Σεξουαλική κακοποίηση παιδιών: Οι αμείλικτοι αριθμοί, οι απαγορεύσεις και η εφιαλτική πραγματικότητα

Σύμφωνα με την πανευρωπαϊκή καμπάνια του Συμβουλίου της Ευρώπης, περίπου ένα στα πέντε παιδιά πέφτει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής βίας ή κακοποίησης. Στην Ελλάδα, το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού έχει εντοπίσει πως ένα στα έξι παιδιά θα έχει μία τουλάχιστον εμπειρία σεξουαλικής θυματοποίησης στην παιδική του ηλικία, ένα στα είκοσι παιδιά θα έχει μία τουλάχιστον εμπειρία σεξουαλικής κακοποίησης με σωματική επαφή και ένα στα τριάντα παιδιά θα έχει μία εμπειρία βιασμού ή απόπειρας βιασμού μέχρι την ενηλικίωση.

Με αφορμή την 18^η Νοεμβρίου, την Ευρωπαϊκή Ημέρα για την Προστασία των Παιδιών Ενάντια στη Σεξουαλική Εκμετάλλευση και Κακοποίηση, το CNN Greece μίλησε με τον άνθρωπο που έχει ασχοληθεί με ολόκληρο το πλέγμα της έρευνας και των πολιτικών που αφορούν τα δικαιώματα και την προστασία των παιδιών απέναντι σε όλες τις μορφές κακοποίηση και παραμέλησης.

Ο λόγος για τον ψυχίατρο Γιώργο Νικολαΐδη, Διευθυντή της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και πρώην προέδρου της Επιτροπής Λαντσαρότε του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική βία και εκμετάλλευση.

Μορφές θυματοποίησης

Η σεξουαλική θυματοποίηση παιδιών μέσω νέων τεχνολογιών έχει πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους μορφές, όπως εξηγεί στο CNN Greece o κ. Νικολαΐδης.

«Υπάρχει το grooming, κατά το οποίο ενήλικες “ψαρεύουν” παιδιά μέσω διαδικτύου, καταφέρνοντας να τους αποσπάσουν φωτογραφίες ή και βίντεο ευαίσθητου περιεχομένου, τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποιούν σε βάρος των ανηλίκων, εκβιάζοντάς τους ότι θα δημοσιοποιήσουν αυτό το υλικό εκτός και αν πληρωθούν, το λεγόμενο sextortion», μας λέει ο κ. Νικολαΐδης.

«Ύστερα υπάρχει η διακίνηση υλικού παιδικής πορνογραφίας μέσω διαδικτύου, που είναι τόσο εκτεταμένη που οι διωκτικές αρχές σχεδόν δεν ασχολούνται καθώς είναι αδύνατον – ακόμη και όταν τους εντοπίζουν – να προβούν σε διώξεις σε βάρος εκατοντάδων εκατομμυρίων χρηστών. Εκεί που έχουν επικεντρώσει τις προσπάθειές τους οι Αρχές είναι στην real-time θυματοποίηση, η οποία δεν αφήνει διαδικτυακό αποτύπωμα«

»Μιλάμε για την περίπτωση που ένας χρήστης από το Ρότερνταμ, φερ’ ειπείν, πληρώνει με κρυπτονόμισμα στο dark web μία συμμορία από τις Φιλιππίνες, ανοίγουν και οι δύο την κάμερα και ο “πελάτης” ζητά από τον άτομο που είναι στην άλλη πλευρά της σύνδεσης να προβεί σε διάφορες πράξεις σε βάρος ενός ανήλικου παιδιού. Μετά από δυο-τρεις φορές, οι συμμορίες αυτές σκοτώνουν τα παιδιά-θύματα. Επομένως, από τη στιγμή που δεν υπάρχει ούτε καν η μαρτυρία του θύματος, χάνεται και το τελευταίο ίχνος. Αυτό προσπαθούν να αντιμετωπίσουν οι διωκτικές αρχές» εξηγεί ο Διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού.

