Τι συμβαίνει στο σώμα των αστροναυτών όταν επιστρέφουν στη Γη

Τελείωσαν τα ψέματα για τους δυο αστροναύτες της NASA, Barry «Butch» Wilmore και Suni Williams οι οποίοι – αν όλα πάνε καλά, επιστρέφουν επιτέλους στη Γη. 

Οι δυο… ξεχασμένοι αστροναύτες της NASA, αφού αρχικά εκτοξεύτηκαν στον  Διεθνή Διαστημικό Σταθμό για μόλις 8 ημέρες, τελικά μια σοβαρή βλάβη τους κράτησε για τουλάχιστον 9 μήνες! 

Σήμερα Παρασκευή (14.03.2025) πάντως, η Nasa και η SpaceX έχουν προγραμματίσει τη εκτόξευση της αποστολής Crew-10 προκειμένου να φέρουν πίσω τους δυο αστροναύτες. 

Ο Guardian, με αφορμή την επιστροφή του διδύμου, καταγράφει τις επιπτώσεις που επιφέρει στην υγεία τους η μακρά αυτή παραμπονή στο διάστημα. 

«Η βαρύτητα μπορεί μπορεί να προκαλέσει χάος στο σώμα», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Αν και δεν είναι ο μεγαλύτερος χρόνος που έχει περάσει άνθρωπος στο διάστημα -το ρεκόρ κατέχουν ο Όλεγκ Κονονένκο και ο Νικολάι Τσουμπ, με 374 ημέρες-, οι περισσότερες μακρές διαστημικές αποστολές διαρκούν το πολύ έξι μήνες.

Τι συμβαίνει λοιπόν στο σώμα – και στο μυαλό – ενός ανθρώπου πίσω στη Γη;

Βαρύτητα

Η έλλειψη βαρύτητας προκαλεί σημαντική και ανεπανόρθωτη απώλεια οστικής πυκνότητας. Προκαλεί επίσης απώλεια μυών στα χέρια, τα πόδια, τον κορμό και αλλού, συμπεριλαμβανομένης της καρδιάς, η οποία, επειδή δεν χρειάζεται να αντλεί αίμα ενάντια στη βαρύτητα, πρέπει να εργάζεται πολύ λιγότερο σκληρά.

Ο όγκος του αίματός συρρικνώνεται και ο τρόπος ροής του αίματός αλλάζει – επιβραδύνεται σε ορισμένες περιοχές, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε θρόμβους. 

Στο διάστημα, όπως εξηγεί ο Alan Duffy, αστροφυσικός στο Πανεπιστήμιο Swinburne: «Τα υγρά συσσωρεύονται στο κεφάλι, ώστε οι αστροναύτες να αισθάνονται σαν να κρυώνουν συνεχώς». Οι οσφρητικές αισθήσεις είναι επίσης μειωμένες, «πράγμα που είναι μάλλον καλό, παρεμπιπτόντως, γιατί εκεί πάνω μυρίζει», είπε, ένα αεροσκάφος μετά από δύο δεκαετίες επισκεπτών και χωρίς παράθυρα ανοιχτά.

Το θετικό είναι ότι, όταν επιστρέψουν, πιθανότατα θα νιώσουν ότι επιτέλους ξεπέρασαν ένα κρυολόγημα εννέα μηνών. Θα δυσκολεύονται επίσης να περπατήσουν, θα ζαλίζονται εύκολα και θα έχουν κακή όραση.

Η συσσώρευση υγρού αλλάζει επίσης το σχήμα των βολβών των ματιών και εξασθενεί την όραση, είπε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο συχνά βλέπεις αστροναύτες να φορούν γυαλιά στο σκάφος, αν και έχουν ξεκινήσει με τέλεια όραση. Αυτή τείνει ως επί το πλείστον να επανέρχεται στο φυσιολογικό, αν και μπορεί να χρειάζονται γυαλιά για το υπόλοιπο της ζωής τους, δήλωσε ο Duffy.

Όταν επιστρέψουν, η αποθεραπεία τους θα είναι παρόμοια με την εντατική φυσιοθεραπεία που θα έχει υποστεί όποιος έχει βγει από κώμα, δήλωσε ο Duffy.

Είναι επίσης πολύ κουραστικό, αναφέρει ο Μπραντ Τάκερ, αστροφυσικός στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στις ψυχολογικές επιπτώσεις της επιστροφής. 

