Μπορούν τα ζώα να προβλέπουν σεισμούς;

Οι επιστήμονες συχνά επιστρατεύουν ασυνήθιστους «εθελοντές» στις προσπάθειές τους να προβλέψουν σεισμούς, ηφαιστειακές εκρήξεις και άλλα φυσικά φαινόμενα. Χρησιμοποιούν τη βοήθεια χιλιάδων σκύλων, κατσικιών και άλλων εξημερωμένων ζώων –καθώς και ένα ευρύ φάσμα ειδών της άγριας ζωής– σε μελέτες που παρακολουθούν τις μετακινήσεις τους από το Διάστημα.

Το συγκεκριμένο επιστημονικό πρόγραμμα, σύμφωνα με τον Guardian, χρησιμοποιεί μικροσκοπικούς πομπούς GPS που τοποθετούνται σε θηλαστικά, πτηνά και έντομα. Οι λεπτομερείς κινήσεις αυτών των πλασμάτων θα γίνουν σύντομα αντικείμενο παρατηρήσεων από έναν ειδικό δορυφόρο που θα εκτοξευθεί το επόμενο έτος.

Ο στόχος του προγράμματος δεν είναι απλώς να μελετηθούν οι αντιδράσεις τους σε επικείμενα φυσικά γεγονότα όπως οι ηφαιστειακές εκρήξεις, αλλά και η απόκτηση νέων πληροφοριών για τη μετανάστευση, την εξάπλωση ασθενειών στις τάξεις των ζώων, και τον αντίκτυπο της κλιματικής κρίσης, αναφέρουν οι ερευνητές.

Το τελικό στάδιο του προγράμματος προβλέπει την εκτόξευση ενός στόλου έξι συνολικά δορυφόρων, για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου παρατήρησης των μετακινήσεων της άγριας ζωής και της υγείας των ζώων σε όλο τον πλανήτη, καθώς και των αντιδράσεών τους σε φυσικά φαινόμενα όπως οι σεισμοί, αναφέρει στον Guardian ο Μάρτιν Βικέλσκι, επικεφαλής του project, από το γερμανικό Ινστιτούτο Συμπεριφοράς Ζώων Μαξ Πλανκ.

Η αξία της παρακολούθησης των ζώων στα οποία έχουν τοποθετηθεί πομποί με GPS έχει αποδειχθεί σε πρώιμα πειράματα στις πλαγιές της Αίτνας στη Σικελία, σύμφωνα με τον Βικέλσκι. «Ανακαλύψαμε ότι η συμπεριφορά των κατσικιών είναι εξαιρετικά χρήσιμη στην πρόβλεψη μεγάλων ηφαιστειακών εκρήξεων» εξηγεί στον Guardian.

Αισθητήρες δείχνουν ότι τα ζώα γίνονται νευρικά πριν από μια επικείμενη έκρηξη και αρνούνται να μετακομίσουν σε υψηλότερα λιβάδια, που κανονικά θα χαίρονταν να επισκεφθούν. Για κάποιον άγνωστο προς το παρόν λόγο γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι ένα καταστροφικό φυσικό φαινόμενο βρίσκεται καθ’ οδόν.

Ομοίως, οι ερευνητές παρακολούθησαν σκύλους, πρόβατα και άλλα ζώα φάρμας στα βουνά Αμπρούτσο, έξω από τη Ρώμη, και διαπίστωσαν ότι τα ζώα αντέδρασαν αντίστοιχα, προβλέποντας επτά από τους οκτώ μεγάλους σεισμούς της περιοχής τα τελευταία 12 χρόνια.

Οι ιστορίες ζώων που συμπεριφέρονται παράξενα πριν από σεισμούς ή εκρήξεις δεν είναι καινούργιες. Στην αρχαία Ελλάδα, ο Θουκυδίδης ισχυριζόταν ότι οι αρουραίοι, οι σκύλοι, τα φίδια και οι νυφίτσες εγκατέλειψαν την πόλη της Ελίκης στην Αχαΐα λίγο πριν από έναν σεισμό το 373 π.Χ., ο οποίος εικάζεται ότι οδήγησε στη βύθιση της πόλης στον Κορινθιακό Κόλπο μέσω του τσουνάμι που ακολούθησε – αν και πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι μάλλον είχε βυθιστεί σε εσωτερική λιμνοθάλασσα της περιοχής.

