Πώς η Βαρκελώνη έγινε το σημείο 0 της ευρωπαϊκής στεγαστικής κρίσης

Η Ισπανία αντιμετωπίζει μία από τις χειρότερες στεγαστικές κρίσεις στην Ευρώπη: Από το 2015, σχεδόν το ένα δέκατο των κατοικιών της έχει περάσει στην κατοχή επενδυτών ή έχει μετατραπεί σε τουριστικά καταλύματα. Συνεπεία αυτού, οι τιμές στέγασης έχουν ανέβει πολύ πιο γρήγορα από τους μισθούς, καθιστώντας την απόκτηση κατοικίας ανέφικτη για πολλούς.

Το πρόβλημα είναι πολύπλοκο και αποτυπώνεται πιο έντονα στη Βαρκελώνη, που έχει γίνει το επίκεντρο του στεγαστικού ζητήματος της Ισπανίας και το κατ’ εξοχήν πεδίο για τις προσπάθειες επίλυσής του. Καθώς η καλοκαιρινή τουριστική περίοδος πλησιάζει, η πόλη αντιμετωπίζει επείγουσα ανάγκη να βρει λύσεις.

Παρά τις προσπάθειες των Αρχών να βοηθήσουν τους κατοίκους να αποκτήσουν οικονομικά προσιτή στέγη, οι επενδυτές βρίσκουν διαρκώς τρόπους να παρακάμψουν τους περιορισμούς και οι ειδικοί προειδοποιούν ότι θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να αντιστραφεί το πρόβλημα.

«Η στέγαση πρέπει να είναι δικαίωμα, όχι επιχείρηση», είπε στους New York Times ο πρόεδρος της Καταλονίας, Σαλβαδόρ Ιλα. «Η ανάγκη αντιμετώπισης του προβλήματος είναι επιτακτική».

Η Βαρκελώνη αντικατοπτρίζει όσα συμβαίνουν σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, μεταξύ των οποίων και η Αθήνα: Τα ακίνητα αντιμετωπίζονται όλο και περισσότερο ως χρηματοοικονομικά «προϊόντα» από τους επενδυτές. Η αύξηση του παγκόσμιου τουρισμού και των οικονομικών μεταναστών έχει ως αποτέλεσμα οι ιδιοκτήτες να προτιμούν τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις έναντι των προστατευόμενων μακροχρόνιων ενοικιαστών. Οι πόλεις χρειάζονται περισσότερα σπίτια, αλλά το υψηλό κόστος και οι περίπλοκοι κανονισμοί έχουν συμπιέσει τον κατασκευαστικό τομέα.

Το πρόβλημα έχει γίνει ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες ανισότητας στην Ευρώπη. Τα ενοίκια στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά 20% μέσα σε 10 χρόνια και οι τιμές των κατοικιών έχουν αυξηθεί κατά το ήμισυ, σύμφωνα με τη Eurostat. Το 2023, ένας στους 10 Ευρωπαίους ξόδεψε το 40% ή περισσότερο του εισοδήματός του για στέγαση.

Ελπίζοντας να αντιστρέψει την τάση, γράφουν οι New York Times, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, διόρισε πρόσφατα την πρώτη Eπίτροπο στέγασης.

Στη Βαρκελώνη, η κατάσταση θεωρείται τόσο κρίσιμη που ο δήμαρχος, Ζάουμε Κολμπόνι, συνεργάστηκε με τους ομολόγους του σε 14 άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, συμπεριλαμβανομένου του Αμστερνταμ, της Βουδαπέστης, του Παρισιού και της Ρώμης, για να παροτρύνουν τις Βρυξέλλες να αντιμετωπίσουν την κρίση με τον ίδιο επείγοντα χαρακτήρα όπως η άμυνα της Ουκρανίας.

«Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια απειλή στα σύνορά της» από την επιθετικότητα της Ρωσίας, είπε ο Κολμπόνι σε πρόσφατη συνέντευξή του. «Ομως, αντιμετωπίζουμε επίσης μια εσωτερική απειλή, η οποία είναι η αυξανόμενη ανισότητα λόγω της έλλειψης προσιτών κατοικιών».

Η πόλη προσελκύει περίπου 15 εκατ. τουρίστες ετησίως. Επίσης, δεκάδες χιλιάδες αλλοδαποί εργάτες έχουν μεταναστεύσει πρόσφατα εκεί, ενισχύοντας την οικονομία αλλά επιτείνοντας το στεγαστικό πρόβλημα.

