Η αλλαγή φρουράς και τα καυτά μέτωπα σε ενέργεια-περιβάλλον

Αλλαγή φρουράς σε μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία, όπου το ενεργειακό κόστος παραμένει πονοκέφαλος για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, ο δρόμος της πράσινης μετάβασης γίνεται όλο και πιο δύσβατος και τα γεωπολιτικά σύννεφα πάνω από κρίσιμα projects, όπως το καλώδιο Ελλάδας- Κύπρου, μεγαλώνουν, λαμβάνει σήμερα χώρα στο ΥΠΕΝ.

Το νέο ηγετικό δίδυμο των Σταύρου Παπασταύρου (φωτ.) και Νίκου Τσάφου που αναλαμβάνει στη θέση των Θόδωρου Σκυλακάκη και Αλεξάνδρας Σδούκου δεν θα έχει τη παραμικρή πίστωση χρόνου και θα πέσει «με το καλημέρα» στα βαθιά, καθώς όχι μόνο είναι αρκετές οι εκκρεμότητες, αλλά και η πίεση από το διεθνές περιβάλλον μεγαλώνει.

Από το υψηλό κόστος της ενέργειας, την πολεοδομική αυθαιρεσία, το καλώδιο Ελλάδας – Κύπρου που βρίσκεται στον αέρα, μέχρι τις δύσκολες έρευνες για υδρογονάνθρακες στη Κρήτη και την επενδυτική ορατότητα που αναζητά η αγορά των ΑΠΕ, τα καυτά θέματα είναι πολλά.

Άλλωστε από μόνη της η συνύπαρξη του περιβάλλοντος, της χωροταξίας και της πολεοδομίας με την ενέργεια κάτω από την ίδια ομπρέλα καθιστά το αντικείμενο σύνθετο και απαιτητικό. Κάτι που γνωρίζει καλά ο απερχόμενος υπουργός Θόδωρος Σκυλακάκης, στον οποίο λέγεται ότι χρεώθηκε η ευρύτερη εικόνα με την εντός και εκτός σχεδίου δόμηση πανελλαδικά και μια σειρά από υποθέσεις αυθαίρετης δόμησης που ήρθαν στη δημοσιότητα το τελευταίο διάστημα.

Σε τέτοια θέματα, που αφορούν κυρίως το πολεοδομικό χαρτοφυλάκιο και δευτερευόντως σε ζητήματα που άπτονται της ενεργειακής ατζέντας, λέγεται ότι οφείλεται η απόφαση του Πρωθυπουργού για την αντικατάσταση του κ. Σκυλακάκη και ενώ το ερώτημα που πλανάται από χθες στην αγορά είναι για πιο λόγο απομακρύνθηκε μαζί του και η υφυπουργός ΠΕΝ, Αλεξάνδρα Σδούκου, με παρουσία στο ΥΠΕΝ από το 2007.

Σύμφωνα με πληροφορίες, μια πιθανή αιτία μπορεί να συνδέεται με το γεγονός ότι το ηγετικό δίδυμο δεν είχε βρει κοινό βηματισμό και συντονισμό σε κρίσιμα θέματα, κάτι για το οποίο ήταν ενήμερο το Μαξίμου. Το γεγονός αυτό και η εναλλακτική που υπήρχε στο πρόσωπο του μέχρι πρότινος συμβούλου του Πρωθυπουργού στα ενεργειακά, Ν. Τσάφου, φαίνεται ότι μέτρησαν στις αποφάσεις του Κυρ. Μητσοτάκη.

Το «πάντρεμα» του πολιτικού με τον τεχνοκράτη

Στην πράξη με την κίνηση του αυτή, ο Πρωθυπουργός, αναθέτει σε μια ηγεσία που συνδυάζει την πολιτική εμπειρία του Στ. Παπασταύρου με την τεχνοκρατική επάρκεια του Ν.Τσάφου, ένα δύσκολο και ενίοτε «ηλεκτρικό» χαρτοφυλάκιο, που περιλαμβάνει θέματα καθημερινότητας, όπως τα τιμολόγια ρεύματος και τα αυθαίρετα, επενδύσεις που συχνά απαιτούν τη τήρηση λεπτών ισορροπιών με τον επιχειρηματικό κόσμο και δύσκολα γεωπολιτικά ζητήματα όπως οι διεθνείς διασυνδέσεις.

