Τι είναι οι σπάνιες γαίες και γιατί τις θέλουν όλοι – Ποια ορυκτά διαθέτει η Ελλάδα

Πρόκειται για ύλες που είναι απαραίτητες για την ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, αποτελούν «κλειδί» για την αμυντική βιομηχανία και μπορούν να δώσουν το οικονομικό και στρατηγικό πλεονέκτημα στην χώρα που τις διαθέτει.

Παρά τον χαρακτηρισμό τους, τα περισσότερα από αυτά τα ορυκτά στοιχεία δεν είναι «σπάνια», αλλά η εξόρυξη και η επεξεργασία τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη και σε πολλές περιπτώσεις καταστροφική για το περιβάλλον.

Ο όρος «σπάνιες γαίες» άρχισε να εμφανίζεται πιο συχνά στο λεξιλόγιο μας, πριν από 2-3 χρόνια, όταν η κρίση στις εφοδιαστικές αλυσίδες απέδειξε πως ένα «μπλόκο» στα φορτία αρκεί για να προκαλέσει αλυσιδωτή αντίδραση στη βιομηχανία, το εμπόριο, την υγεία, την τεχνολογία, φτάνοντας να δημιουργεί ελλείψεις σε προϊόντα της καθημερινότητας, την κατασκευή ημιαγωγών (μικροτσίπ), φωτοβολταϊκών ή ανεμογεννητριών ή μπαταριών και να «ψαλιδίζει» μέχρι και τα εταιρικά κέρδη παγκοσμίως.

Μάλιστα, τον Ιούλιο του 2023, τα διεθνή μέσα ενημέρωσης έκαναν λόγο για μια νέα «απειλή» για την πράσινη μετάβαση της Ευρώπης και την βιομηχανική παραγωγή στις ΗΠΑ, από την πιο πρόσφατη επιβολή περιορισμών στις εξαγωγές γαλλίου και γερμάνιου από την Κίνα.

Τι κρύβει ο ορυκτός πλούτος της Ουκρανίας

Τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας περιλαμβάνουν γραφίτη, ουράνιο, τιτάνιο, λίθιο και βηρύλλιο, αν και κανένα από αυτά δεν θεωρείται μεταξύ των πέντε μεγαλύτερων στον κόσμο σε όγκο.

Τα κοιτάσματα μεταλλεύματος τιτανίου της Ουκρανίας θεωρούνται τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη και αντιπροσωπεύουν το 7% των παγκόσμιων πόρων.

Διαθέτει επίσης μερικά από τα μεγαλύτερα επιβεβαιωμένα κοιτάσματα λιθίου στην Ευρώπη, συνολικού ύψους περίπου 500.000 τόνων και είναι επίσης ο πέμπτος μεγαλύτερος παραγωγός γαλλίου στον κόσμο.

Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ το καλοκαίρι του 2024 αναφέρεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εντοπίσει την Ουκρανία ως δυνητική πηγή περισσότερων από 20 κρίσιμων πρώτων υλών.

Πρόκειται για σπάνιες γαίες και κρίσιμες πρώτες ύλες οι οποίες χρησιμοποιούνται για την κατασκευή μαγνητών και μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα, κινητά τηλέφωνα και άλλα ηλεκτρονικά είδη και μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν γνωστά υποκατάστατα.

Είναι επίσης απαραίτητες στην παραγωγή αμυντικών προϊόντων και στην αεροδιαστημική βιομηχανία.

Οι σπάνιες γαίες της Ελλάδας

Το γάλλιο, το γερμάνιο και το αντιμόνιο είναι οι τρεις κρίσιμες πρώτες ύλες που θα βοηθήσουν την Ελλάδα να μπει δυναμικά στον αγώνα της επάρκειας και της στρατηγικής αυτονομίας.

Με έναν διαγωνισμό για αντιμόνιο στην Χίο, μια στρατηγική ιδιωτική επένδυση για γάλλιο στην Θεσσαλία, το πρότζεκτ του κοιτάσματος γερμανίου στους Μολαούς Λακωνίας και με προοπτική για σημαντική παραγωγή χαλκού στις Σκουριές, η Ελλάδα φαίνεται πως έχει μπει για τα καλά στον χορό των στρατηγικών μετάλλων.

