Είναι το φιλτραρισμένο νερό καλύτερο για την υγεία; Επιστήμονες δίνουν όλες τις απαντήσεις

Η Σίμα Τσιν Σι αν μπορεί να το αποφύγει δεν πίνει νερό απευθείας από τη βρύση. Το ψυγείο της έχει δοχείο νερού το οποίο συνδέεται με ένα φίλτρο. Όταν βρίσκεται εκτός σπιτιού χρησιμοποιεί ένα αυτοκαθαριζόμενο μπουκάλι το οποίο αποστειρώνει το νερό μέσα από ένα chip υπερύθρων, το οποίο είναι τοποθετημένο στο καπάκι του.

«Το φιλτραρισμένο νερό έχει καλύτερη γεύση», λέει στο BBC. «Μπορώ να μυρίσω τα χημικά στο νερό της βρύσης και να τα γευτώ», προσθέτει.

Κάποιοι άνθρωποι βρίσκουν περίεργη τη στάση της συμπεριλαμβανομένου του συζύγου της, ο οποίος την υπέβαλε σε μία τυφλή δοκιμή. Ωστόσο δεν είναι η μόνη που σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο. Όταν η μη κερδοσκοπική οργάνωση Environmental Working Group πραγματοποίησε δημοσκόπηση σε 2.800 άτομα που ζουν στις ΗΠΑ, οι μισοί δήλωσαν ότι το νερό της βρύσης δεν είναι ασφαλές για κατανάλωση, ενώ σχεδόν το 35% αποκάλυψε ότι φιλτράρει το νερό του.

Αποκαλυπτικές έρευνες

Παρομοίως, σύμφωνα με μία έρευνα του 2023 σε περισσότερους από 500 ανθρώπους στο Ηνωμένο Βασίλειο από την Σουηδική εταιρεία φίλτρων Tappwater, το 42% «δεν εμπιστεύεται ή δεν του αρέσει η γεύση του νερού της βρύσης». Το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων πίστευε ότι το νερό της βρύσης δεν ήταν καθαρό, με τους ρύπους, τα χημικά και τα βακτήρια να αποτελούν τις κύριες ανησυχίες τους. Ως αποτέλεσμα, περισσότεροι από τους μισούς Λονδρέζους (54%) δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν φίλτρο νερού.

Τα φίλτρα νερού φαίνεται ότι γνωρίζουν μια περίοδο ακμής ειδικά στη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη και την Κίνα. Το 2022 η αξία της παγκόσμιας αγοράς φίλτρων νερού εκτιμάται σε 30 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου 28 δισ. ευρώ) και αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο από 7% έως το 2030.

Οι υπέρμαχοι υποστηρίζουν ότι το φιλτραρισμένο νερό μπορεί να έχει πολλαπλάσια οφέλη, από την απομάκρυνση των τοξινών και των παθογόνων μέχρι και τη μείωση της σκληρότητας και τη βελτίωση της μυρωδιάς και της γεύσης. Αλλά είναι το νερό φίλτρου στην πραγματικότητα καλύτερο για την υγεία από το νερό της βρύσης;

Η ποικιλία μεγάλη και για όλα τα πορτοφόλια

Για όσους προτιμούν να φιλτράρουν το νερό τους, υπάρχει πληθώρα συστημάτων για να διαλέξουν: φίλτρα τύπου κανάτας, φίλτρα που τοποθετούνται στη βρύση, φίλτρα πάγκου ή ψυγείου και συστήματα για κάτω από τον νεροχύτη. Τα απλά κοστίζουν μόνο μερικά δολάρια, ενώ οι πιο εξελιγμένες συσκευές – σκεφτείτε συσκευές με δυνατότητα wi-fi που παρακολουθούν τη χρήση του νερού και ανιχνεύουν προβλήματα υδραυλικών εγκαταστάσεων – μπορεί να φτάσουν σε τετραψήφιο αριθμό.

