Οι “Μαρίκες” δεν είναι διάσημες περσόνες: Διαχρονικές ιστορίες γυναικών εντός και εκτός σκηνής

Πέντε γυναίκες συναντιούνται επί σκηνής, ακούνε, μιλούν, συμφωνούν, διαφωνούν, αυτοσαρκάζονται, υποστηρίζουν η μία την άλλη, γελούν, διαλύουν, γκρεμίζουν, ξαναχτίζουν, πέφτουν και σηκώνονται. Με λίγα λόγια συνεχίζουν. Τα αφανή, καθημερινά βιώματά τους, μεγαλώνοντας στο νοσηρό περιβάλλον μιας πατριαρχικής κοινωνίας όπως είναι η ελληνική, μπαίνουν στο προσκήνιο – άλλωστε η σημερινή αβάσταχτη επικαιρότητα όχι απλά το έχει ανάγκη αλλά το επιβάλλει.

Τις αφηγήσεις τους διαπερνά το χιούμορ, ο αυτοσαρκασμός, η ευαισθησία και τελικά αποτυπώνεται το ατομικό και συλλογικό γυναικείο βίωμα απέναντι στις έμφυλες διακρίσεις, υπεράνω χρόνου και τόπου. Γυναίκες που πίστευαν πως δεν έχουν κάτι “σημαντικό” να μοιραστούν, που διαχρονικά οι προσωπικές ιστορίες τους παραγκωνίζονται, μοιράζονται τελικά μαζί μας ολόκληρη τη σπουδαία ζωή τους, φωλιάζουν στην καρδιά μας, κουρνιάζουν στη σκέψη μας και μάς παρακινούν να αναζητήσουμε τη δική μας θέση στο σήμερα.

Η παράσταση ΜΑΡΙΚΕΣ #δενπροκειταιγιαδιασημεςπερσονες, ανεβάζει πέντε γυναίκες στη σκηνή του θεάτρου ΕΛΕΡ και τους δίνει χώρο και χρόνο να αφηγηθούν ιστορίες του χθες, που όμως είναι σημαντικό να ακουστούν σήμερα. Γιατί η “Μαρίκα” θα μπορούσε να είναι μία από εμάς.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑΜαρίκες, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Αδαμάρα και Γιώλικας Πουλοπούλου στο Θέατρο ΕΛΕΡ12.09.2018

Με αφορμή την παράσταση που κάνει πρεμιέρα σήμερα 8 Μαΐου, μιλήσαμε με τις δημιουργούς της παράστασης Κατερίνα Αδαμάρα και Γιώλικα Πουλοπούλου, για το εγχείρημα να μεταφερθούν λόγια και εμπειρίες συνεντευξιαζόμενων γυναικών από διαφορετικούς τόπους της Ελλάδας σε μια θεατρική σκηνή, για τη μία αυτή “Μαρίκα” και τη δική της προσωπική ιστορία που στάθηκε η αφορμή να ακουστούν περισσότερες γυναικείες φωνές, για τη σημερινή αβάσταχτη επικαιρότητα.

Η αβάσταχτη επικαιρότητα σήμερα, σε τι βαθμό συνέβαλε στην απόφασή σας να μιλήσετε γι’ αυτό το θέμα μέσα από ένα έργο σαν κι αυτό;

Κ. Αδαμάρα: Ακριβώς αυτό που λέτε. Η αβάσταχτη – δυστυχώς – επικαιρότητα του θέματος ήταν η αφορμή να ασχοληθούμε με αυτό. Αν όχι τώρα, πότε; Αν όχι (κι) εμείς, ποιες; Με αυτές τις σκέψεις δημιουργήσαμε μια ομάδα 13 γυναικών και με κοινό τόπο ότι “η τέχνη μπορεί και θέλουμε να συνδέεται με κοινωνικά ζητήματα” αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με ένα θέμα που μας αφορά όλες. Δεν αφορά όμως μόνο εμάς στο παρόν, εκκινείται από ιστορίες γυναικών πριν από εμάς και αφορά ιδιαιτέρως και τις μελλοντικές γυναίκες που έρχονται μετά από εμάς, με την ευχή, για αυτές να μην αποτελεί επικαιρότητα το ίδιο θέμα.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως όλες μας, με την ιδιότητα της θεατροπαιδαγωγού, στο περσινό πρόγραμμα, καθοδηγήσαμε ομάδες εφήβων να πάρουν τις συνεντεύξεις και να επεξεργαστούν το υλικό καλλιτεχνικά. Η εμπλοκή των νέων μας αφορά ιδιαίτερα. Γι’ αυτό και η παράστασή μας απευθύνεται σε κοινό από 16 ετών.