Μια ακόμη πραγματικά εκπληκτική πρόκληση, είπε ο Duffy, ήταν ότι επειδή τα ρούχα αιωρούνται από το δέρμα σας, το δέρμα σας αποκτά «ευαισθησία σχεδόν σαν μωρού». Πίσω στη Γη, ορισμένοι αστροναύτες αισθάνονται σαν τα ρούχα τους να είναι γυαλόχαρτο.

Ακτινοβολία

Ίσως η πιο επικίνδυνη επίπτωση της παρατεταμένης παραμονής στο διάστημα είναι η έκθεση σε ακτινοβολία, η οποία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Η ατμόσφαιρα και το μαγνητικό πεδίο της Γης μας προστατεύουν από υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας, αλλά στο διάστημα οι άνθρωποι δεν έχουν αυτή την προστασία.

«Οι αστροναύτες όχι μόνο θα εκτεθούν σε περισσότερη ακτινοβολία στο διάστημα απ’ ό,τι στη Γη», σύμφωνα με τη Nasa, «αλλά η ακτινοβολία στην οποία εκτίθενται θα μπορούσε να δημιουργήσει αυξημένους κινδύνους».

Σύμφωνα με τη Nasa, οι αστροναύτες εκτίθενται σε τρεις πηγές ακτινοβολίας. Αυτές περιλαμβάνουν τα σωματίδια που παγιδεύονται στο γήινο μαγνητικό πεδίο, τα ηλιακά ενεργητικά σωματίδια από τον ήλιο και τέλος τις γαλαξιακές κοσμικές ακτίνες. Το Κέντρο Πρόβλεψης Διαστημικού Καιρού της Εθνικής Διοίκησης Ωκεανών και Ατμόσφαιρας τις περιγράφει ως εξής: «η αργά μεταβαλλόμενη, εξαιρετικά ενεργητική πηγή υποβάθρου των ενεργητικών σωματιδίων που βομβαρδίζουν συνεχώς τη Γη» από το εξωτερικό του ηλιακού μας συστήματος, “που πιθανότατα σχηματίζονται από εκρηκτικά γεγονότα όπως οι υπερκαινοφανείς αστέρες”.

Ο τρόπος προστασίας των ανθρώπων από τη διαστημική ακτινοβολία είναι ένα από τα προβλήματα που προσπαθούν να λύσουν οι επιστήμονες καθώς ετοιμαζόμαστε να στείλουμε ανθρώπους στον Άρη ή στη Σελήνη για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα.

Επειδή οι αστροναύτες τείνουν να μην έχουν την υποχρέωση να συμμετέχουν σε μελέτες μόλις συνταξιοδοτηθούν, λίγα είναι γνωστά για το πώς αυτή η ακτινοβολία μπορεί να τους επηρεάσει αργότερα στη ζωή τους, δήλωσε ο Tucker. Έτσι, οι Williams και Wilmore, οι οποίοι βρίσκονται στο τέλος της καριέρας τους, θα μπορούσαν επίσης να προσφέρουν χρήσιμη έρευνα στον τομέα αυτό.

Το «φαινόμενο της επισκόπησης»

Ο όρος «overview effect» (στα ελληνικά, το «φαινόμενο της επισκόπησης») επινοήθηκε τη δεκαετία του 1980 και υποδηλώνει μια γνωστική αλλαγή της συνείδησης σε αστροναύτες και κοσμοναύτες κατά τη διάρκεια διαστημικών πτήσεων.

Βλέποντας την καμπυλότητα της γης και βλέποντάς την από ψηλά -ως το δικό της είδος διαστημόπλοιου, είπε ο Duffy- κάποιοι αστροναύτες ανέφεραν μια απίστευτη σύνδεση με την ανθρωπότητα, μια άμεση αίσθηση της ευθραυστότητάς της.

«Κάποιοι το αποκαλούν αίσθημα έμπνευσης. Κάποιοι το αποκαλούν αίσθημα ανεπάρκειας σε σχέση με το πόσο μεγάλος είναι ο κόσμος», δήλωσε ο Τάκερ.

Και μετά πρέπει να επιστρέψουν στη γη, κυριολεκτικά και μεταφορικά. «Πρέπει να φτιάξουν πρωινό και να πάνε στη δουλειά τους», είπε ο Τάκερ. «Είναι μια τεράστια μετάβαση από τη ζωή σε ένα πολύ εμπνευσμένο περιβάλλον».

‘Οταν οι κοσμοναύτες επιστρέψουν, το άγχος – αποτέλεσμα της παραμονής σε ακραίες συνθήκες για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα – και η κατάθλιψη είναι συνηθισμένα, δήλωσε ο Tucker.