόμαστε αντιμέτωποι σήμερα» αναφέρει η ίδια.

Όπως εξηγεί, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η… εμμονή αυτή έχει εκδηλωθεί μέσα από διάφορα πρότζεκτ που έχει λανσάρει.

Μεταξύ αυτών συνέδρια όπως «Η Διεθνής Κοινωνία για την Εξέλιξη, την Οικολογία και τον Καρκίνο» και η «Συνάντηση Φαρμάκων για μια Αποκάλυψη Ζόμπι» αλλά και πλατφόρμες ενημέρωσης όπως το «Κανάλι Zed: το μεγαλύτερο κανάλι Zombie Apocalypse» ή το επιστημονικό podcast, Zombified.

«Συνδιευθύνω επίσης το “Πρόγραμμα Ανθρώπινης Γενναιοδωρίας”, το οποίο διερευνά πώς οι άνθρωποι βοηθούν ο ένας τον άλλον σε περιόδους κρίσης μέσω επιτόπιων ερευνών σε μικρές κοινωνίες, εργαστηριακά πειράματα και υπολογιστικά μοντέλα» λέει η κ. Ακτύπη, τονίζοντας παράλληλα πως το υπόβαθρό της στην έρευνα της συνεργασίας και ο τρόπος με τον οποίο υποδιαιρείται -ιδιαίτερα αναφορικά με τον καρκίνο, κάτι που διερευνώ στο προηγούμενο βιβλίο μου “The Cheating Cell” (σ.σ. σε ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά “Το ζαβολιάρικο κύτταρο”) μού δίνει ένα μοναδικό πρίσμα για να εξετάσω όχι μόνο τις βιολογικές υποδιαιρέσεις αλλά και τις κοινωνικές».

Και πού καταλήγει η καθηγήτρια μετά από τις πολυετείς έρευνές της;

Στην ανθρώπινη συμπεριφορά -αυτή που αποτελεί το «κλειδί», όπως χαρακτηριστικά λέει, για την αντιμετώπιση όλων των κρίσεων.