Νέες συστάσεις ΔΝΤ για φόρους, συντάξεις και τράπεζες

Οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές της Ελλάδας παραμένουν ευνοϊκές, με το πραγματικό ΑΕΠ σε ισχυρή επέκταση, επισημαίνει το ΔΝΤ στην δήλωση των στελεχών του με αφορμή την έκθεση του Ταμείου στο πλαίσιο του «άρθρου 4»:

Τα δημόσια οικονομικά έχουν βελτιωθεί περαιτέρω, με τον λόγο δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ να βρίσκεται σε σταθερή πτωτική τροχιά, εν μέσω συνεχιζόμενης δημοσιονομικής εξυγίανσης που υποστηρίζεται από την ισχυρή πρόοδο στη μείωση της φοροδιαφυγής.

Η συνέχιση της δυναμικής των μεταρρυθμίσεων θα δημιουργήσει μια σταθερή βάση για την αντιμετώπιση των εναπομεινάντων κληρονομιών της κρίσης και των διαρθρωτικών προκλήσεων που προκύπτουν από το αυξανόμενο, αλλά ακόμη χαμηλό, επίπεδο των συνολικών επενδύσεων, τις δυσμενείς δημογραφικές προοπτικές και την υποτονική αύξηση της παραγωγικότητας.

Ο σωστός συνδυασμός πολιτικών με στόχο τη συνέχιση της δημοσιονομικής εξυγίανσης με τρόπο φιλικό προς την ανάπτυξη, την εφαρμογή φιλόδοξων μεταρρυθμίσεων για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών εμποδίων από την πλευρά της προσφοράς και την περαιτέρω ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι απαραίτητη για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα, διασφαλίζοντας παράλληλα τη δημοσιονομική βιωσιμότητα και τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Μείωση χρέους

1. Η οικονομία διατήρησε την εύρωστη ανάπτυξή της το 2024, υποστηριζόμενη από την ισχυρή εγχώρια ζήτηση. Το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 2,3% (σε ετήσια βάση) τα πρώτα τρία τρίμηνα, ενισχυμένο από την ισχυρή ανάκαμψη των επενδυτικών έργων που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και την ισχυρή ιδιωτική κατανάλωση που υποστηρίζεται από την αύξηση του πραγματικού εισοδήματος.

Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε στο 9,5% (εποχικά προσαρμοσμένο) το 3ο τρίμηνο του 2024, ιστορικό χαμηλό από το 2009 και το ποσοστό των κενών θέσεων έχει αυξηθεί, αντανακλώντας τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε ορισμένους τομείς, ιδιαίτερα στις κατασκευές, τις υπηρεσίες που σχετίζονται με τον τουρισμό και τους τομείς υψηλής ειδίκευσης. Το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό αυξήθηκε επίσης σταδιακά, αλλά παραμένει από τα χαμηλότερα στην ΕΕ, ειδικά για τις γυναίκες.

Η μείωση του πληθωρισμού βρίσκεται σε εξέλιξη με σταδιακό ρυθμό με τον βασικό και τον δομικό  πληθωρισμό στο 2,9 και 3,4% (σε ετήσια βάση) στο τέλος του 2024, αντίστοιχα, εν μέσω επίμονου πληθωρισμού υπηρεσιών και αύξησης των μισθών.

Μαζί με την έντονη οικονομική δραστηριότητα, η πιστωτική επέκταση προς τον ιδιωτικό τομέα επιταχύνθηκε στο 9,4% (σε ετήσια βάση) το 4ο τρίμηνο του 2024, συνοδευόμενη από συνεχιζόμενη αύξηση των τιμών των οικιστικών ακινήτων. Η υψηλή εγχώρια ζήτηση για εισαγωγές, λόγω των επενδύσεων, συνέβαλε επίσης στη διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σε περίπου 6,9% του ΑΕΠ το 2024.

2. Η συνεχής δημοσιονομική εξυγίανση και η διαρκής πρόοδος στις τόσο απαραίτητες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ενίσχυσαν τα δημόσια οικονομικά, το αναπτυξιακό δυναμικό και την ενεργειακή ασφάλεια. Μέχρι το τέλος του 2024, ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα έχει μειωθεί κατά περισσότερες από 50 ποσοστιαίες μονάδες από την κορύφωσή του το 2020, υποστηριζόμενος από την ισχυρή ανάπτυξη, τον υψηλό πληθωρισμό και τη σημαντική δημοσιονομική εξυγίανση.