Κρίσιμο ρόλο εδώ θα παίξει ο επιμερισμός των αρμοδιοτήτων και το «πάντρεμα» του πολιτικού προφίλ του νέου υπουργού με το τεχνοκρατικό του υφυπουργού του.

Στη περίπτωση του κ. Παπασταύρου, ο ίδιος έχει δοκιμαστεί τη περίοδο 2012-2015 ως επικεφαλής της ελληνικής κυβερνητικής ομάδας κατά τις διαπραγματεύσεις με τη τρόικα, επί πρωθυπουργίας Αντώνη Σαμαρά, ενώ από Ιούλιο του 2023 μέχρι τον Μάρτιο του 2024 είχε διατελέσει υπουργός Επικρατείας, στη δεύτερη κυβέρνηση του Κυρ.Μητσοτάκη, με αντικείμενο τον συντονισμό του κυβερνητικού έργου.

Το γεγονός ότι συνδυάζει την τεχνοκρατική γνώση με τη πολιτική εμπειρία μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο όπλο σε ένα αντικείμενο εξαιρετικά σύνθετο, όπως η ενέργεια, όπου πάμπολλα θέματα έχουν έντονο ευρωπαϊκό και διεθνές στίγμα, από τα νέα πακέτα για την ενέργεια που παρουσίασε η Κομισιόν, μέχρι το αδιέξοδο στην ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ.

Στον αντίποδα ο μέχρι πρότινος σύμβουλος του Πρωθυπουργού στα ενεργειακά θέματα, Νίκος Τσάφος είναι καλός γνώστης του αντικειμένου και ο άνθρωπος πίσω από τις κατά καιρούς επιστολές του Κυρ. Μητσοτάκη στην Ούρσουλα Φον ντερ Λάινεν για ταχύτερες κινήσεις μείωσης των τιμών του φυσικού αέριου και της ηλεκτρικής ενέργεiας. Είναι λογικό να πάρει πάνω του σημαντικό μέρος των ενεργειακών αρμοδιοτήτων.

Σε εκείνες μάλιστα τις επιστολές είχε θέσει ζητήματα που βρίσκονται και σήμερα στη πρώτη γραμμή της ευρωπαικής επικαιρότητας, από τις στρεβλώσεις στην υποτιθέμενη ενιαία αγορά ηλεκτρισμού, που ήταν και η αιτία για τις πολλές και επαναλαμβανόμενες περυσινές μίνι κρίσεις στη ΝΑ Ευρώπη, μέχρι την ανάγκη για την καλύτερη εποπτεία των χρηματιστηριακών αγορών, και εντέλει για μείωση των τιμών στο φυσικό αέριο και το ρεύμα.

Ακριβώς δηλαδή τα ζητήματα που περιλαμβάνει η ατζέντα του άτυπου Συμβουλίου Υπουργών Ενέργειας της Δευτέρας στις Βρυξέλλες, όπου θα δώσει σύμφωνα με τις πληροφορίες το παρών η νέα πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ. Επίσης ο κ. Τσάφος έχει πρωτοστατήσει στη συζήτηση που άνοιξε πέρυσι για το πλασάρισμα της Ελλάδας στον χάρτη της πυρηνικής ενέργειας.

Αν και στο θέμα της πράσινης μετάβασης, οι απόψεις του συμπίπτουν με εκείνες του κ. Σκυλακάκη, στο ζήτημα των πυρηνικών έχει πιο προχωρημένες θέσεις. Ο απερχόμενος υπουργός ήταν της άποψης ότι η πυρηνική ενέργεια είναι ένα ζήτημα που αφορά περισσότερο τη μέση ευρωπαϊκή χώρα, καθώς δεν διαθέτει τόσο πολύ τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα του ήλιου και του αέρα, όπως η Ελλάδα. Μένει να φανεί κατά πόσο η έλευση Τσάφου θα ανοίξει περαιτέρω τη συζήτηση αυτή.

