«Το ανάθεμα στους ενήλικες»: Η βία ανηλίκων στην πραγματική του διάσταση – Τι λένε οι ειδικοί

Πού οφείλεται η εντεινόμενη βία μεταξύ νέων; Πώς επηρέασαν τον ψυχισμό των ανηλίκων τα χρόνια της βαθιάς οικονομικής κρίσης και η πανδημία; Ποια νέα διάσταση δίνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο ζήτημα;

Το CNN Greece μίλησε με ειδικούς και επιχειρεί να θέσει το ζήτημα στην πραγματική του διάσταση, αναδεικνύοντας, μεταξύ άλλων, ότι τα περιστατικά στα οποία εμπλέκονται ανήλικοι δεν έχουν αυξηθεί ποσοτικά αλλά έχουν γίνει πολύ πιο βίαια το τελευταίο διάστημα.

Η κοινωνία βρίσκεται πλέον απέναντι στον καθρέφτη της και καλείται να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των λανθασμένων χειρισμών του παρελθόντος.

Ο ψυχίατρος Γιώργος Νικολαΐδης και Διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και η πρώην εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου συμφωνούν ότι η αυστηροποίηση του τιμωρητικού πλαισίου δεν θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα και ότι θα πρέπει να δοθεί βάση και προτεραιότητα στην πρόληψη του φαινομένου.

Τα στοιχεία του πρώτου οκταμήνου του 2024

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας για το πρώτο οκτάμηνο του 2024 παρατηρείται αύξηση των περιστατικών εγκληματικότητας ανηλίκων συγκριτικά με την αντίστοιχη περίοδο του 2023 κατά 47%. Συγκεκριμένα από την 1^η Ιανουαρίου 2024 έως και την 30^η Αυγούστου 2024 καταγράφηκαν 7.180 περιστατικά την ώρα που το πρώτο οκτάμηνο του 2023 είχαν καταγραφεί 4.875 περιστατικά.

Αναλυτικά τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η ΕΛ.ΑΣ.

Παράλληλα αυξήθηκε και ο αριθμός των ανήλικων δραστών από 6.157 που ήταν πέρυσι σε 8.978 φέτος, με τα περιστατικά πρόκλησης σωματικών βλαβών να αγγίζουν τα 666 φέτος σε σχέση με τα 383 που καταγράφηκαν πέρυσι.

Πιο βίαια και ανάλγητα τα περιστατικά

Η επιστημονική άποψη είναι μάλλον ενθαρρυντική. Μπορεί τα περιστατικά να είναι έντονα, ωστόσο η βία μεταξύ ανηλίκων δεν έχει μετατραπεί – τουλάχιστον προσώρας – σε ενδημικό χαρακτηριστικό της νεανικής συμπεριφοράς.

Ο Γιώργος Νικολαΐδης, Ψυχίατρος, MD, MA, MSc, PhD και Διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, υποστηρίζει ότι βάσει των στοιχείων της Eurostat και του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας του ΕΚΠΑ η αύξηση των περιστατικών βίας μεταξύ ανηλίκων έχει ήδη συντελεστεί στα χρόνια της οικονομικής κρίσης.

«Ήταν προβλέψιμο. Όταν οι κοινωνίες υπόκεινται σε οικονομικό στρες αυξάνονται τα κρούσματα βίας σε διαπροσωπικό επίπεδο. Αυτό αποτελεί επιστημονική γνώση» λέει στο CNN Greece ο Γ. Νικολαΐδης.

«Οι σημερινοί έφηβοι έχουν να θυμούνται ως υποκειμενική βιούμενη παιδική εμπειρία μόνο καταστροφές, δεινά και μία συνεχή προτροπή για εξατομίκευση· από την οικονομική κρίση που το αφήγημα ήταν “κάνε ό,τι μπορείς για να βγεις από αυτή την κατάσταση, ανταγωνίσου τον άλλον άνθρωπο” μέχρι την πανδημία που και πάλι το δημόσιο αφήγημα ήταν “απόφυγε τον διπλανό σου γιατί αποτελεί απειλή και κίνδυνο για τη ζωή σου”», προσθέτει.

«Από το 2009 η ανήλικη παραβατικότητα εμφανίζει σταδιακή σταθεροποίηση. Στα χρόνια της πανδημίας μειώθηκε λόγω των μέτρων περιορισμού και της καραντίνας, και πλέον έχει επανέλθει στα προ πανδημίας επίπεδα, βαίνοντας ελαφρώς μειούμενα», επισημαίνει, διευκρινίζοντας ότι παρατηρείται μία ποιοτική αλλαγή των περιστατικών. «Πλέον συναντούμε ιδιαιτέρως σκληρά και ανάλγητα περιστατικά», μας λέει.