Ενώ η φορολογική επιβάρυνση της εργασίας έχει μειωθεί κατά περίπου 4½ ποσοστιαίες μονάδες από το 2019, τα φορολογικά έσοδα παρέμειναν υψηλά λόγω της ισχυρής προόδου των αρχών στη μείωση της φοροδιαφυγής. Η κατάργηση των σημαντικών βαρών για τους συνταξιούχους που επανεισέρχονται στην αγορά εργασίας αύξησε σημαντικά τον αριθμό των εργαζομένων συνταξιούχων το 2024. Μετά τη σημαντική επέκταση της ηλιακής και αιολικής ισχύος τα τελευταία χρόνια, οι ανανεώσιμες πηγές αντιπροσωπεύουν πλέον περίπου το 50% της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

3. Το τραπεζικό σύστημα έχει ενισχύσει περαιτέρω την ανθεκτικότητά του με βελτιωμένη ποιότητα ενεργητικού και κεφαλαιακή επάρκεια. Η ποιότητα του ενεργητικού στις συστημικά σημαντικές τράπεζες έχει βελτιωθεί περαιτέρω, με τον δείκτη NPEs να πέφτει σε περίπου 3% το τρίτο τρίμηνο του 2024, υποστηριζόμενος από ένα πλαίσιο τιτλοποίησης που χρηματοδοτείται από την κυβέρνηση (σ.σ. Ηρακλής).

Οι τράπεζες διατήρησαν υψηλά κέρδη, τα οποία, μαζί με τις εκδόσεις τίτλων, ενίσχυσαν την κεφαλαιακή επάρκεια, αν και υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω ενίσχυση των εθελοντικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας. Η ποιότητα του κεφαλαίου πρέπει να βελτιωθεί περαιτέρω, καθώς η αναβαλλόμενη πίστωση φόρου (DTC) εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει σημαντικό μερίδιο των κεφαλαίων.

Δεδομένης της αποπληρωμής των Στοχευμένων Πράξεων Μακροπρόθεσμης Αναχρηματοδότησης (TLTROs) και της εκπλήρωσης των στόχων της Ελάχιστης Απαίτησης για ίδια κεφάλαια και επιλέξιμες υποχρεώσεις (MREL), οι κίνδυνοι ρευστότητας και χρηματοδότησης έχουν μειωθεί σημαντικά, με αποθέματα ασφαλείας πολύ πάνω από τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας και τον μέσο όρο της ΕΕ.

4. Η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ προβλέπεται να παραμείνει υψηλή στο 2,1% το 2025, πριν μετριαστεί μεσοπρόθεσμα. Οι επενδύσεις θα συνεχίσουν να αποτελούν βασική κινητήρια δύναμη, υποστηριζόμενες από έργα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης θα παραμείνει σταθερή, υποστηριζόμενη από την αύξηση της απασχόλησης και των εισοδημάτων. Με τη σταθεροποίηση των παγκόσμιων τιμών της ενέργειας, ο πληθωρισμός αναμένεται να συνεχίσει την πτωτική του τάση, ενώ ο δομικός πληθωρισμός θα είναι πιο επίμονος λόγω του πληθωρισμού των υπηρεσιών και της αύξησης των μισθών.

Με τη χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης να λήγει, στο πλαίσιο των δημογραφικών αντίξοων ανέμων και της υποτονικής αύξησης της παραγωγικότητας, η αύξηση του ΑΕΠ προβλέπεται σε μέτρια έως χαμηλότερα επίπεδα περίπου 1,25% μεσοπρόθεσμα. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αναμένεται να μειωθεί σταδιακά κάτω από το 4% του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα, καθώς οι εισαγωγές αναμένεται να επιβραδυνθούν καθώς θα ολοκληρώνονται οι επενδύσεις που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης.

5. Οι κίνδυνοι σε ότι αφορά τις αναπτυξιακές προοπτικές είναι ισορροπημένοι, ενώ αυτοί για τον πληθωρισμό κλίνουν προς τα πάνω. Οι πιθανοί αντίθετοι άνεμοι περιλαμβάνουν την επιβράδυνση της ανάπτυξης σε μεγάλες χώρες της ζώνης του ευρώ, την επιδείνωση των περιφερειακών συγκρούσεων και την αβεβαιότητα της παγκόσμιας πολιτικής.