Η «καυτή» ατζέντα και τι περιμένει η αγορά

Η ενεργειακή αγορά έχει υψηλές απαιτήσεις από τη νέα ηγετική ομάδα. Κεντρική πρόκληση για το νέο ηγετικό δίδυμο είναι να συγκεράσει ακόμη πιο αποτελεσματικά τη πράσινη μετάβαση με τις δημοσιονομικές αντοχές της οικονομίας – αυτό που, για να είμαστε δίκαιοι, είχε κάνει σε σημαντικό βαθμό ο απερχόμενος ΥΠΕΝ – και κυρίως να βελτιώσει ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας, οι οποίες ζητούν ανταγωνιστικό ενεργειακό κόστος, αλλά δεν το έχουν. Είναι βέβαιο ότι θα βρεθεί αντιμέτωπο με πιέσεις από τη βιομηχανία για πιο τολμηρές πολιτικές κατά το μοντέλο άλλων χωρών, όπως της Ιταλίας και της Γερμανίας.

Στο θέμα των τιμολογίων μένει να φανεί αν θα προχωρήσει σε αλλαγές στις χρωματιστές κατηγορίες που καθιέρωσε τον Ιανουάριο του 2024, ο κ. Σκυλακάκης, επιτρέποντας στους καταναλωτές να ξεχωρίζουν ποιός είναι ο φθηνότερος και ποιος ο ακριβότερος πάροχος. Σαν παρέμβαση ωστόσο, πιθανώς, να έχει κλείσει τον κύκλο της. Και τώρα που τα «πράσινα» τιμολόγια είναι πλέον τα ακριβότερα της αγοράς, ίσως χρειάζεται να δοθούν κίνητρα για τη στροφή των καταναλωτών στα «μπλε» σταθερά, όπου το gap της Ελλάδας με την υπόλοιπη Ευρώπη παραμένει μεγάλο.

Απαιτήσεις έχει και η «πράσινη» αγορά, με πιο εμβληματικό παράδειγμα τη περίπτωση των θαλάσσιων αιολικών πάρκων, για τα οποία η ίδια η απερχόμενη πολιτική ηγεσία είχε καλλιεργήσει πολύ υψηλές προσδοκίες ωστόσο 15 μήνες μετά, όχι μόνο δεν έχει γίνει το παραμικρό, αλλά ακόμη και χώρες που ξεκίνησαν, μετά από εμάς, όπως η Τουρκία, μας έχουν ξεπεράσει.

Στο χώρο των ΑΠΕ, η αγορά αναμένει το νέο πλαίσιο των περικοπών και μια ολιστική προσέγγιση για τις απαιτούμενες θεσμικές αλλαγές, καθώς και την έκδοση του Χωροταξικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ. Αυτά όλα έχουν προετοιμαστεί από την απερχόμενη πολιτική ηγεσία, ωστόσο δεν κατέστη δυνατό να θεσμοθετηθούν στο χρόνο που είχε προβλεφθεί.

Στον απερχόμενο πάντως υπουργό Θόδωρο Σκυλακάκη του πιστώνεται ότι έδωσε τέλος στις επιδοτήσεις των ΑΠΕ και των μπαταριών, που επί χρόνια επιβάρυναν τον προϋπολογισμό με εκατοντάδες εκατομμύρια και τις οποίες δεν μπορούσε να αντέξει άλλο η οικονομία, καθιερώνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο μια αλλαγή υποδείγματος με πολιτικές πιο αποδοτικές και ρεαλιστικές.

Οι υδρογονάνθρακες και το GSI

Στα δύσκολα επίσης ζητήματα, μένει να φανεί κατά πόσο θα διατηρηθεί το μομέντουμ γύρω από τις έρευνες υδρογονανθράκων και το τι θα πράξει η ελληνική πλευρά στο σενάριο που οι αξιώσεις της Τουρκίας για το θέμα του καλωδίου (GSI) επαναληφθούν και σε αυτό το κεφάλαιο, το οποίο σημειωτέον εμπλέκει την υφαλοκρηπίδα.

Και φυσικά μένει να φανεί πώς θα χειριστεί η νέα πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ τις «καυτές πατάτες» σε θέματα χωροταξίας και πολεοδομίας. Κομβική εδώ θα είναι η νομοθετική πρωτοβουλία για την τύχη των οικοδομικών αδειών που ακυρώθηκαν έπειτα από την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο έκρινε αντισυνταγματικά τα «μπόνους» δόμησης του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού. Έτερο ζητούμενο είναι το τι θα γίνει με την εκτός σχεδίου δόμηση στα οικόπεδα άνω των 4 στρεμμάτων χωρίς πρόσωπο σε κοινόχρηστο δρόμο.