Η πρώην εισαγγελέας Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου υποστηρίζει ότι τα παιδιά αναπαράγουν τη βία των ενηλίκων. «Τα περιστατικά βίας των ανηλίκων έχουν αυξηθεί ποσοτικά αλλά αυτό που μας ανησυχεί είναι η ποιοτική τους μετάλλαξη. Αν μελετήσει κανείς τα βίαια περιστατικά, χωρίς να γνωρίζει ποιοι είναι οι δράστες, άνετα μπορεί να τα αποδώσει σε ενήλικες», λέει στο CNN Greece και προσθέτει: «Έχουμε να κάνουμε με σκληρές κακοποιητικές συμπεριφορές παιδιών που θίγουν την αξιοπρέπεια των συνομηλίκων τους, που τους τραυματίζουν βαθιά και που λίγα χρόνια πριν τις συναντούσαμε μόνο μεταξύ ενηλίκων».

Πηγές από το Δικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών συγκλίνουν με την παραπάνω άποψη.

Όπως μας πληροφορούν δεν προκύπτει ποσοτική αύξηση των κρουσμάτων βίας αλλά μια τάση στα πιο βίαια, πιο βαριά εγκλήματα. Παράλληλα παρατηρείται μεγαλύτερη εμπλοκή των ανηλίκων με τη χρήση ουσιών αλλά και εμπλοκή όλο και νεαρότερων παιδιών σε περιστατικά βίας.

Τα ανήλικα που εμπλέκονται σε κακουργηματικές πράξεις προέρχονται, στην συντριπτική τους πλειονότητα από επιβαρυμένα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, τα αγόρια εξακολουθούν να υπερεκπροσωπούνται στις περιπτώσεις, ενώ οι διακυμάνσεις μεταξύ ημεδαπών και αλλοδαπών είναι πολύ μικρές.

Αυτό που επισημαίνουν είναι ότι παρατηρείται μεγάλη επιβάρυνση των ανηλίκων σε ζητήματα ψυχικής υγείας· από ψυχικές διαταραχές μέχρι ψυχοπαθολογία, και στέκονται ιδιαιτέρως στη δραματική έλλειψη δομών ψυχικής υγείας που να εξειδικεύονται στους εφήβους.

Ο ρόλος του Διαδικτύου

Οι νέες τεχνολογίες έχουν προσδώσει στο φαινόμενο μία καινούρια διάσταση, συστήνοντας μία σύγχρονη μορφή βίας τη διαδικτυακή παρενόχληση και τον εκφοβισμό (cyber bullying).

Ο κ. Νικολαΐδης υποστηρίζει ότι το Διαδίκτυο δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα μέσο που, όμως, μπορεί να προσδώσει νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά στα περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων, καθώς «δημιουργεί έναν ανταγωνισμό μεταξύ των παιδιών για το ποιος θα ανεβάσει το πιο εντυπωσιακό βίντεο που θα έχει και το μεγαλύτερο κοινό».

Με τη σειρά της η κ. Δημητρίου μας λέει: «Το διαδίκτυο είναι ένα εργαλείο. Ποιος έδειξε την ασφαλή χρήση του στα παιδιά; Είναι ένα φάρμακο για την αναζήτηση και την επικοινωνία. Ποιος μίλησε στα παιδιά για τις παρενέργειές του; Σίγουρα, όλα αυτά δεν πρέπει να τα περιμένουμε από τα ίδια τα παιδιά. Το ανάθεμα επάνω σε μας τους ενήλικες. Τα παιδιά είναι δύσκολο να φιλτράρουν τις πληροφορίες του διαδικτύου, όταν κι εμείς οι ενήλικες πολλές φορές δεν το καταφέρνουμε».

Panic button και αλλαγές στον ποινικό κώδικα

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης κατά την εισήγησή του στο πρόσφατο υπουργικό συμβούλιο προανήγγειλε αυστηροποίηση των ποινών για ανήλικους παραβάτες και τους γονείς του καθώς και τη λειτουργία μίας νέας εφαρμογής για την προστασία ανηλίκων.

