Στη δημοσιότητα απόρρητα έγγραφα της ΚΥΠ για την Κύπρο

Ιούλιος – Αύγουστος 1974. Δύο ματωμένοι μήνες που άλλαξαν για πάντα την Ιστορία της Κύπρου. Δύο μήνες που κρύβουν ακόμη πολλά για τους αναλυτές και τους ιστορικούς.

Πενήντα χρόνια μετά, σε μία προσπάθεια να συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των εξελίξεων και συνθηκών του πραξικοπήματος κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και της τουρκικής εισβολής, η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) δίνει στη δημοσιότητα τα 58 δελτία που συνέταξαν τους δύο αυτούς δραματικούς μήνες, τα αρμόδια στελέχη της ΚΥΠ, όπως τότε ονομαζόταν η υπηρεσία.

Πρόκειται για ένα ημερολόγιο εξελίξεων, όπως καταγράφηκαν στη βάση των πληροφοριών της Υπηρεσίας τότε, το οποίο πλέον είναι στη διάθεση των ιστορικών, αλλά και κάθε ενδιαφερομένου, για μελέτη, άντληση στοιχείων και εξαγωγή συμπερασμάτων. Aκόμα και η απλή ανάγνωσή του, παρά τη χρονική απόσταση που έχει μεσολαβήσει, σε πολλά σημεία εντυπωσιάζει αλλά και προκαλεί έντονα συναισθήματα, αναφέρει η σχετική ανακοίνωση της ΕΥΠ.

Φυσικά, τα Δελτία Πληροφοριών δεν είναι το μόνο υλικό της τότε ΚΥΠ για την επίμαχη περίοδο.  Είναι όμως η πρώτη φορά που η Υπηρεσία αποχαρακτηρίζει αρχειακό της υλικό, σύμφωνα με την προβλεπόμενη από τον νόμο διαδικασία.

«Η εισβολή του τουρκικού στρατού στην Κύπρο, σε συνέχεια του πραξικοπήματος της Χούντας και η κατοχή έκτοτε του 37% της νήσου, η εκδίωξη από τις εστίες τους χιλιάδων ελληνοκυπρίων, το δράμα των αγνοουμένων, απετέλεσαν ένα εθνικό τραύμα για ολόκληρο τον ελληνισμό. Παρά τον επιλεκτικό, στεγνό, ή ψυχρά υπηρεσιακό τρόπο γραφής τους, τα δελτία που δίνονται στη δημοσιότητα δημιουργούν ένα πλήθος συναισθημάτων.

»Είναι η πρώτη φορά που η ΕΥΠ προβαίνει σε μια τέτοιου είδους πρωτοβουλία, δίνοντας στη δημοσιότητα τμήματα του αρχείου της. Θεωρήσαμε ότι η χρονική συγκυρία είναι κατάλληλη. Κρίναμε σκόπιμο να συμβάλουμε κι εμείς, με υλικό που μπορεί να δημοσιοποιηθεί, στο δημόσιο διάλογο, για γεγονότα τα οποία ακόμα απασχολούν έντονα την κοινωνία μας, σε Ελλάδα και Κύπρο, που άλλωστε, ακόμα και σήμερα, υφίστανται τις συνέπειες των τότε εξελίξεων. Τα 50 χρόνια είναι αρκετά μεγάλο και για αυτό αρκετά ασφαλές, χρονικό διάστημα, που, αν δεν επιβάλλει, σίγουρα επιτρέπει να κοιτάξεις πίσω, σε μια άσκηση εθνικής, αλλά και υπηρεσιακής αυτογνωσίας», δήλωσε ο διοικητής της ΕΥΠ Θεμιστοκλής Δεμίρης.

Ο ίδιος είπε ακόμη ότι η Υπηρεσία προτίθεται να συνεχίσει και με άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες, «που θα συμβάλουν στη μελέτη «δύσκολων», «αμφιλεγόμενων», ή και «σκοτεινών» στιγμών και περιόδων της Ιστορίας μας».

Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Ευάνθης Χατζηβασιλείου, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατίαστο σημειώνει μεταξύ άλλων: «Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι μπορούμε να βρούμε και τι δεν είναι λογικό να αναμένουμε να βρούμε σε τέτοια έγγραφα. Π.χ. δεν θα βρούμε μια «ιστορία» των πολεμικών επιχειρήσεων: τα Δελτία δεν περιγράφουν λεπτομερώς την πορεία των μαχών στην Κύπρο – αυτό γινόταν από τις εμπλεκόμενες μονάδες και σχηματισμούς. Αλλά και γενικότερα: τα έγγραφα της ΚΥΠ περιέχουν σημαντικές και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες καταγραφές, αλλά δεν λένε όλη την ιστορία, και δεν θα πρέπει να αναμένεται ότι θα την πουν». 

Σύμφωνα με τον καθηγητή Χατζηβασιλείου, με βάση το παρουσιαζόμενο υλικό, «διαφαίνεται ότι οι συντάκτες των Δελτίων δεν ήταν ενήμεροι για τον σχεδιασμό του πραξικοπήματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Δελτίο της 15ης Ιουλίου (που κάλυπτε χρόνο έως τις 8 το πρωί εκείνης της ημέρας), αναφέρεται: «Εκτιμάται ότι η ανωτέρω τακτική [του Μακαρίου] θα συνεχισθή». Πρόκειται για μια λανθασμένη εκτίμηση – προδικάζει τη συνεχιζόμενη παρουσία του Μακαρίου –, η οποία δεν θα εκφραζόταν εάν οι συντάκτες γνώριζαν ότι σε μισή ώρα θα γινόταν το πραξικόπημα εναντίον του αρχιεπισκόπου». 

Ο καθηγητής παρατηρεί επίσης ότι:

«Μετά το πραξικόπημα, τα Δελτία Πληροφοριών επιβεβαιώνουν την υπόθεση που έχει διατυπωθεί ότι η ΚΥΠ επισήμανε με επάρκεια και αρκετή ακρίβεια τις τουρκικές προετοιμασίες για πολεμική σύγκρουση και απόβαση στην Κύπρο (βλ. τα Δελτία της 17ης, 18ης και 19ης Ιουλίου), αλλά οι προειδοποιήσεις της αγνοήθηκαν από το καθεστώς. Είναι πράγματι εντυπωσιακή, τόσο πριν όσο και μετά την τουρκική εισβολή, η λεπτομέρεια των πληροφοριών που διέθετε η Υπηρεσία για τις διεργασίες στις τουρκικές μονάδες και σχηματισμούς.

»Τα Δελτία, από την επαύριον του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου έως και την επαύριον του δεύτερου Αττίλα, περιγράφουν την τουρκική κινητοποίηση, την μετάπτωση μονάδων εκπαιδεύσεως σε μονάδες κρούσης, τις μετακινήσεις των μονάδων. Είναι μια μελαγχολική σκέψη το συμπέρασμα που δυστυχώς αβίαστα εξάγεται, ότι δηλαδή η Τουρκία κινητοποιήθηκε και προετοιμάστηκε πολύ καλύτερα από ό,τι συνέβη με την αψυχολόγητη και καταστροφική ελλαδική «γενική» επιστράτευση που οδήγησε στην κατάρρευση των δομών του ελληνικού στρατού μέσα σε μια ημέρα στις 20 Ιουλίου…»

. . .