Η ιστορία του έργου εκκινεί από την ιστορία της Μαρίκας, μιας γυναίκας που έζησε στην ελληνική επαρχία από τη δεκαετία του ’30 έως και τις αρχές του 21ου αιώνα. Τι μαθαίνουμε για εκείνη; Θέλετε να μας τη συστήσετε;

Κ. Αδαμάρα: Η Μαρίκα αυτή, η πρώτη Μαρίκα, η Μαρίκα αφορμή είναι μια ιστορία έρωτα που δυστυχώς δεν είχε αίσιο τέλος. Ήταν μια γυναίκα στην ζωή της οποίας κυριαρχούσε η μη ελεύθερη βούληση των επιλογών λόγω του φύλου της. Δεν μίλησε ποτέ και μαθαίνουμε γι’ αυτήν έμμεσα από αφηγήσεις τρίτων, μέσα από ηχητικά ντοκουμέντα.

Έχει αλλάξει κάτι ουσιαστικά στο κομμάτι της έμφυλης ανισότητας από την εποχή του ’30 μέχρι σήμερα;

Κ. Αδαμάρα: Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα που αφορά ποικιλία αθρωπιστικών επιστημών. Δεν μπορώ να απαντήσω με στοιχεία, μόνο μέσω της παρατήρησής μου θα πω πως σίγουρα έχουν γίνει βήματα. Έχουν υπάρξει κοινωνικά κινήματα και αρκετά εκπαιδευτικά προγράμματα. Στο σχολείο γίνεται θέμα, με διάφορες αφορμές, το έμφυλο ζήτημα και γενικά οι διακρίσεις (φυσικά όχι παντού και όχι από όλες/όλους). Καλλιτεχνικά δεν είμαστε η μόνη παράσταση που αναφέρεται σε αυτό το ζήτημα και αυτό είναι μόνο θετικό. Αποδεικνύει ίσως την αναγκαιότητα να μιλήσουμε γι’ αυτό το θέμα με όποια μέσα διαθέτει ο καθένας και η καθεμιά, να μιλήσουμε με όλα τα μέσα.

Γιώλικα Πουλοπούλου: Στόχος μας είναι να αμφισβητούμε τα στερεότυπα που τελικά εγκλωβίζουν ακόμα και σήμερα πολλές από εμάς.

Με ποιο τρόπο η ιστορία μιας γυναίκας δίνει το έναυσμα να ακουστούν ακόμη περισσότερες φωνές γυναικών;

Κ. Αδαμάρα: Σύντομα καταλάβαμε ότι αυτή η Μαρίκα θα μπορούσαμε να είμαστε όλες μας κι αυτό ήταν το σημαντικό σημείο έναρξης να ενώσουμε τη δική της ιστορία με τις ιστορίες κι άλλων γυναικών.

Γ. Πουλοπούλου: Πάντα κάποιος, στην προκειμένη κάποια, κάνει την αρχή. Στην συγκεκριμένη Μαρίκα είδαμε την γιαγιά μας, είδαμε όσα ακούγαμε μέσα από στόματα γυναικών πρότερων γενεών. Γεγονότα καθοριστικά για τις ζωές των ανθρώπων τότε που έφταναν πάντα σε εμάς ως δεδομένα. Τις διαδεχόμαστε, τις ακούσαμε, μάθαμε από αυτές και έχοντας πια περισσότερα εργαλεία μιλάμε και εμείς, οι επόμενες. Ο στόχος μας είναι, και οφείλει να είναι, να αμφισβητούμε τα στερεότυπα που τελικά εγκλωβίζουν ακόμα και σήμερα πολλές από εμάς.

