Γρυλίσματα, μουρμουρητά και τραγούδια – Οι μυστηριώδεις ήχοι με τους οποίους επικοινωνούν τα ψάρια

Η υδάτινη σιωπή που έρχεται στο μυαλό μας όταν προσπαθούμε να φανταστούμε την επικοινωνία μεταξύ των ψαριών, απέχει πολύ από την πραγματικότητα, σύμφωνα με τους επιστήμονες που μελετούν τους ήχους των θαλασσών.

Τα ψάρια παράγουν μια ποικιλία ήχων για διάφορους λόγους: για να απομακρύνουν τους ανταγωνιστές τους, να σημάνουν συναγερμό, ακόμη και για να προσελκύσουν πιθανούς συντρόφους.

Για να κρυφακούσουν τον θαλάσσιο κόσμο, οι επιστήμονες χρησιμοποιούν υποβρύχια μικρόφωνα, τα λεγόμενα υδρόφωνα. Η τεχνολογία που εφευρέθηκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο για την ανίχνευση υποβρυχίων μας βοήθησε να ακούσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα ψάρια μιλούν μεταξύ τους στα βάθη των ωκεανών, των ποταμών και των λιμνών, αναφέρει το BBC News.

Από τα 34.000-35.000 είδη ακτινοπτερύγιων ψαριών, στα οποία περιλαμβάνονται ο μπακαλιάρος, ο τόνος, η πέστροφα και ο σολομός, μόνο το 4% περίπου έχει μελετηθεί για την παραγωγή ήχου. Όμως η έρευνα του Άαρον Ράις, θαλάσσιου βιολόγου στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ της Νέας Υόρκης, δείχνει ότι έχουμε μόλις ξύσει την επιφάνεια του μυστηριώδους κόσμου της επικοινωνίας των ψαριών. Μέχρι και τα δύο τρίτα των ψαριών θα μπορούσαν να κάνουν θορύβους κάτω από το νερό, λέει.

Μικρό στο μάτι, δυνατό στον ήχο

Τον Φεβρουάριο του 2024, ερευνητές στη Γερμανία ανακάλυψαν ένα μικροσκοπικό διαφανές ψάρι που ονομάζεται Danionella cerebrum, το οποίο παράγει έναν ήχο τόσο δυνατό όσο ένας πυροβολισμός. Το ανακάλυψαν αφού άκουσαν μυστηριώδη «κλικ» που προέρχονταν από τις δεξαμενές ψαριών στο εργαστήριό τους. Το ψάρι μήκους 12 χιλιοστών χρησιμοποιεί ένα όργανο που ονομάζεται κολυμβητική κύστη για να παράγει ήχους που φτάνουν τα 140 ντεσιμπέλ στο νερό γύρω του, τους οποίους μπορείτε να ακούσετε στο βίντεο που ακολουθεί. Μόνο τα αρσενικά ψάρια παράγουν τους ήχους αυτούς, οι οποίοι μπορεί να χρησιμοποιούνται για να εγκαθιδρύσουν ένα είδος ιεραρχίας στις δεξαμενές των ψαριών.

Τα ψάρια τείνουν να βγάζουν ήχους για αναπαραγωγικούς και εδαφικούς λόγους. Οι ήχοι αυτοί ακούγονται πολύ πιο καθαροί στα ψάρια απ’ ό,τι σε εμάς. «Ο ήχος στο νερό ταξιδεύει περίπου πέντε φορές ταχύτερα από ό,τι στον αέρα», λέει η Όντρεϊ Λούμπι, οικολόγος στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα που μελετά τη βιοακουστική των ψαριών.

«Αν βάλουμε το κεφάλι μας σε μια πισίνα και προσπαθήσουμε να καταλάβουμε από πού προέρχεται ένας ήχος, δυσκολευόμαστε πολύ. Τα ψάρια, από την άλλη, μπορούν να συλλέξουν πληροφορίες κατεύθυνσης από τους υποβρύχιους ήχους».

Η Λούμπι έχει συγκεντρώσει πάνω από 1.200 από αυτούς τους ήχους σε μια διαδικτυακή βιβλιοθήκη που ονομάζεται FishSounds. Ανάμεσά τους, κάποιοι ήχοι – και οι συμπεριφορές που σηματοδοτούν – ξεχωρίζουν.

Ερωτικά καλέσματα

Τα βατραχοειδή ψάρια μπορεί να έχουν κακή φήμη ως «γλοιώδη και άσχημα», αλλά είναι «εκπληκτικοί τραγουδιστές», λέει η Λούμπι, που μελετά βατραχοειδή ψάρια στον Κόλπο της Φλόριντα.