Το δικαίωμα στη στέγαση προστατεύεται από το Σύνταγμα της Ισπανίας. Ωστόσο, οι τιμές των ενοικίων έχουν αυξηθεί κατά 57% στη χώρα, από το 2015, και οι τιμές των κατοικιών κατά 47%, ενώ το εισόδημα των νοικοκυριών έχει αυξηθεί μόλις κατά 33%, σύμφωνα με την PwC. Μόνο στη Βαρκελώνη, τα ενοίκια αυξήθηκαν κατά 68% μέσα σε μια δεκαετία.

Ο Κολμπόνι, ένας σοσιαλιστής πολιτικός που εξελέγη το 2023, κινήθηκε γρήγορα για να εφαρμόσει λύσεις, ξεκινώντας με την επιβολή ανώτατων τιμών ενοικίασης τον περασμένο Μάρτιο. Από τότε, τα ενοίκια έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 6% κατά μέσο όρο. Υστερα από μια θυελλώδη χρονιά κατά την οποία εξαγριωμένοι Ισπανοί πραγματοποίησαν μαζικές διαμαρτυρίες για οικονομικά προσιτή στέγαση, η Βαρκελώνη θα γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που θα καταργήσει τις άδειες για Airbnb, απαιτώντας από τους ιδιοκτήτες, έως το 2028, να τα προσφέρουν ως καταλύματα μακροχρόνιας μίσθωσης με χαμηλά ενοίκια ή να τα διαθέσουν προς πώληση.

«Θα επαναφέρουμε 10.000 διαμερίσματα στην αγορά», είπε ο Κολμπόνι στην ίδια συνέντευξη. «Σχεδόν 25.000 άνθρωποι θα μπορέσουν να ζήσουν ξανά στη Βαρκελώνη».

Επιπλέον, η κυβέρνηση της Καταλονίας έχει αναπτύξει σχέδια συνεργασίας με εργολάβους για την κατασκευή 50.000 κατοικιών σε προσιτές τιμές, έως το 2030. Επίσης ασκεί πιέσεις ώστε να μειωθούν στο μισό οι χρόνοι έγκρισης για οικοδομικές άδειες. «Οταν η αγορά δεν λειτουργεί, πρέπει να παρέμβεις», είπε ο πρόεδρος Ιλα στους New York Times.

Οι ακτιβιστές, σημειώνει η νεοϋορκέζικη εφημερίδα, επιμένουν ότι αυτά τα μέτρα δεν κάνουν τίποτα για να λύσουν την άμεση κρίση. Πιέζουν την κυβέρνηση να υποχρεώσει τους ιδιοκτήτες και τις τράπεζες να βγάλουν ένα απόθεμα τεσσάρων εκατομμυρίων άδειων κατοικιών –περίπου 75.000 από αυτές στη Βαρκελώνη– στην αγορά, για μακροχρόνιες ενοικιάσεις.

«Οι άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους κάθε μέρα», είπε στους New York Times ο Μαξ Καρμπονέλ, εκπρόσωπος της Σοσιαλιστικής Ενωσης Κατοικίας στην Καταλονία, η οποία βοηθά τους ενοικιαστές που αντιμετωπίζουν έξωση, αναλαμβάνοντας να τους εκπροσωπήσει σε διαπραγματεύσεις με εταιρείες που αγοράζουν τα σπίτια τους. «Γιατί να χτίσεις, όταν υπάρχει ήδη σπίτι;».

Οι Αρχές της Βαρκελώνης αναζήτησαν τρόπους για να κρατήσουν τους ενοικιαστές στα σπίτια τους, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς κάποιων κτιρίων από επενδυτές. Πέρυσι, η πόλη ξόδεψε 9 εκατ. ευρώ για να εξαγοράσει την Casa Orsola, ένα ιστορικό συγκρότημα που αγόρασε η ισπανική επενδυτική εταιρεία Lioness Inversiones το 2021, για 6 εκατ. ευρώ.

Οι ακτιβιστές και οι ενοικιαστές διαμαρτυρήθηκαν για την κίνηση, λέγοντας ότι με αυτόν το τρόπο οι επενδυτές επωφελούνται από τα χρήματα των φορολογουμένων.

Οι ιδιοκτήτες ακινήτων, από την πλευρά τους, υποστηρίζουν ότι οι κανονισμοί έχουν γίνει τόσο προστατευτικοί για τους ενοικιαστές, που πολλοί ιδιοκτήτες προτιμούν να αφήνουν τα σπίτια άδεια. «Υπάρχει έλλειψη στέγης επειδή η ιδιοκτησία έχει ποινικοποιηθεί», είπε στους New York Times ο Χεσούς Ενσινάρ, ιδρυτής της Idealista, του μεγαλύτερου ιστότοπου αναζήτησης ακινήτων της Ισπανίας.