Για το υλικό της παράστασης μπήκατε σε μια διαδικασία έρευνας, κάνοντας συνεντεύξεις και καταγράφοντας προσωπικές μαρτυρίες γυναικών από διαφορετικές πόλεις στην Ελλάδα και με διαφορετικό κοινωνικό υπόβαθρο. Πόσο καιρό σας πήρε και πώς βιώσατε εσείς προσωπικά και ως γυναίκες όλη αυτή τη διαδικασία;

Κ. Αδαμάρα: Το 2022 η ΑΜΚΕ Τέχνες στο μίξερ υπό την αιγίδα και σε χρηματοδότηση του Υπουργειου Πολιτισμού υλοποίησε το θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα Μ.Α.Ρ.Ι.Κ.Α. – Μίλα. Άκου. Ρώτα. Ιστόρησε. Κατανόησε. Άλλαξε. Δημιουργήσαμε ομάδες εφήβων με τις οποίες δουλέψαμε 3-4 μήνες πάνω στην θεματική αυτή. Πήρανε τις συνεντεύξεις, τις απομαγνητοφωνήσαμε, βρήκαμε τα σημεία που αφορούσαν την ομάδα και δημιουργήσαμε θεατρικές παρουσιάσεις στις διαφορετικές πόλεις. Ολόκληρη η διαδικασία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, το πως τα παιδιά επέλεξαν τη γυναίκα με την οποία θα ήθελαν να συνομιλήσουν, το πως δημιουργήσαμε τον οδηγό της συνέντευξης και πως στην συνέχεια εντοπίζαμε πολλές περισσότερες ομοιότητες απ΄ όσες περιμέναμε. Στο σημείο αυτό να πούμε πως δασκάλα μας και οδηγός μας ήταν η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη, η οποία μας μύησε στη μεθοδολογία των συνεντεύξεων αναδεικνύοντας την αξία της προφορικής ιστορίας. Μπορώ να πω πως  όλη η διαδικασία είχε χαρακτήρα μετασχηματιστικό τόσο για τους/τις έφηβους/-ες όσο και για εμάς, τις θεατροπαιδαγωγούς. Θέλω να πιστεύω πως το ίδιο ίσχυε και για τις συνεντευξιαζόμενες, οι οποίες στην αρχή θεωρούσαν πως δεν έχουν κάτι “σημαντικό” να μοιραστούν και στην πορεία αφηγούνταν ολόκληρη τη ζωή τους.

Κατερίνα Αδαμάρα και Γιώλικα Πουλοπούλου

Υπήρξε κάτι που ανακαλύψατε σε σχέση με τον εαυτό σας ή και με την εποχή μας ίσως, ερχόμενες σε επαφή με όλες αυτές τις γυναίκες; Πού βρήκατε να σας «ακουμπά» την κάθε μία προσωπικά η συζήτηση μαζί τους;

Γ. Πουλοπούλου: Δυστυχώς δεν θα πρωτοτυπήσω. Με τρομάζει το πόσο καθοριστικά παραμένουν τα άδικα για τις θηλυκότητες κοινωνικά μέτρα και σταθμά το 2024. Ακούγοντας τις συνομήλικες ή λίγο μεγαλύτερες γυναίκες στις συνεντεύξεις ταυτίστηκα σε πολλά σημεία. Δεν ταυτιζόμαστε απαραίτητα και μόνο αν το βίωμα είναι κοινό, ταυτιζόμαστε γιατί τα έχουμε ξανακούσει ή ζήσει οι ίδιες ελαφρώς διαφοροποιημένα. Απλά συνήθως αγνοούμε ή ξεχνάμε την αξία των σκληρότερων βιωμάτων μας.

Προσωπικά ανακάλυψα το πόσο δυνατή, το πόσο “σκληραγωγημένη” είμαι. Και πως αυτή η δύναμη οφείλει να εκφράζεται για να παραδειγματίσει και τις υπόλοιπες, τις επόμενες που θέλουμε να νιώθουν μεγαλύτερη σιγουριά και να αυτοπροσδιορίζονται ευκολότερα.

Κατερίνα Αδαμάρα: Για να αλλάξει ο κόσμος, χρειάζονται όλοι. Όχι μόνο οι γυναίκες.

Το τρομακτικό για εμένα είναι η σκέψη ότι υπάρχουν γυναίκες σήμερα που είναι θύματα κακοποίησης και δεν το αντιλαμβάνονται καν – γεγονός που αποδεικνύει πόσο βαθιά είναι η ρίζα του προβλήματος. Από πού πρέπει να ξεκινήσουμε να το «σπάμε» όλο αυτό πιστεύετε;

Κ. Αδαμάρα: Να αρχίσουμε να μιλάμε, να συνομιλουμε και να ακουγόμαστε. Να καταλάβουμε πως οι διακρίσεις λόγω φύλου είναι παρούσες συνεχώς και δεν τις αντιλαμβανόμαστε, οπότε οφείλουμε να αρχίσουμε να τις βλέπουμε.