Ομοίως, πριν από έναν σεισμό το 1975 στην πόλη Χαϊτσένγκ της Κίνας, παρατηρήθηκε μαζική φυγή φιδιών και αρουραίων από τα λαγούμια τους. Ο λόγος αυτής της συμπεριφοράς των ζώων δεν είναι σαφής, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν πως η μετακίνηση των τεκτονικών πλακών κάτω από τεράστιες πιέσεις στη διάρκεια ενός σεισμού εκτοξεύει ιόντα από τα πετρώματα στον αέρα – και τα ζώα αντιδρούν σε αυτό το φαινόμενο.

Ο Βικέλσκι είναι ιδρυτής της οργάνωσης Διεθνής Συνεργασία για την Ερευνα των Ζώων Από Το Διάστημα (ICARUS), στην οποία συμμετέχουν επιστημονικές ομάδες από όλον τον κόσμο. Η οργάνωση συστάθηκε μετά την τεχνολογική επανάσταση που επέφερε η παρακολούθηση μέσω πομπών GPS με μπαταρίες λιθίου, οι οποίοι μπορούν να τοποθετηθούν σε ζώα, καθώς ζυγίζουν ελάχιστα γραμμάρια.

Η κατανόηση των αντιδράσεων των ζώων στις γεωλογικές αλλαγές είναι ένας μόνο τομέας ενδιαφέροντος του προγράμματος ICARUS. Ενας άλλος είναι η έρευνα της υγείας των ειδών άγριας ζωής από το Διάστημα. Ηλεκτρονικοί κτηνιατρικοί πομποί προσαρμοσμένοι στα αυτιά των αγριογούρουνων παρατηρούν τις αλλαγές στις κινήσεις τους και προσφέρουν ενδείξεις ότι οι κάπροι πάσχουν από την εξαιρετικά μεταδοτική πανώλη των χοίρων.

Η πρόβλεψη επιδημιών στη φύση παίζει καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό των επιπτώσεών τους στα αγροκτήματα, σύμφωνα με τους ερευνητές. Παράλληλα, η συγκεκριμένη τεχνολογία βοηθά τους επιστήμονες να κατανοήσουν τις διαδικασίες που οδηγούν σε μεταναστεύσεις ζώων.

Οι μικροσκοπικοί πομποί ίσως σύντομα λύσουν τα μυστήρια πίσω από τις μαζικές ετήσιες μεταναστεύσεις, αποστάσεων έως και 3.500 χιλιομέτρων, μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής, διαφόρων ειδών του ζωικού βασιλείου. Παράλληλα, οι ερευνητές του προγράμματος ICARUS θα μελετήσουν την ανταπόκριση του ζωικού πληθυσμού στις αλλαγές των οικοτόπων του, που προκαλούνται από την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Αρχικά, το ICARUS είχε προγραμματιστεί να τεθεί σε πλήρη λειτουργία πριν από αρκετά χρόνια, όταν η ομάδα άρχισε να συνεργάζεται με ρώσους επιστήμονες για τη χρήση ενός ραδιοτηλεσκοπίου στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, για την παρακολούθηση ζώων εφοδιασμένων με πομπούς. Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όμως, η συνεργασία τερματίστηκε.

Αντ’ αυτής, η ομάδα του Βικέλσκι κατασκεύασε έναν μικρό δορυφόρο που ονομάζεται ICARUS CubeSat, ο οποίος πρόκειται να εκτοξευθεί το επόμενο έτος. Θα ακολουθήσει η εκτόξευση άλλων πέντε ίδιων δορυφόρων και η δημιουργία ενός συστήματος μόνιμης παρακολούθησης των ζώων που κινούνται και μεταναστεύουν σε όλον τον πλανήτη. Με αυτόν τον τρόπο οι ερευνητές θα μελετήσουν τη συμπεριφορά των ζώων κατά τη διάρκεια καταστροφικών φυσικών φαινομένων.

. . .