Ο Τραμπ και το τέλος της Δυτικής γεωπολιτικής τάξης

Η σύγκρουση του Ντόναλντ Τραμπ και του Τζέι Ντι Βανς με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι ίσως αποτελέσει ιστορικό σημείο αναφοράς. Η εριστική στάση των δύο ηγετών των ΗΠΑ απέναντι στον ουκρανό πρόεδρο εκτροχίασε το υποτιθέμενο τελευταίο, τυπικό στάδιο της υπογραφής μιας συμφωνίας για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας.

Ακολούθησε η άμεση αποχώρηση του Ζελένσκι από το Λευκό Οίκο, την ώρα που οι ρεπουμπλικάνοι και οι υπόλοιποι σύμμαχοι του αμερικανού προέδρου στα ακροδεξιά ΜΜΕ επευφημούσαν την ταπείνωση του ουκρανού ηγέτη. Το κεντρικό σημείο τριβής για τη συμφωνία ήταν οι εγγυήσεις ασφαλείας που ζητούσε ο Ζελένσκι, για την αποτροπή παραβίασης μιας μελλοντικής εκεχειρίας από τη Ρωσία.

Η Washington Post επισημαίνει ότι η άρνηση του Τραμπ να παράσχει αυτές τις εγγυήσεις, σε συνδυασμό με την προσέγγιση της Μόσχας και την καταψήφιση ευρωπαϊκού ψηφίσματος του ΟΗΕ το οποίο καταδίκαζε τη ρωσική επιθετικότητα, ανατρέπει τις διεθνείς ισορροπίες. Αξιωματούχοι της αμερικανικής κυβέρνησης τονίζουν ότι ο χρόνος δεν είναι σύμμαχος του Κιέβου και ότι η ανοχή των αμερικανών φορολογουμένων για την βοήθεια προς την Ουκρανία εξαντλείται.

Τα παραπάνω αποκαλύπτουν το βαθύτερο ρήγμα μεταξύ της κυβέρνησης Τραμπ και της Ευρώπης. Η προηγούμενη κυβέρνηση των ΗΠΑ υπό τον Τζο Μπάιντεν θεωρούσε τη στήριξη της Ουκρανίας ως ενίσχυση της Δυτικής γεωπολιτικής τάξης – των θεσμών που διαμόρφωσαν την διατλαντική συμμαχία τις τελευταίες οκτώ δεκαετίες.

Οι ΗΠΑ ενίσχυσαν την αμυντική βοήθεια προς την Ουκρανία, εξυπηρετώντας παράλληλα τον συντονισμό της ευρωπαϊκής αντίδρασης. Το NATO διευρύνθηκε με νέα μέλη, η ΕΕ φιλοξένησε εκατομμύρια ουκρανούς πρόσφυγες και συγκέντρωσε τεράστια ποσά οικονομικής αρωγής προς το Κίεβο, ενώ οι δυτικοί ηγέτες υπερασπίζονταν τις κοινές τους αξίες για την υπεράσπιση της εδαφικής κυριαρχίας της Ουκρανίας και τη δημοκρατίας.

Η Washington Post παρατηρεί ότι αυτή η υποστήριξη μπορεί να συνεχιστεί, αλλά πιθανώς χωρίς τον Τραμπ, ο οποίος ποτέ δεν θεωρούσε σημαντικές τις σχέσεις της χώρας του με τους παραδοσιακούς ευρωπαίους εταίρους της. Ο αμερικανός πρόεδρος θεωρεί την ΕΕ ως απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα, και το NATO ως μια λέσχη παραβατών και υποδεέστερων συμμάχων, γράφει χαρακτηριστικά η αμερικανική εφημερίδα.

Οπως επισήμανε η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας και πρώην εσθονή πρωθυπουργός, Κάγια Κάλας, «είναι πλέον σαφές ότι ο ελεύθερος κόσμος χρειάζεται έναν νέο ηγέτη. Τώρα εξαρτάται από εμάς, τους Ευρωπαίους, να ανταποκριθούμε σε αυτήν την πρόκληση».

Σύμφωνα με όσα ανάρτησε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η Καμίλ Γκραντ, συνεργάτιδα στη χάραξη πολιτικής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, «οι ΗΠΑ αποφάσισαν πλέον επίσημα να λάβουν μια στάση που δεν συνάδει με τα παραδοσιακά κοινά μας συμφέροντα και αξίες. Αυτή η απόφαση μπορεί να είναι προσωρινή, ή διαρκής – αλλά θα έχει βαθιές και μόνιμες συνέπειες».