Γ. Πουλοπούλου: Ο διάλογος είναι σίγουρα μία λύση. Η αναζήτηση ομάδων με κοινό παρονομαστή το έμφυλο και την ανισότητα και η συμμετοχή σε αυτές είναι μια καλή αρχή. Μπορούμε να νιώθουμε λιγότερο μόνες. Αλλά πριν από αυτό, χρειαζόμαστε την στροφή προς τα μέσα, την προσωπική, ατομική αποδοχή του τραύματος, ανεξαρτήτως μεγέθους. Συνηθίζουμε δυστυχώς να υποτιμούμε το κόστος μιας άβολης εμπειρίας, θεωρούμε αυτονόητο για παράδειγμα πως ο χωρισμός πονά, όπως και η περίοδος, ή πως είμαστε τρελές όταν την περιμένουμε και απολογούμαστε στον εαυτό μας για πράγματα που μας ξεπερνούν. Επιμόρφωση χρειάζεται στα μικρότερα κορίτσια αλλά και σε εμάς. Και σίγουρα και στους ανθρώπους του άλλου φύλου.

Με ποιο τρόπο το υλικό αυτό που καταγράψατε αναδεικνύεται στη δική σας παράσταση; Τι θέλατε εσείς εξαρχής να «φωτίσετε» μέσα από τις πραγματικές μαρτυρίες γυναικών, που γίνονται η «φωνή» των ηθοποιών και κατ΄επέκταση και η «φωνή» άλλων γυναικών που ενδεχομένως έρθουν να δουν την παράσταση;

Γ. Πουλοπούλου: Οι 5 γυναίκες επί σκηνής φέρουν τα λόγια άλλων γυναικών. Μιλούν για τα ασήμαντα, τα καθημερινά. Αυτά είναι για εμάς τα σημαντικά. Το πως διαχειριζόμαστε τον έρωτα, το δικαίωμα στη μητρότητα και όχι την υποχρέωσή μας σε αυτή, την αντίσταση σε βίαιες συμπεριφορές, την αντίδραση στον κοινωνικό σχολιασμό, την αποστασιοποίηση από έναν σύντροφο όταν οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές. Αναδεικνύουμε μαρτυρίες γυναικών που ευτυχώς δεν έγιναν μάρτυρες αλλά μπόρεσαν να ζήσουν με τις μικρές ή μεγαλύτερες πληγές τους.

Τι θα θέλατε να κρατήσουν φεύγοντας από την παράσταση όσοι θα έρθουν να την παρακολουθήσουν; Όχι μόνο οι γυναίκες. Όλοι.

Κ. Αδαμάρα: Για να αλλάξει ο κόσμος, χρειάζονται όλοι. Όχι μόνο οι γυναίκες. Κανενός είδους καταπίεση, όσο “μικρή” κι αν είναι δεν είναι ασήμαντη.

Γ. Πουλοπούλου: Πως αξίζουμε να ζούμε δίκαια μες τον άδικο κόσμο, ακόμα και αν αυτό σημαίνει ρήξη με ότι μας περιορίζει σαν θηλυκότητες, σαν ανθρώπους. Τα στερεότυπα για τα δύο φύλα πρέπει να καταρριφθούν στην πράξη και είναι ευθύνη μας να διεκδικούμε τον χώρο και να μιλούμε και για όσες και όσα αδυνατούν.

Κλείνοντας, θα ήθελα να μου πείτε και οι δύο αν υπάρχει κάτι – εκτός από την τέχνη σας – που σας κρατά αισιόδοξες σήμερα, σε αυτή την ταραγμένη, σχεδόν δυστοπική, εποχή που ζούμε, που οι έμφυλες διακρίσεις καλά κρατούν.

Κ. Αδαμάρα: Η αλληλεγγύη και η υποστήριξη που διαπερνά τις γυναικείες σχέσεις σαν αόρατος μανδύας, είναι μια πηγή ανεξάντλητης δύναμης. Προσωπικά, ως πολύ πολύ φρέσκια μαμά, τα παιδιά που έρχονται σε τούτο τον κόσμο, σε τούτη την δυστοπική εποχή,  μου δίνουν δύναμη να συνεχίσω έναν αγώνα με όλα τα μέσα.

Γ. Πουλοπούλου: Οι άνθρωποί μου, εκείνοι με τους οποίους μοιράζομαι την ίδια γλώσσα, την ίδια αγωνία, εκείνοι που ακούν, σκέπτονται, ρωτούν και μιλούν, που επιχειρούν να διαφοροποιήσουν την στάση ζωής τους και να παραμείνουν ανθρώπινοι.