Σε γενικές γραμμές, τα φίλτρα νερού χωρίζονται σε δύο κύριες ομάδες, λέει ο Κάιλ Πόστμους, ο οποίος επιβλέπει την πιστοποίηση φίλτρων στο National Sanitation Foundation (NSF), έναν ανεξάρτητο οργανισμό πιστοποίησης στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ.

«Τα φίλτρα σημείου χρήσης φιλτράρουν το νερό λίγο πριν μπει σε ένα ποτήρι, ενώ τα φίλτρα σημείου εισόδου επεξεργάζονται το νερό στο σημείο όπου εισέρχεται σε ένα σπίτι ή κτίριο», αποκαλύπτει ο Πόστμους.

Τα φίλτρα επίσης διαφέρουν στα υλικά κατασκευής και χρησιμοποιούν διαφορετικές τεχνολογίες – η προσρόφηση, η ανταλλαγή ιόντων, η αντίστροφη όσμωση και ο μηχανικός διαχωρισμός είναι οι πιο δημοφιλείς – για την απομάκρυνση του νερού από άλλα μόρια.

«Διαφορετικά φίλτρα μπορούν να εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς», λέει ο Ντετλέφ Κνάπε καθηγητής καθηγητής αστικής, κατασκευαστικής και περιβαλλοντικής μηχανικής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας. «Υπάρχουν πολλές επιλογές», προσθέτει.

Το κόλπο είναι να καλάβει κανείς τι υπάρχει στο νερό που πίνει, αν χρειάζεται να υπάρξει παρέμβαση και στην συνέχεια να βρει το κατάλληλο φίλτρο για την περίπτωση.

Η τελευταία γραμμή άμυνας

Φυσικά τα πιθανά οφέλη από το φιλτράρισμα του νερού της βρύσης εξαρτώνεται από το πού ζει κανείς. Στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου οι κοινότητες δίνουν μάχη για να αποκτήσουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό «η βασική πηγή ανησυχίας είναι βακτήρια όπως E.coli and Legionella» λέει ο Μπρεντ Κρούγκερ, καθηγητής χημείας και συνδιευθυντής του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Έρευνας για το Νερό στο Hope College του Μίσιγκαν.

Το μολυσμένο νερό μπορεί να προκαλέσει διάρροια, μία ασθένεια που μπορεί να αντιμετωπιστεί αλλά σκοτώνει περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους ετησίως, με το σχεδόν το 50% να είναι παιδιά κάτω των πέντε ετών.

Τα φίλτρα νερού, ωστόσο, μπορεί να είναι αποτελεσματικά στο «να σταματήσουν τα βακτήρια» λέει ο Κρούγκερ, η ομάδα του οποίου ευθύνεται για μια σειρά από πρωτοβουλίες στη Λατινική Αμερική. Σε μία δοκιμή τοποθέτησαν φίλτρα σε σπίτια σε 16 χωριά στη Δομινικανή Δημοκρατία. Διαπίστωσαν ότι το ποσοστό εμφάνισης κρουσμάτων διάρροιας από το 25,6% έπεσε σε κάτω από 10% με τα οφέλη να μην περιορίζονται μόνο εκεί. «Τα παιδιά χάνουν λιγότερες μέρες στο σχολείο, αντίστοιχα οι ενήλικες δεν απουσιάζουν από την εργασία τους γεγονός που αυξάνει τα οικονομικά οφέλη για την οικογένεια», λέει ο Κρούγκερ.