«Τέλος υπάρχει και η πιο μαζική μορφή θυματοποίησης και αυτή με το μεγαλύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, εκείνη της αυτοθυματοποίησης των παιδιών και των εφήβων.

Οι νέοι, όπως ακριβώς όταν πηγαίνουν σε ένα εστιατόριο, αν δεν βγάλουν φωτογραφία τα πιάτα και δεν τα ανεβάσουν στο διαδίκτυο είναι σαν να μην έχουν φάει. Με τον ίδιο τρόπο διαχειρίζονται και τη σεξουαλικότητά τους», μας λέει και προσθέτει:

«Οι έφηβοι συχνά ανταλλάσσουν γυμνές φωτογραφίες και βίντεο. Αλλά ακόμη και αν αυτό γίνεται συναινετικά, αν ένας από αυτούς πιαστεί για άσχετο λόγο, επειδή οδηγεί μηχανάκι χωρίς δίπλωμα για παράδειγμα, μπορεί να κατηγορηθεί για κατοχή παιδικής πορνογραφίας εφόσον βρεθεί στο κινητό του αποθηκευμένο τέτοιο υλικό. Επίσης, οι περισσότεροι νέοι παραβλέπουν ότι το υλικό που διαμοιράζεται μέσω διαδικτύου μπορεί εύκολα να υποκλαπεί από τρίτους. Και μην ξεχνάμε, φυσικά, και τις περιπτώσεις εκείνες που μετά από έναν χωρισμό το υλικό αυτό μπορεί να γίνει μέσο “εκδίκησης”…».

Ο κ. Νικολαΐδης υποστηρίζει ότι αυτό μπορεί να αποφευχθεί μόνο αν εκπαιδεύσουμε τα παιδιά να αποκτήσουν κριτήριο για το πώς πρέπει να χρησιμοποιούν σωστά τις νέες τεχνολογίες.

Η ανωνυμία του Διαδικτύου

Οι συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης ακολουθούν τα θύματα για πάντα. Κάθε φορά που οι δράστες μοιράζονται εικόνες και βίντεο στο Διαδίκτυο, τα ανήλικα θύματα επαναβιώνουν την κακοποίηση και ζουν με τη γνώση ότι το περιεχόμενο που δείχνει τις χειρότερες στιγμές της ζωής τους κυκλοφορεί δημόσια και οποιοσδήποτε, ακόμη και φίλοι και συγγενείς, μπορεί να το δουν.

Μόνο το 2023 υπήρξαν 1,3 εκατομμύρια αναφορές σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με την αύξηση των αναφορών σε παγκόσμια κλίμακα να είναι προκαλεί τεράστια ανησυχία.

Αρκεί κανείς να δει τα στοιχεία για να καταλάβει το μέγεθος του προβλήματος: από 1 εκατομμύριο αναφορές το 2010, σε σχεδόν 35,9 εκατομμύρια το 2023 και εκατοντάδες εκατομμύρια κακοποιητικές εικόνες και βίντεο να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο.

Το Διαδίκτυο προσφέρει ανωνυμία και ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο οι δράστες μπορούν να αλληλεπιδρούν ανενόχλητοι και να ανταλλάσσουν ακόμη και μεθόδους κακοποίησης.

Εκμεταλλεύονται τα εργαλεία που τους δίνει η τεχνολογία (π.χ. κρυπτογράφηση) προκειμένου να περνούν κάτω από το ραντάρ των διωκτικών αρχών.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπάρχουν κλειστές ομάδες που απαιτούν «είσοδο» επί πληρωμή προκειμένου να έχει κανείς πρόσβαση σε υλικό σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, ενώ στο dark web, με ένα κλικ, μπορεί να έχει κανείς πρόσβαση ακόμη και σε live streaming κακοποίησης ανηλίκων.

Η προβολή τέτοιου υλικού είναι κάτι παραπάνω από ένα παθητικό έγκλημα. Τροφοδοτεί ενεργά τη ζήτηση για περισσότερο περιεχόμενο τέτοιας φύσης. Κάθε φορά, λοιπόν, που καταναλώνεται τέτοιο υλικό, οι δράστες ενθαρρύνονται να εκμεταλλεύονται παιδιά, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο κακοποίησης και περαιτέρω θυματοποίησης.