Η επιτάχυνση των φιλόδοξων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα μπορούσε να βελτιώσει περαιτέρω τις προοπτικές ανάπτυξης. Η ισχυρότερη και πιο επίμονη από την αναμενόμενη αύξηση των μισθών θα μπορούσε να τροφοδοτήσει περαιτέρω τον πληθωρισμό των υπηρεσιών, δυνητικά επιδεινούμενος από τις διακυμάνσεις στις παγκόσμιες και περιφερειακές τιμές της ενέργειας.

6. Η συνεχιζόμενη δημοσιονομική εξυγίανση θα ενισχύσει περαιτέρω τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους. Το πρωτογενές πλεόνασμα αναμένεται να παραμείνει υψηλό περίπου στο 2,5% του ΑΕΠ το 2025, καθώς τα μειωμένα έσοδα από την πρόσθετη περικοπή των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης αναμένεται να αντισταθμιστούν σε μεγάλο βαθμό από τα έσοδα που προέρχονται από μεταρρυθμίσεις που στοχεύουν στη μείωση της φοροδιαφυγής και στην αύξηση της φορολογικής συμμόρφωσης. Με το πρωτογενές πλεόνασμα να παραμένει υψηλό, στο 2,3% του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα, ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ προβλέπεται να μειωθεί περαιτέρω κατά περίπου 25 ποσοστιαίες μονάδες, κάτω από το 130%, έως το 2030.

7. Πρόσθετα μέτρα σε ότι αφορά τις δαπάνες, που αυξάνουν την αποτελεσματικότητα, θα ενισχύσουν περαιτέρω τα δημόσια οικονομικά της Ελλάδας. Απαιτούνται συνεχείς μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση του αποτελεσματικού σχεδιασμού και διαχείρισης των δημοσίων επενδύσεων, μεταξύ άλλων μέσω της περαιτέρω ενίσχυσης του κεντρικού συντονισμού και των προμηθειών.

Είναι σημαντικό να προστατευθούν οι μη συνταξιοδοτικές κοινωνικές δαπάνες, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση, για την προώθηση της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς, με παράλληλη ενίσχυση της αποτελεσματικότητας.

Οι υπερβολικές αυξήσεις των συντάξεων και των μισθών του δημόσιου τομέα θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με την εφαρμογή πρόσφατων μεταρρυθμίσεων, για παράδειγμα διασφαλίζοντας ότι οι αυξήσεις των συντάξεων συμμορφώνονται με τον καθιερωμένο τύπο τιμαριθμικής αναπροσαρμογής χωρίς ad hoc προσαρμογή.

8. Υπάρχει περιθώριο για πρόσθετες μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση των εσόδων για περαιτέρω μείωση της φοροδιαφυγής, ενισχύοντας παράλληλα την προοδευτικότητα του φορολογικού συστήματος. Η νέα μεσοπρόθεσμη στρατηγική της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων αποτελεί μια καλή ευκαιρία για περαιτέρω εκσυγχρονισμό της φορολογικής διοίκησης και αύξηση της είσπραξης φόρων, συνεχίζοντας την ψηφιοποίηση, η οποία μειώνει επίσης το διοικητικό βάρος.

Οι μεταρρυθμίσεις της φορολογικής πολιτικής θα πρέπει να επικεντρωθούν στη διεύρυνση της φορολογικής βάσης και στην αύξηση της προοδευτικότητας στη φορολογία. Επιπλέον, οι αναποτελεσματικές φορολογικές δαπάνες, ιδίως οι απαλλαγές από τον ΦΠΑ σε ορισμένα αγαθά και υπηρεσίες, θα πρέπει να καταργηθούν σταδιακά.

Οι αρχές θα πρέπει επίσης να εξετάσουν το ενδεχόμενο αύξησης του κόστους χρήσης του άνθρακα, ιδίως στους τομείς των μεταφορών και της βιομηχανίας, οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν έσοδα για βελτιωμένη κοινωνική προστασία και να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την ενεργειακή ασφάλεια, ενισχύοντας τα κίνητρα της αγοράς.

