Το θαυμαστό «μοιρολόι» του παγόβουνου

Τα παγόβουνα της Ανταρκτικής είναι γιγάντιοι παγωμένοι βράχοι που κινούνται πολύ αργά, σχεδόν ανεπαίσθητα με την πάροδο του χρόνου. Στην επιφάνειά τους, ακούγονται μόνον περιστασιακά τριξίματα που προδίδουν τις αργές κινήσεις τους. Αλλά κάτω από το νερό, τα παγόβουνα «τραγουδούν» ένα ιδιότυπο τραγούδι.

Στις συχνότητες που ακούγονται από τα ανθρώπινα αυτιά, θυμίζουν τους ήχους που βγάζουν οι φάλαινες, αναφέρει το BBC. Αλλά στην πραγματικότητα, οι θόρυβοι παράγονται από το τρίψιμο και το ξύσιμο των απόκρημνων βυθισμένων πλευρών τους – είτε με τον πυθμένα της θάλασσας, είτε μεταξύ τους.  Το «τραγούδι» που προκύπτει από τον συνδυασμό αυτών των ήχων μπορεί να ανιχνευθεί χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά.

«Οι συχνότητες του τραγουδιού εξαρτώνται από τις διαστάσεις του παγόβουνου», λέει στο βρετανικό δίκτυο ο Αλεξάντερ Γκαβρίλοφ, καθηγητής στο Κέντρο Θαλάσσιας Επιστήμης και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Curtin στην Αυστραλία.

Οι ήχοι μοιάζουν με μοιρολόι, σαν να «θρηνούν» τα παγόβουνα για την προκαθορισμένη μοίρα τους να… λιώσουν καθώς παρασύρονται σε θερμότερα νερά.

Εν τω μεταξύ, στον Αρκτικό Ωκεανό, τα παγόβουνα δημιουργούν έναν διαφορετικό, αλλά σχεδόν εξίσου εκκωφαντικό, θόρυβο καθώς αποκολλώνται από τους τεράστιους παγετώνες της Γροιλανδίας και διαλύονται.

Στις δύο άκρες του πλανήτη, οι επιστήμονες συντονίζονται με τη μουσική των παγόβουνων ελπίζοντας να αποκτήσουν νέες γνώσεις σχετικά με τη γέννηση και τον θάνατο των παγόβουνων και με το πώς η κλιματική αλλαγή μεταβάλλει αυτές τις διαδικασίες.

«Πρόκειται για πραγματικά ισχυρούς θορύβους. Στην αρχή, τους διερευνούσαμε από περιέργεια. Με τις σύγχρονες δορυφορικές εικόνες και τη δυνατότητα εγκατάστασης συστημάτων σεισμικής και ακουστικής παρακολούθησης κοντά στην πηγή των ήχων, αυτό αλλάζει»,  λέει στο BBC η Βέρα Σλίντβαϊν, καθηγήτρια θαλάσσιας σεισμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης στη Γερμανία και ερευνήτρια στο Κέντρο Helmholtz για την Πολική και Θαλάσσια Έρευνα του Ινστιτούτου Alfred Wegener.

Στην Ανταρκτική, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αποτελούν περίπλοκο ζήτημα. Ορισμένα τμήματα της ηπείρου θερμαίνονται πολύ ταχύτερα από άλλα, ενώ σε ορισμένες περιοχές η έκταση και το πάχος των πάγων που εκτείνονται πάνω από τον ωκεανό, μαζί με την ποσότητα του εποχικού θαλάσσιου πάγου, έχουν αυξηθεί. Η ακραία μεταβλητότητα των συνθηκών που παρατηρούνται γύρω από την παγωμένη ήπειρο τα τελευταία χρόνια έχει αντίστοιχη επίδραση στα παγόβουνα που γεννά η Ανταρκτική.

Η ποσότητα του θορύβου που παράγουν τα παγόβουνα αυξομειώνεται σε πολλές διαφορετικές χρονικές κλίμακες. Οι παλίρροιες δημιουργούν καθημερινά κινήσεις που αναγκάζουν γειτονικά παγόβουνα να τρίβονται μεταξύ τους ή να τρίβουν τον πυθμένα της θάλασσας, με τη συχνότητα του θορύβου που παράγουν να αλλάζει ανάλογα με την ταχύτητα αυτής της τριβής.

Η εναλλαγή των εποχών επίσης σημαντικό ρόλο – η ποσότητα του θορύβου που δημιουργείται από τα παγόβουνα στον Νότιο Ωκεανό αυξομειώνεται καθώς η Ανταρκτική περνά από το καλοκαίρι στο χειμώνα.