Πρόκειται για μέταλλα που βρίσκονται στη λίστα των Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών που έχει δημοσιεύσει η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα οποία έχουν βασικό ρόλο στην αυτάρκεια της ΕΕ, εν μέσω γεωπολιτικών εξελίξεων και εμπορικών «πολέμων».

Αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με ρεπορτάζ της Handelsblatt, η Ελλάδα θα μπορούσε να καλύψει τις ευρωπαϊκές ανάγκες σε γάλλιο – ένα μέταλλο που προς το παρόν προμηθεύεται κυρίως από την Κίνα – και να αποκτήσει κομβικό ρόλο στη διαδικασία της «απεξάρτησης» της ΕΕ από τρίτες «ασταθείς» χώρες.

Η σημαντική ανακάλυψη της Νορβηγίας

Το μεγαλύτερο κοίτασμα σπάνιων γαιών της Ευρώπης ανακάλυψε μια μεταλλευτική εταιρεία στη νοτιοανατολική Νορβηγία, το οποίο θα αποτελέσει σημείο «κλειδί» για την βιομηχανία της χώρας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, καθώς πρόκειται για ένα από τα λίγα κοιτάσματα που δεν βρίσκεται υπό την επιρροή της Κίνας.

Σύμφωνα με τη Rare Earths Norway, το κοίτασμα Φένσφελτετ κρύβει 8,8 εκατομμύρια τόνους αυτών των μεταλλευμάτων που είναι αναγκαία για την πράσινη μετάβαση και για εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας.

Είναι δηλαδή κατά πολύ μεγαλύτερο από εκείνο της Κιρούνα, στη Σουηδία, που πιστεύεται ότι θα μπορούσε να δώσει 1-2 εκατομμύρια τόνους.

Η εκτίμηση αυτή, που έγινε σε συνεργασία με την καναδική εταιρεία WSP, κάνει λόγο κυρίως για την ύπαρξη 1,5 εκατ. τόνων μόνιμων μαγνητών, μετάλλων που χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και την παραγωγή αιολικής ενέργειας.

Η εξόρυξη θα μπορούσε να ξεκινήσει το 2030 με μια επένδυση 10 δισ. κορωνών (867 εκατ. ευρώ) μόνο για την πρώτη φάση, σύμφωνα με τη Rare Earths Norway.

Η Γροιλανδία είναι πλούσια σε σπάνιες γαίες

Η ενεργειακή μετάβαση απαιτεί ειδικές πρώτες ύλες, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών που χρησιμοποιούνται στους ηλεκτροκινητήρες και τις γεννήτριες και η Γροιλανδία είναι μια περιοχή «πλούσια» σε ανεκμετάλλευτα αποθέματα αυτών των υλικών.

Το μεγαλύτερο νησί του κόσμου διαθέτει σημαντικά αποθέματα βασικών ορυκτών, όπως λίθιο, νιόβιο, άφνιο και ζιρκόνιο – βασικά συστατικά για μπαταρίες και άλλες τεχνολογικές εφαρμογές,

Επιπλέον, η Γροιλανδία έχει δείξει πολλά υποσχόμενα αποθέματα σπάνιων γαιών, με συνεχιζόμενες έρευνες σε εξέλιξη, σύμφωνα με το Pulitzer Center. Συγκεκριμένα, διαθέτει κοιτάσματα σπάνιων γαιών, τα οποία είναι πολύτιμα για το ρόλο τους στις τεχνολογίες ενεργειακής μετάβασης, αλλά είναι προσβάσιμα σε ελάχιστες τοποθεσίες παγκοσμίως.

Από τα 17 γνωστά στοιχεία σπάνιων γαιών, τέσσερα έχουν μεγάλη ζήτηση για τις τεχνολογίες ενεργειακής μετάβασης: το δυσπρόσιο, το νεοδύμιο, το πρασεοδύμιο και το τερβίλιο.