9. Ο δημοσιονομικός χώρος που δημιουργείται από πρόσθετα μέτρα ή καλύτερες από τις αναμενόμενες επιδόσεις θα πρέπει να χρησιμοποιείται για τη μείωση του χρέους καθώς και για κρίσιμες κοινωνικές και κεφαλαιουχικές δαπάνες. Ενώ το δημόσιο χρέος παραμένει υψηλό, υπάρχουν σημαντικές επενδυτικές ανάγκες σε υποδομές, ειδικά για την ενεργειακή ασφάλεια και για την υποστήριξη της πράσινης μετάβασης.

Οι αρχές θα πρέπει επίσης να εξετάσουν το ενδεχόμενο ενίσχυσης της στήριξης σε ότι αφορά κρίσιμους κοινωνικούς τομείς, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση, με αυξημένη στόχευση προς τους φτωχούς και ευάλωτους για την προώθηση της ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς.

10. Ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών εμποδίων από την πλευρά της προσφοράς θα αυξήσουν την παραγωγικότητα και τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης:

• Αύξηση της συμμετοχής του εργατικού δυναμικού και εξασφάλιση καλύτερου ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Η αύξηση της διαθεσιμότητας εγκαταστάσεων φροντίδας παιδιών και ηλικιωμένων μπορεί να επιτρέψει στις γυναίκες να συμμετέχουν πιο παραγωγικά στην οικονομία. Η μείωση της ακόμη υψηλής φορολογικής επιβάρυνσης, σε συνδυασμό με την κατάλληλη αναζήτηση εργασίας και τη σταδιακή κατάργηση ορισμένων στοιχείων του επιδόματος ανεργίας εντός της περιόδου επιλεξιμότητας, μπορεί να ενισχύσει τα εργασιακά κίνητρα. Η αναβάθμιση και η επέκταση του συστήματος δια βίου μάθησης με αποτελεσματική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, ιδιαίτερα στις ψηφιακές και πράσινες δεξιότητες, καθώς και στην υγειονομική περίθαλψη, μπορεί να μειώσει τις αναντιστοιχίες δεξιοτήτων και να βοηθήσει στην άμβλυνση των προβλημάτων σε ότι αφορά τη νεολαία και τη γυναικεία απασχόληση.
• Επιτάχυνση των ρυθμιστικών μεταρρυθμίσεων. Η περαιτέρω μείωση του ρυθμιστικού φόρτου και των φραγμών εισόδου για τις επιχειρήσεις, ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών, θα ενισχύσει τον ανταγωνισμό, θα αυξήσει την παραγωγικότητα και θα προωθήσει τις επενδύσεις. Η προώθηση του δυναμισμού των επιχειρήσεων και η προώθηση της ισχυρής δημιουργίας θέσεων εργασίας είναι ουσιαστικής σημασίας για την αποτελεσματική ένταξη των νεοεισερχόμενων στο εργατικό δυναμικό, ιδίως των γυναικών, στην απασχόληση. Η ποιότητα της ρύθμισης πρέπει να βελτιωθεί με τη χρήση της ψηφιοποίηση. Η περαιτέρω διεύρυνση και εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς θα επιτρέψει στις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν σε κλίμακα και να αυξήσουν την παραγωγικότητα.
• Προώθηση των μεταρρυθμίσεων του δικαστικού συστήματος. Η πρόοδος στην εφαρμογή του νέου πλαισίου αφερεγγυότητας, που είναι ουσιαστικής σημασίας για την αντιμετώπιση μεγάλου αποθέματος χρεών λόγω κρίσης, παρεμποδίστηκε από ανισορροπίες και ακαμψίες στη λειτουργία του δικαστικού συστήματος. Σύμφωνα με το πρόσφατο πρόγραμμα μεταρρύθμισης του δικαστικού συστήματος, οι προσπάθειες πρέπει να επικεντρωθούν στην επιτάχυνση της επίλυσης των δικαστικών υποθέσεων. Τέτοιες μεταρρυθμίσεις όχι μόνο θα ενίσχυαν την ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα, αλλά θα προωθήσουν επίσης την παραγωγική ανάπτυξη διευκολύνοντας την ανακατανομή του κεφαλαίου σε πιο παραγωγικές δραστηριότητες και υψηλότερες επενδύσεις.