Στον δυτικό κόσμο το νερό της βρύσης ελέγχεται αυστηρά και θεωρείται γενικά ασφαλές. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, υπάρχει νομοθεσία που απαιτεί από τους προμηθευτές να τηρούν ορισμένα πρότυπα ποιότητας νερού και να επεξεργάζονται περισσότερους από 90 μολυσματικούς παράγοντες που μπορεί να βρεθούν στο δημόσιο πόσιμο νερό.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο το νερό φιλτράρεται πολλές φορές που ακολουθείται από υπεριώδη απολύμανση και χλωρίωση πριν φτάσει στις βρύσες των καταναλωτών. Η χώρα κατατάχθηκε στην πρώτη θέση όσον αφορά την ποιότητα του πόσιμου νερού και την αποχέτευση στον δείκτη περιβαλλοντικών επιδόσεων 2022 του Πανεπιστημίου Yale, μια διετή αξιολόγηση της παγκόσμιας βιωσιμότητας, μαζί με τη Φινλανδία, την Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Ελβετία και τις Κάτω Χώρες.

«Στις περισσότερες από αυτές τις δυτικές χώρες ο πάροχος του νερού επιβάλλεται να κάνει να κάνει τακτικές ελέγχους και να δημοσιοποιεί τις πληροφορίες», λέει ο Κρούγκερ.

Αν και τα φίλτρα μπορούν να βοηθήσουν στην απομάκρυνση επικίνδυνων χημικών από το νερό κάποιες φορές μπορεί να οδηγήσει στην απομάκρυνση ευεργετικών μετάλλων.
Όπως σημειώνει ο Κρούγκερ: «Απλά επειδή υπάρχει δημόσια παροχή νερού δεν σημαίνει ότι όλα είναι καλά».

Οι κανονισμοί μπορεί να υπαγορεύουν την επιτρεπόμενη ποσότητα μολύβδου στους σωλήνες, αλλά αυτό δεν ισχύει πάντα και για τους σωλήνες σε κατοικίες – κάτι που μπορεί να είναι προβληματικό, ιδίως σε παλαιά σπίτια. «Οι σκουριασμένοι σωλήνες αποτελούν μεγάλο πρόβλημα. Βλέπω πολλή τοξικότητα από μόλυβδο από παλιούς σωλήνες νερού», λέει η Νιρούσα Κουμαράν, γιατρός στο Λονδίνο και ιατρική διευθύντρια του κέντρου ευεξίας HUM2N.

Σε αυτές τις περιπτώσεις τα φίλτρα μπορεί να βοηθούν στην απομάκρυνση του μόλυβδου από το νερό. Επιπρόσθετα, τονίζει η Κουμαράν, μπορούν να προσφέρουν μια τελευταία γραμμή άμυνας απέναντι στις τοξίνες και τα χημικά. «Βλέπουμε υπολείμματα ορισμένων φαρμάκων – θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, αντισυλληπτικά χάπια, ορισμένα ψυχοτρόπα φάρμακα – να βρίσκονται ακόμη στο υδάτινο σύστημά μας. Προέρχονται από τα ούρα που καταλήγουν στο ποτάμι», εξηγεί.

Τα χημικά που προκαλούν ανησυχία στους επιστήμονες

Μία τοξίνη στο νερό της βρύσης που προκαλεί ανησυχία σε κάποιους ειδικούς είναι μία ομάδα από περισσότερες από 15.000 χημικές ουσίες που ονομάζονται PFAS και αποτελούν ανθρώπινη δημιουργία, που αντιπροσωπεύει τις υπερ- και πολυφθοροαλκυλικές ουσίες. Λέγοντα και «χημικά της αιωνιότητας» επειδή παραμένουν στο περιβάλλον χωρίς να αποσυντίθεται.

Τα PFAS συνδέονται με μία σειρά από ζητήματα υγείας όπως ο καρκίνος, οι βλάβες στο συκώτι, η μειωμένη γονιμότητα.

«Ανησυχούμε για πολύ χαμηλά επίπεδα των χημικών, επειδή ορισμένα PFAS μπορεί να συγκεντώνονται στο ανθρώπινο σώμα σε ένα αρκετά δραματικό τρόπο,» λέει ο Κνάπε. «Υπάρχουν χαμηλά επίπεδα PFAS σε σχεδόν όλες τις εταιρείες παροχής νερού στον πλανήτη», σημειώνει.