Μάλιστα, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του οργανισμού «Protect Children», σχεδόν οι μισοί από αυτούς που παρακολουθούν εικόνες και βίντεο σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών αναζητούν να έρθουν σε επαφή με παιδιά για να τα κακοποιήσουν οι ίδιοι.

Ολόκληρη η ετήσια έκθεση του Protect Children

Αρνητική πρωτιά

Σύμφωνα με το Internet Watch Foundation, η ΕΕ είναι πρώτη στον κόσμο όσον αφορά στη διακίνηση εικόνων και βίντεο σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών μέσω Διαδικτύου, με τρεις στις πέντε αναφορές σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών (59%) να προέρχονται από κράτος-μέλος της ΕΕ.

Σε αυτή τη βάση, η ΕΕ έχει καταρτίσει στρατηγικό σχέδιο για την αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Το εν λόγω σχέδιο αποτελεί το πλαίσιο αναφοράς δράσεων για το διάστημα 2020-2025 και περιλαμβάνει οκτώ πρωτοβουλίες για τη δημιουργία ενός ισχυρού νομικού πλαισίου για την προστασία και την υποστήριξη των παιδιών.

Η στρατηγική εστιάζει επίσης στον εντοπισμό κενών στη νομοθεσία καθώς και στις βέλτιστες πρακτικές, ενώ στο ίδιο πλαίσιο έχει δημιουργηθεί και το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών.

Απαγόρευση

Το ζήτημα έχει πάρει τέτοια διάσταση που ορισμένες χώρες σκέφτονται ακόμη και την απαγόρευση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για παιδιά κάτω των 16 ετών.

Συγκεκριμένα οι κυβερνήσεις της Αυστραλία και της Μεγάλης Βρετανίας εξετάζουν σοβαρά το παραπάνω ενδεχόμενο, σε μια προσπάθεια εύρεσης τρόπων ενίσχυσης της διαδικτυακής ασφάλειας των νέων.

Βέβαια, οι ειδικοί αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα ενός τέτοιου μέτρου.

«Ποιος πιστεύει αλήθεια ότι με την απαγόρευση θα πετύχει κάτι;

Οι νέοι είναι de facto καλύτεροι χρήστες του διαδικτύου και θα ξεπεράσουν γρήγορα την όποια απαγόρευση.

Είναι λάθος να επενδύουμε σε απαγορεύσεις. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά, να έχουν σωστό κριτήριο στο τι κάνουν και τι δεν κάνουν στον ψηφιακό κόσμο. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι δεν στρουθοκαμηλίζουμε, ότι αναγνωρίζουμε το πρόβλημα», μας λέει ο κ. Νικολαΐδης.

Περισσότερα από 300 εκατ. παιδιά θύματα

Περισσότερα από 300 εκατομμύρια παιδιά πέφτουν θύματα διαδικτυακής σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο.

Περίπου ένα στα οκτώ παιδιά παγκοσμίως (δηλαδή σχεδόν 302 εκατ. ανήλικα) έχουν πέσει θύματα μη συναινετικής λήψης, δημοσιοποίησης και έκθεσης σε εικόνες και βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου τον περασμένο χρόνο. Επιπλέον, ένα στα οκτώ παιδιά παγκοσμίως εκτιμάται ότι έχει υποστεί παρότρυνση για ανεπιθύμητη συζήτηση σεξουαλικού περιεχομένου, όπως μη συναινετικό sexting, ανεπιθύμητες σεξουαλικές ερωτήσεις και ανεπιθύμητα αιτήματα σεξουαλικής πράξης από ενήλικες ή άλλους νέους.

Στα αδικήματα συμπεριλαμβάνεται και το sextortion ακόμη και με κατάχρηση της τεχνητής νοημοσύνης.

Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν σε έκθεση του Childlight Global Child Safety Institute του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου που έγινε σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, στις 27 Μαΐου 2024.

Διαβάστε αναλυτικά τα ευρήματα της έκθεσης του Childlight Global Child Safety Institute 

Τα παιδιά υφίστανται επίσης εκμετάλλευση και σεξουαλική κακοποίηση σε όλο τον κόσμο κάθε δευτερόλεπτο κάθε μέρα. Η έκθεση διαπίστωσε ότι αρχεία που περιέχουν σεξουαλικές εικόνες παιδιών αναφέρονται μία φορά κάθε δευτερόλεπτο στις πέντε κύριες οργανώσεις παρακολούθησης και αστυνόμευσης στον κόσμο.

Η έκθεση ανέλυσε δεδομένα από περισσότερες από 36 εκατομμύρια αναφορές που έχουν γίνει σε κορυφαίους αστυνομικούς οργανισμούς αλλά και σε έρευνες και αναλύσεις 125 μελετών.

Εθνικό Σχέδιο Δράσης

Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση έχει καταρτίσει ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Σεξουαλική κακοποίηση και «τρέχει» την καμπάνια «Ένα στα Πέντε» με τη δημιουργία κατάλληλου υλικού σύμφωνα με τις οδηγίες και τις κατευθύνσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, με παραμύθια και ιστορίες κινουμένων σχεδίων που οπτικοποιούν τα μηνύματα της καμπάνιας για τα παιδιά αλλά και τους γονείς.

«Σήμερα ένα στα πέντε παιδιά στην Ευρώπη πέφτει θύμα κάποιας μορφής σεξουαλικής κακοποίησης. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 16%. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δράσουμε άμεσα και αποτελεσματικά γιατί στη συγκεκριμένη μορφή κακοποίησης υπάρχει μια ιδιαιτερότητα: οι δράστες είναι από το οικείο περιβάλλον. Λόγω, μάλιστα, της οικειότητας του θύματος με τον θύτη, μόλις δύο στα εκατό παιδιά βρίσκουν τη δύναμη να σπάσουν τη σιωπή τους και να απευθυνθούν στις δικαστικές ή τις εισαγγελικές αρχές. Τα υπόλοιπα βιώνουν την κακοποίηση στη σιωπή», είπε η Ειδική Συντονίστρια για την αντιμετώπιση της κακοποίησης και εκμετάλλευσης των παιδιών, υφυπουργός Τουρισμού Έλενα Ράπτη, στην επιστημονική ημερίδα με θέμα «Τοπική Αυτοδιοίκηση και Κοινωνία των Πολιτών – Εθελοντισμός, Νεολαία, Ψυχική υγεία και Κοινωνικές συνέργειες», που συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Θεσσαλονίκης και η ΑΜΚΕ ΙΑΣΙΣ, στο πλαίσιο του Connected We Stand Festival 2024, στα τέλη του περασμένου Σεπτεμβρίου.

Η κ. Ράπτη αναφέρθηκε στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη σεξουαλική κακοποίηση και την καμπάνια «Ένα στα Πέντε». Στις ιστορίες κινουμένων σχεδίων πρωταγωνιστούν η Νίκη, που λέει «όχι» σε άτομο εμπιστοσύνης, το οποίο της ζητά να αγγίξει την περιοχή όπου βρίσκεται το εσώρουχό της, ο Βίκτωρας που ζητάει βοήθεια από τη δασκάλα του επειδή δέχεται σεξουαλική παρενόχληση από ένα 16χρονο αγόρι και η Βερονίκη μαθήτρια ΑμεΑ που παρενοχλείται σεξουαλικά από έναν άγνωστο και το καταγγέλλει στην Αστυνομία.

Αναλυτικά το Εθνικό Σχέδιο Δράσης

«Τα παιδιά βρίσκουν πια τη δύναμη να μιλήσουν γιατί ενημερώνονται και ξέρουν τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Ξέρουν ποιο είναι το κακό και ποιο είναι το καλό άγγιγμα» είπε η κ. Ράπτη.