11. Η συνεχής πρόοδος στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση θα συμβάλει στην επίτευξη ενεργειακής ασφάλειας και θα τονώσει περαιτέρω την αύξηση της παραγωγικότητας. Η βελτίωση της συνδεσιμότητας ηλεκτρικής ενέργειας με μακρινά νησιά και η ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης στις βιομηχανίες και τις μεταφορές είναι απαραίτητες για την επίτευξη των επικαιροποιημένων κλιματικών στόχων.

Με βάση τη συνεχιζόμενη αύξηση της παραγωγής ενέργειας από ήλιο και άνεμο, η διεύρυνση του δικτύου και των λύσεων αποθήκευσης θα συμβάλει στην ενεργειακή ασφάλεια διασφαλίζοντας σταθερό τροφοδοτικό. Πιο ουσιαστικά, η ολοκλήρωση της Ενεργειακής Ένωσης σε επίπεδο ΕΕ, με μια πλήρως ολοκληρωμένη και διασυνδεδεμένη ενεργειακή αγορά, θα παραμείνει ζωτικής σημασίας.

Επιπλέον, με βάση την αξιέπαινη ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης και τη νέα εθνική στρατηγική τεχνητής νοημοσύνης, οι αρχές θα πρέπει να δώσουν κίνητρα για ισχυρότερη υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών από τον ιδιωτικό τομέα για την ενίσχυση των κερδών παραγωγικότητας.

12. Η παρακολούθηση των πιστωτικών κινδύνων από τις τράπεζες θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω, ενισχύοντας παράλληλα την κεφαλαιακή επάρκεια και την ποιότητά της. Με την επιτάχυνση της πιστωτικής επέκτασης, οι εποπτικές αρχές θα πρέπει να συνεχίσουν να εξετάζουν τον βαθμό στον οποίο οι τράπεζες εφαρμόζουν επαρκείς και μακροπρόθεσμες πολιτικές προβλέψεων, υποστηριζόμενες από επαρκείς αποτιμήσεις εξασφαλίσεων.

Οι εποπτικές αρχές θα πρέπει επίσης να παρακολουθούν στενά τον τρόπο με τον οποίο οι τράπεζες προσαρμόζουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον λειτουργίας και να ενισχύουν περαιτέρω τα πλαίσια διαχείρισης κινδύνων. Επί του παρόντος, τα αυξημένα τραπεζικά κέρδη θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν κυρίως για τη δημιουργία κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας και τη βελτίωση της ποιότητας του κεφαλαίου. Η πρόσφατα ανακοινωθείσα πρωτοβουλία των τραπεζών για την επιτάχυνση της απόσβεσης των αναβαλλόμενων φορολογικών υποχρεώσεων (DTC) θα ενισχύσει την ανθεκτικότητα των τραπεζών και θα μειώσει τη σχέση τράπεζας-κράτους.

13. Η εφαρμογή της πλήρους μακροπροληπτικής εργαλειοθήκης που εγκρίθηκε πρόσφατα θα ενισχύσει περαιτέρω την ανθεκτικότητα του τραπεζικού τομέα.

Το προσωπικό χαιρετίζει την ενεργοποίηση μέτρων που βασίζονται σε δανειολήπτες (BBM) για στεγαστικά δάνεια και ένα θετικό ουδέτερο αντικυκλικό κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας (CCyB). Τα BBM, με τη μορφή ανώτατων ορίων δανείου προς αξία (LTV) και αναλογιών εξυπηρέτησης χρέους προς εισόδημα (DSTI), θα πρέπει να συμβάλουν στον περιορισμό της υπερβολικής συσσώρευσης στεγαστικών δανείων περιορίζοντας παράλληλα την έκθεση των τραπεζών στο μπουμ της κτηματαγοράς, αν και υπάρχει στενή παρακολούθηση.

Δεδομένων των ακόμη σχετικά χαμηλών συνδυασμένων κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας, οι αρχές θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο επαναβαθμονόμησης του επιτοκίου CCyB μεσοπρόθεσμα για να ευθυγραμμιστεί με την αυξανόμενη αβεβαιότητα και να ενισχύσει την ανθεκτικότητα.

Κλείνοντας, η αποστολή θα ήθελε να ευχαριστήσει τις ελληνικές αρχές και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς για την ευγενική τους φιλοξενία και για τις ανοιχτές και παραγωγικές συζητήσεις.