Για παράδειγμα, τουλάχιστον ένα PFAS ήταν ανιχνεύσιμο σε δείγματα πόσιμου νερού που λήφθησαν στις 17 από τις 18 εταιρείες νερού στην Αγγλία σε 2023. Στις ΗΠΑ, PFAS παρουσιάζονται σε 45% του νερού της βρύσης, με έξι σε κάθε 10 ανθρώπους να πιστεύεται ότι εκτίθενται στα χημικά.

Ευτυχώς τα φίλτρα μπορούν να απομακρύνουν αυτά τα επικίνδυνα χημικά. Σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε το 2020, ο Κνάπε και οι συνάδελφοί του ερευνητές ανακάλυψαν ότι η αντίστροφη όσμωση και τα φίλτρα δύο σταδίων που εγκαθίστανται κάτω από τους νεροχύτες (τα οποία διαθέτουν μηχανικά φίλτρα και φίλτρα ενεργού άνθρακα), είναι ικανά να απομακρύνουν σχεδόν όλα τα PFAS που αξιολόγησαν.

Ο Πόστμους, η οργάνωση του οποίου παρέχει διαπίστευση για μια σειρά προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των φίλτρων νερού, συνιστά συγκεκριμένα τρεις τύπους φίλτρων νερού: ενεργού άνθρακα, ανταλλαγής ιόντων και αντίστροφης όσμωσης. «Πιστοποιούμε φίλτρα για τη μείωση των PFAS εδώ και σχεδόν έξι χρόνια και έχουμε δεδομένα που αποδεικνύουν ότι είναι αποτελεσματικά», τονίζει.

Γιατί οι καταναλωτές πρέπει να είναι προσεκτικοί

Αν και τα φίλτρα μπορούν να βοηθήσουν στην απομάκρυνση των επιβλαβών χημικών ουσιών από το νερό μας, μερικές φορές αφαιρούν και ευεργετικά μέταλλα. Σε αυτά περιλαμβάνονται το μαγνήσιο και το ασβέστιο, καθώς και ο σίδηρος και το μαγγάνιο, τα οποία απομακρύνονται για να κάνουν το νερό πιο μαλακό και να αποτρέψουν τον αποχρωματισμό, αντίστοιχα. Τα φίλτρα μπορούν επίσης να απομακρύνουν το φθόριο, το οποίο ορισμένοι δήμοι προσθέτουν στο νερό της βρύσης για να βοηθήσουν στην καταπολέμηση της τερηδόνας.

Στην πραγματικότητα, τα φίλτρα αντίστροφης όσμωσης – τα οποία σύμφωνα με τον Κνάπε είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά εμπόδια, «επειδή αφαιρεί τα πάντα» – πωλούνται μερικές φορές με κασέτες επαναμεταλλοποίησης που προσπαθούν να προσθέσουν ευεργετικά μέταλλα πίσω στο φιλτραρισμένο νερό.

Μερικοί άνθρωποι πασπαλίζουν μια πρέζα θαλασσινό αλάτι στο φιλτραρισμένο νερό τους, ωστόσο δεν υπάρχουν προς το παρόν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι αυτό είναι αποτελεσματικό στην επαναπρόσθεση των χαμένων μετάλλων.

Αλλά στην πραγματικότητα, είναι πιο σημαντικό να λαμβάνετε αυτές τις κρίσιμες ενώσεις από τη διατροφή σας, λέει η Κουμαράν. «Δεν πρέπει να βασιζόμαστε στο πόσιμο νερό μας ως κύρια πηγή μετάλλων», τονίζει.