Το πρόβλημα οξύνθηκε μετά την ψήφιση ενός εθνικού νόμου τον οποίο ο Κολμπόνι ονόμασε «μαύρη τρύπα» και επιτρέπει στους επενδυτές να αγοράζουν κτίρια για να τα μετατρέψουν σε βραχυπρόθεσμα ενοικιαζόμενα, με μίσθωση μικρότερη του ενός έτους. Ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Πέδρο Σάντσεθ, προσπαθεί να ανατρέψει τον νόμο, αλλά την προσπάθειά του φρενάρουν βουλευτές που ανησυχούν για την προστασία της ιδιοκτησίας.

Η New Amsterdam Developers, μια ολλανδική επενδυτική εταιρεία, έχει αποκτήσει εκατοντάδες διαμερίσματα στη Βαρκελώνη για τέτοια χρήση, που συχνά απευθύνονται σε επαγγελματίες ταξιδιώτες των οποίων οι οικονομικές δυνατότητες ξεπερνούν εκείνες των ντόπιων.

Η Inmobiliaria Gallardo, μια εταιρεία ιδιοκτησίας της οικογένειας που κατέχει την Almirall, μια από τις μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες της Ισπανίας, εκμεταλλεύτηκε ένα κενό στους νόμους περί στέγασης της Καταλονίας, που άνοιξε για λίγο το 2023, ώστε να λάβει άδειες για να μετατρέψει σε τουριστικά καταλύματα και τα 120 κατοικημένα διαμερίσματα σε ένα κτίριο έντεκα ορόφων.

«Παρατηρήσαμε μια μέρα ότι όλο και περισσότεροι από τους γείτονές μας έφευγαν· μέσα σε μια εβδομάδα έφυγαν 10 άτομα», είπε στους ΝΥΤ η 63χρονη Μαϊτέ Μαρτίν, διοικητική υπάλληλος πανεπιστημίου, που μένει στο κτίριο εδώ και 25 χρόνια. Το ένα τέταρτο όλων των διαμερισμάτων φιλοξενεί πλέον τουρίστες. «Ημασταν μια κοινότητα οικογενειών και ηλικιωμένων εδώ και δεκαετίες», είπε η Μαρτίν. «Αυτή η κοινότητα καταστρέφεται», πρόσθεσε.

Η Μαρτίν χρειάστηκε πρόσφατα να καθαρίσει τον εμετό από τα ρούχα που στέγνωνε στο μπαλκόνι της. Οι τουρίστες που νοικιάζουν από πάνω της είχαν περάσει μια έξαλλη βραδιά. Με τη βοήθεια του οικιστικού σωματείου, οι κάτοικοι του κτιρίου της καθώς και ένοικοι άλλων κτιρίων που έχουν τα ίδια θέματα, αποφάσισαν να παραμείνουν στα σπίτια τους ως μορφή διαμαρτυρίας.

Τα ακίνητα υπό κατάληψη έχουν εξελιχθεί σε λαϊκό κίνημα στην Ισπανία, ειδικά στη Βαρκελώνη, της οποίας η πρώην δήμαρχος, Αντα Κολάου, εξελέγη μέσω μιας πλατφόρμας ακτιβισμού για τη στέγαση.

Εν μέσω αναταραχής, η κυβέρνηση συνεχίζει να χτίζει περισσότερα σπίτια. Σε έναν λόφο πάνω από το κέντρο της Βαρκελώνης, εργάτες ρίχνουν σκυρόδεμα και εγκαθιστούν φωτιστικά, κουζίνες, ντους και σκάλες στο κέλυφος ενός πενταώροφου κτιρίου που έχει παραχωρήσει η κυβέρνηση της Καταλονίας, γράφουν οι NYT.

Μια ιδιωτική κατασκευαστική εταιρεία, η Arcadia PLA, είχε κερδίσει δημόσιο διαγωνισμό ύψους 1,8 εκατομμυρίων ευρώ για τη δημιουργία 15 ενεργειακά αποδοτικών διαμερισμάτων που θα στεγάσουν έως 60 άτομα. Τριάντα παρόμοια έργα βρίσκονται στα σκαριά, κάποια από αυτά, κτίρια 60 διαμερισμάτων, μέρος του ευρύτερου σχεδίου επέκτασης του πάρκου κοινωνικής στέγασης της περιοχής, είπε ο Κάρλες Μας, αρχιτέκτονας της κυβέρνησης της Καταλονίας που επιβλέπει τις κατασκευές.

Ωστόσο, δεδομένου του μεγέθους της κρίσης, πρέπει να γίνουν περισσότερα, συμπλήρωσε. «Πρέπει να βρούμε τρόπους να προχωρήσουμε πιο γρήγορα».

. . .