Καθώς τα γιγαντιαία παγόβουνα λιώνουν στις υψηλότερες θερμοκρασίες, τεράστια μπλοκ πάγου πέφτουν στον ωκεανό, δημιουργώντας μια «κακοφωνία» από βροντερούς ήχους και «μπλουπς» (bloop είναι η γενική ονομασία που έχουν δώσει οι επιστήμονες στον μυστηριώδη υποβρύχιο ήχο που παράγουν τα παγόβουνα) που αντηχούν σε όλο τον ωκεανό.

Ωστόσο, η διακύμανση των ήχων σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, είναι πολύ πιο περίπλοκη στην ανάλυση.

Μια μελέτη στον Νότιο Ατλαντικό, αναφέρει το BBC, διαπίστωσε ότι καθώς ο συνολικός όγκος των παγόβουνων μειώθηκε μεταξύ 2004 και 2012, μειώθηκαν και τα επίπεδα θορύβου χαμηλής συχνότητας που παράγονται κατά το λιώσιμο.

Ο Γκαβρίλοφ ανέλυσε πρόσφατα ένα σύνολο υδροακουστικών καταγραφών από το 2002 έως το 2022, που ελήφθησαν από τρεις σταθμούς ακρόασης στον Ινδικό Ωκεανό. Από την προκαταρκτική έρευνα δεν προέκυψε κάποια προφανής διαχρονική τάση, αν και ο ίδιος και οι συνεργάτες του επιφυλάσσονται για τα οριστικά αποτελέσματα.

Η Σλίντβαϊν εξηγεί στο βρετανικό δίκτυο ότι τα αρμονικά τραγούδια των παγόβουνων της Ανταρκτικής είναι συνεχή και δεν συσχετίζονται με μεμονωμένα γεγονότα. Ετσι, δεν βοηθούν ιδιαίτερα ως τρόπος παρακολούθησης της τήξης των πάγων.

Ο καλύτερος τρόπος παρατήρησης και ανάλυσής των ήχων, είναι η όσο το δυνατόν πιο κοντινή προσέγγιση των παγόβουνων, ώστε να συνδυαστούν συστηματικά οι σεισμικές συστοιχίες τους με τις ηχογραφήσεις. Αλλά αυτή είναι μια δαπανηρή και χρονοβόρα διαδικασία. Παρ’ όλα αυτά, επιστήμονες ουκρανικής ερευνητικής βάσης στην Ανταρκτική εγκατέστησαν σεισμικούς και υπερηχητικούς ανιχνευτές, ώστε να παρακολουθούν τους παγετώνες της Ανταρκτικής.

Στην Αρκτική, ωστόσο, τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα, καθώς τα παγόβουνα δεν έχουν τους απαραίτητους όγκους ώστε να «τραγουδήσουν» τόσο δυνατά.

Αλλά τα υποβρύχια τριξίματα που ηχογραφούνται όταν τα παγόβουνα σπάνε μέσα στα φιόρδ, προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει πώς να αντιστοιχούν τις απώλειες πάγου των παγόβουνων της Αρκτικής, με τους θορύβους που αυτά παράγουν. Τέτοιες τεχνικές είναι ιδιαίτερα χρήσιμες κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όταν ο εποχικός θαλάσσιος πάγος καθιστά δύσκολη την πρόσβαση σε αυτές τις περιοχές.

Ομως ο θόρυβος που παράγεται από τα παγόβουνα δεν ενδιαφέρει μόνο τους ερευνητές του κλίματος. Ενδεχομένως επηρεάζει και τη θαλάσσια ​​ζωή γύρω από τους πόλους της Γης. Η διάσπαση ενός παγόβουνου από παγετώνα της Γροιλανδίας τον Ιούλιο του 2019, έκανε έναν ήχο διάρκειας περίπου 30 λεπτών, ισοδύναμο με έκρηξη μεγέθους 0,1 έως 7,6 τόνων TNT!

Οι συχνότητες ήταν αντίστοιχες με εκείνες που χρησιμοποιούν οι αρκτοφάλαινες – ένα από τα πιο αινιγματικά θαλάσσια θηλαστικά της Αρκτικής. Ο θόρυβος αυτός ίσως θέτει σε κίνδυνο την ακοή των συγκεκριμένων, καθώς και άλλων θαλασσίων ειδών.

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι ήχοι που βγάζουν οι γαλάζιες φάλαινες στον Νότιο Ωκεανό, γίνονται όλο και πιο οξείς και δυνατοί, και πιθανολογούν πως ίσως σε αυτό συμβάλλει και το «μοιρολόι» του παγόβουνου.

. . .