Ενώ βρίσκονται στην αναπαραγωγική τους περίοδο, τα αρσενικά δημιουργούν φωλιές σε παράκτιες εκβολές ποταμών και βραχώδεις ακτές, όπου «τραγουδούν» δυνατά για να προσελκύσουν τα θηλυκά στη φωλιά τους ή για να προειδοποιήσουν άλλα αρσενικά να κάνουν πίσω, λέει η Λούμπι. Τα «τραγούδια» ξεκινούν συνήθως με ένα γρύλισμα που ακολουθείται από μια σειρά από ήχους «μπουπ».

Τα ψάρια Damsel, που φημίζονται για τα έντονα χρώματά τους, είναι επίσης… ερωτικοί τροβαδούροι. Το είδος Ambon, που ζει σε κοραλλιογενείς υφάλους στον δυτικό Ειρηνικό, πηγαίνει το φλερτ του ένα βήμα παραπέρα. Επιστήμονες που μελέτησαν έναν ύφαλο στην Ταϊβάν κατέγραψαν έναν χαρακτηριστικό υψηλό τονικό ήχο, σαν υαλοκαθαριστήρα σε στεγνό τζάμι, όταν αυτά τα ψάρια προσπαθούσαν να προσελκύσουν συντρόφους.

Οι αρσενικοί μπακαλιάροι προσπαθούν επίσης να κάνουν καντάδα στις πιθανές συντρόφους τους με μια σειρά από χτυπήματα και μουρμουρητά, τα οποία γίνονται όλο και πιο μανιασμένα όσο περισσότερο ερεθίζονται.

Σήματα με… αέρια

Ορισμένα είδη της οικογένειας των Κλυπεϊδών, που περιλαμβάνει τις ρέγγες και τις σαρδέλες, χρησιμοποιούν ήχους από τον γαστρεντερικό τους σωλήνα ως τρόπο για να διατηρούν επαφή με τα κοπάδια τους. Για να το πούμε απλά, πέρδονται.

Μάλιστα οι (χιουμορίστες) επιστήμονες που μελετούν αυτούς τους ήχους τους ονόμασαν Fast Repetitive Ticks (Γρήγορα Επαναλαμβανόμενα Τικ), για συντομογραφία FRT (από το fart=πορδή).

Σύμφωνα με μια μελέτη σε ρέγγες του Ειρηνικού, οι περισσότεροι από αυτούς τους ήχους δεν επηρεάζονταν από το τι έτρωγαν τα ψάρια ή αν είχαν άμεση πρόσβαση στον αέρα. Αυτό απέκλεισε τα πεπτικά αέρια ή την κατάποση αέρα για την παραγωγή ήχων FRT. Αντ’ αυτού, φαίνεται ότι τα ζώα αποβάλλουν αέριο για να παράγουν παλμικούς ήχους. Οι ήχοι, οι οποίοι μπορεί να διαρκούν αρκετά δευτερόλεπτα, τείνουν να παράγονται τη νύχτα και μπορεί να εξυπηρετούν έναν κοινωνικό σκοπό, βοηθώντας τα ψάρια να διατηρούν τη συνοχή μέσα στα κοπάδια, λέει η Λούμπι.

Αποφυγή θηρευτών

Ορισμένα ψάρια χρησιμοποιούν τον ήχο ως εργαλείο για να δημιουργήσουν απόσταση, αντί να προσελκύσουν άλλα ψάρια. Για παράδειγμα, ένα είδος γατόψαρου κάνει έναν δυνατό ήχο σαν κρώξιμο για να τρομάξει τους θηρευτές, κουνώντας τα αγκάθια των θωρακικών πτερυγίων του μέσα σε αυλακώσεις στον ώμο του. Ένα άλλο είδος ψαριού, ο βαλιστής, παράγει μια σειρά από «σύντομους τυμπανισμούς» όταν απειλείται, οι οποίοι ακούγονται για περίπου 85 χιλιοστά του δευτερολέπτου.

Πρόσφατα επιστήμονες του Σουηδικού Πανεπιστημίου Γεωργικών Επιστημών βρήκαν στοιχεία ότι τα σαλάχια – τα οποία ανήκουν στην οικογένεια των χονδριχθύων που περιλαμβάνει τους καρχαρίες – παράγουν επίσης θορύβους. Προηγουμένως πίστευαν ότι οι καρχαρίες και οι συγγενείς τους έκαναν μόνο παθητικούς θορύβους που σχετίζονται με τη διατροφή. Όμως οι ερευνητές κατέγραψαν σε είδη σαλαχιών μια σειρά από δυνατά, υψηλής συχνότητας «κλικ», για τα οποία πιστεύουν ότι μπορεί να αποτελούν αντίδραση στον κίνδυνο.