Ένα άλλο μειονέκτημα για τα φίλτρα νερού είναι ότι μερικές φορές κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό ειδικά αν δεν γίνεται συχνή αλλαγή. Ειδικότερα, τα ενεργοποιημένα φίλτρα άνθρακα που μοιάζουν με σφουγγάρι, μπορούν να χρησιμεύσουν ως έδαφος αναπαραγωγής για δυσάρεστα βακτήρια.

Σε μια μικρή μελέτη που διεξήχθη στη Σιγκαπούρη και συνέκρινε το νερό της βρύσης με δείγματα φιλτραρισμένου νερού από το ίδιο νοικοκυριό, η πλειονότητα των δειγμάτων νερού της βρύσης περιείχε αριθμό βακτηρίων 500, εντός του τοπικού ασφαλούς ορίου. Συγκριτικά, ο αριθμός αυτός κυμαινόταν μεταξύ 9.000 και 25.400 για το 60% των δειγμάτων φιλτραρισμένου νερού, με τον υψηλότερο αριθμό να λαμβάνεται από ένα φίλτρο που είχε καθυστερήσει ένα μήνα για αλλαγή.

Σε μια άλλη μελέτη, το νερό που έμεινε σε βρύση ή σε φίλτρο κάτω από τον νεροχύτη – ακόμη και μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας – βρέθηκε να έχει αυξημένες συγκεντρώσεις βακτηρίων. Για να το αποφύγετε αυτό, η σύσταση είναι να ξεπλένει κανείς το φίλτρο νερού για τουλάχιστον 10 δευτερόλεπτα πριν πιείτε από αυτό.
«Στο ελάχιστο, αν δεν συντηρείται σωστά το φίλτρο, απλά δεν έχετε κανένα άλλο όφελος από αυτό», λέει ο Κνάπε. «Ή μπορεί στην πραγματικότητα να έχετε χειρότερο νερό που βγαίνει από αυτό από αυτό που μπαίνει μέσα».

Η ενυδάτωση πάνω από όλα

Στο τέλος της ημέρας, η απόφαση για το αν θα χρησιμοποιήσει κανείς φίλτρο νερού ή όχι εξαρτάται από τον τύπο του νερού στην περιοχή του, καθώς και από την άνεση και το επίπεδο αποδοχής σας για το τι περιέχει αυτό το νερό. «Αν κάνετε λίγη δουλειά στο σπίτι, μπορείτε συχνά να βρείτε πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του πόσιμου νερού σας», λέει ο Κρούγκερ, εξηγώντας ότι οι εταιρείες ύδρευσης είναι συνήθως υποχρεωμένες να δημοσιοποιούν και να διαθέτουν ελεύθερα τα αποτελέσματα των δοκιμών. Επιπλέον, «μπορείτε να προσλάβετε εταιρείες για να ελέγξουν το νερό σας, αν ανησυχείτε γι’ αυτό», υπογραμμίζει.

Αν πιστεύετε ότι το νερό της βρύσης σας δεν είναι κατάλληλο, το επόμενο βήμα θα ήταν να βρείτε ένα κατάλληλο φίλτρο που να ταιριάζει τόσο στο σπίτι όσο και στον τρόπο ζωής σας και να μπορεί να απομακρύνει τους συγκεκριμένους ρύπους που αφορούν. Είναι δύσκολο να συστήσει κανείς έναν συγκεκριμένο τύπο ή μάρκα, λέει ο Πόστμους, αλλά το κλειδί είναι να βεβαιωθείτε ότι ό,τι τελικά αγοράσετε είναι πιστοποιημένο. «Αν η συσκευή έχει πιστοποιηθεί, τουλάχιστον ξέρετε ότι είναι αποτελεσματική», λέει.

Για την Κουμαράν, η διατήρηση της ενυδάτωσης κατέχει υψηλότερη θέση από το αν κάποιος πίνει φιλτραρισμένο νερό ή όχι. «Ως γιατρός πρωτοβάθμιας περίθαλψης, βλέπω πολλά προβλήματα από την αφυδάτωση», καταλήγει.