Η Μόσχα χαίρεται

Η Μόσχα, όπως αναμενόταν, αντιμετωπίζει με ικανοποίηση αυτή τη φαινομενική ρήξη. Μιλώντας στους δημοσιογράφους, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, σημείωσε την «ταχεία μεταβολή της εξωτερικής πολιτικής [των ΗΠΑ]» υπό τον Τραμπ, ο οποίος την ώρα που προσεγγίζει φιλικά τη Ρωσία, εκφοβίζει παράλληλα τους γείτονες των ΗΠΑ και ετοιμάζει δασμούς για τα ευρωπαϊκά προϊόντα. «Αυτή η δραματική αλλαγή συμπίπτει με το όραμά μας», πρόσθεσε ο Πεσκόφ.

Για την Ουκρανία, τα νέα είναι δυσοίωνα, καθώς ο Τραμπ περίμενε ότι ο Ζελένσκι θα εμφανιζόταν ως ικέτης για την επίτευξη μιας συμφωνίας που διαμορφώθηκε ερήμην του. Η Washington Post επισημαίνει ότι οι αναλυτές εικάζουν πως ο εκνευρισμένος αμερικανός πρόεδρος θα μπορούσε να αναστείλει τις εξοπλιστικές προμήθειες των ΗΠΑ προς την Ουκρανία – κάτι που θα ήταν καταστροφικό για την αντιμετώπιση των ρωσικών βομβαρδισμών και αεροπορικών επιδρομών.

Προς μια άλλη συμμαχία

Η ενωμένη Ευρώπη, μαζί με τη Βρετανία, επιδιώκει επιτάχυνση της αύξησης των αμυντικών δαπανών για την ενίσχυση της Ουκρανίας. Στη συνάντηση των ευρωπαίων ηγετών και του Ζελένσκι στο Λονδίνο την Κυριακή, ο βρετανός πρωθυπουργός, Κίρ Στάρμερ, κάλεσε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις και να συμμετάσχουν σε έναν συνασπισμό που θα αναλάβει τα ηνία της βοήθειας προς την Ουκρανία.

Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα γίνει ιδιαιτέρως δύσκολο αν η κυβέρνηση Τραμπ πραγματοποιήσει τα μακροπρόθεσμα σχέδιά της και αποσύρει τις δυνάμεις των ΗΠΑ από την Ευρώπη. Ο Νάιτζελ Γκουλντ-Ντέιβις, βρετανός πρώην διπλωμάτης και ανώτερος συνεργάτης στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, λέει στην Post ότι ανησυχεί πως «λόγω της φύσης της προσωπικότητας του Τραμπ, οι Ευρωπαίοι δεν θα μπορούν πια να βασίζονται στην αμερικανική αμυντική προστασία».

Ο αμερικανός πρόεδρος επιχαίρει για το σοκ που προκαλεί στην ΕΕ, αλλά οι Ευρωπαίοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την κατάρρευση της Δυτικής συμμαχίας. «Η ρητορική Τραμπ συμβαδίζει με εκείνη του Πούτιν», γράφει ο αρθρογράφος της Le Monde, Αλέν Φρασόν. «Σε λιγότερο από δύο εβδομάδες, οι Αμερικανοί έχουν αποκλείσει την ένταξη της Ουκρανίας στο NATO και ζητούν εδαφικές παραχωρήσεις της προς τη Ρωσία – αιτήματα που συμπίπτουν με τις θέσεις της Μόσχας».

Ο ρόλος της Κίνας

Οι διπλωματικές προσεγγίσεις του Τραμπ εξυπηρετούν και την Κίνα. Οπως λέει στην Washington Post ο Γουέν-Τι Σουνγκ, λέκτορας στο Κολέγιο Ασίας και Ειρηνικού του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας, «τα αυξανόμενα διπλωματικά πυρά που εκτοξεύει ο αμερικανός πρόεδρος προς εχθρούς και φίλους, εξανθρωπίζουν άμεσα την επιθετική διπλωματία του λύκου-πολεμιστή που έχει υιοθετήσει εδώ και χρόνια η Κίνα».

Η ειρωνεία, σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές, είναι ότι το σύστημα της δυτικής συμμαχίας υπήρξε ένα σημαντικό προπύργιο για την ικανότητα των ΗΠΑ να προβάλλουν την παγκόσμια ισχύ τους εδώ και δεκαετίες. Επιδιώκοντας μια πιο στενή προσέγγιση των αμερικανικών συμφερόντων, και ευθυγραμμιζόμενος με δικτάτορες ανά τον πλανήτη, ο Τραμπ επιχειρεί μια ανατροπή συσχετισμών που συνιστά μια νέα εποχή στις διεθνείς ισορροπίες.

. . .