«Το ζήτημα της παραβατικότητας, ειδικά στα παιδιά και τους έφηβους, είναι ένα ζήτημα εξαιρετικά πολυσύνθετο. Αφορά πρωτίστως και τις ίδιες τις οικογένειες. Το κράτος δεν μπορεί να υποκαταστήσει σε καμιά περίπτωση την οικογένεια ως τον βασικό πυρήνα ανατροφής των παιδιών, όμως έχουμε δυνατότητες να αυστηροποιήσουμε τις ποινές, και τα ζητήματα που αφορούν την παραμέληση των ανηλίκων», είπε ο Κυρ. Μητσοτάκης.

Τις επόμενες ημέρες αναμένεται να ξεκινήσει η πιλοτική λειτουργία του saveYOUth, του panic button για τους ανήλικους. Η εφαρμογή της ΕΛ.ΑΣ. θα απευθύνεται σε τρεις ηλικιακές ομάδες (παιδιά 12-15 ετών, έφηβοι 15-18 ετών, άτομα άνω των 18 ετών), την οποία θα μπορούν επίσης να εγκαταστήσουν στα κινητά τους γονείς, προπονητές, και εκπαιδευτικοί.

Παράλληλα προωθούνται σοβαρές αλλαγές στο νομικό πλαίσιο τόσο για τους ίδιους τους ανήλικους παραβάτες όσο και για τους γονείς που έχουν την εποπτεία τους. Η κυβέρνηση προσανατολίζεται, λοιπόν, στην πιο σκληρή αντιμετώπιση των ανήλικων παραβατών από τα 14 έτη (όχι από τα 15 που ισχύει σήμερα) όσο και στην άμεση ποινική εμπλοκή του γονέα που θα αντιμετωπίζει βαριά πρόστιμα μέχρι και ποινή φυλάκισης.

Η καταστολή θα επιδεινώσει το φαινόμενο

Οι ειδικοί, πάντως, υποστηρίζουν ότι η κατασταλτική αντιμετώπιση του φαινομένου όχι μόνο δεν θα επιλύσει το ζήτημα αλλά, πιθανότατα, να το επιδεινώσει.

«Οι κοινωνίες που επενδύουν στις τεχνολογίες ασφάλειας, επιτήρησης και καταστολής, όπως οι ΗΠΑ, φιγουράρουν σταθερά πρώτες και με διαφορά από τις υπόλοιπες χώρες του ΟΟΣΑ στα κρούσματα βίας από ανήλικους», λέει στο CNN Greece ο Γιώργος Νικολαΐδης.

Σύμφωνα με τον επικεφαλής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού η πολιτική που έχει αποτελέσματα κινείται σε εντελώς αντιδιασταλτική κατεύθυνση, σε μία κατεύθυνση που ενισχύει την αλληλεγγύη και τη συλλογικότητα, που κάνει τους ανήλικους να αισθάνονται μέλη της κοινότητας, στην οποία αν πάνε να παραβιαστούν τα δικαιώματα κάποιου αδύναμου, επεμβαίνουν όλοι για να το αποτρέψουν.

«Πιστεύει κανείς αλήθεια ότι με το να γεμίσουμε αναμορφωτήρια τη χώρα ή με το να βάλουμε στη φυλακή τους γονείς των παιδιών, θα μειωθεί η παραβατικότητα; Δεν έχουμε διαβάσει Ουγκώ; Δεν έχουμε διαβάσει Ζολά; Το μόνο που θα καταφέρουν με αυτόν τον τρόπο είναι να στελεχώσουν το ποινικό έγκλημα του αύριο», λέει χαρακτηριστικά στο CNN Greece ο Γ. Νικολαΐδης.

Στην παραπάνω άποψη συντείνει και η τ. εισαγγελέας Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου. «Η αυστηροποίηση της μεταχείρισης των παραβατικών συμπεριφορών των παιδιών, δεν έχει επιστημονικό έρεισμα ούτε θα φέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα που πολλοί νομικοί πιστεύουν, όσον αφορά τη μείωση των συμπεριφορών αυτών. Όλοι πρέπει να εστιάσουμε στις αιτίες του φαινομένου και στη πρόληψή του», λέει στο CNN Greece.

Συλλογική δράση

Την ίδια ώρα που η κοινωνία «σοκάρεται» από την ακραία βία ανηλίκων, πηχυαίοι τίτλοι και των τρομολαγνικές αναλύσεις προκαλούν τόσο επικοινωνιακό θόρυβο που τελικά θολώνουν την πραγματικότητα, που ναι μεν είναι ανησυχητική αλλά δεν χρήζει ηθικού πανικού. Αντίθετα, απαιτεί αναστοχασμό και συλλογική δράση που θα έχει στο κέντρο της τα παιδιά.