Αυτό που δεν συζητά κανείς στην Κίνα: η διαδοχή του Σι Τζινπίνγκ

Από την εποχή του Μάο Τσε Τουνγκ, οι ηγέτες της κομμουνιστικής Κίνας και τα υψηλόβαθμα μέλη του ΚΚΚ υιοθέτησαν μια περίεργη συνήθεια: να βάφουν τα μαλλιά τους μαύρα. Μια ερμηνεία είναι ότι θέλουν να δείχνουν όλοι ίδιοι, κάτι που επιτυγχάνουν αν δει κανείς φωτογραφίες από συνεδριάσεις της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος. Μια άλλη ερμηνεία είναι ότι το να δείχνεις νέος αποπνέει ισχύ. Σε κάθε περίπτωση, ο σημερινός ηγέτης της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, γενικά ακολουθεί την παράδοση και δεν αφήνει τα μαλλιά του να γκριζάρουν, όχι εντελώς τουλάχιστον. Αυτό, όμως, δεν τον κάνει πιο νέο. Στις 15 του ερχόμενου Ιουνίου θα γίνει 72 ετών.

Θα κλείσει επίσης 13 χρόνια ως Γενικός Γραμματέας του ΚΚΚ και 12 χρόνια ως πρόεδρος της Κίνας. Οσο καλά και αν πάνε για αυτόν τα πράγματα, κάποια στιγμή θα προκύψει θέμα διαδοχής του. Αυτό, όμως, είναι ένα ζήτημα για το οποίο στην Κίνα δεν κουβεντιάζει κανείς. Ούτε, προφανώς, και ο ίδιος.

Οι πολιτικές εκκαθαρίσεις που έχει πραγματοποιήσει την τελευταία δεκαετία είναι τέτοιας έκτασης, που είναι πραγματικά δύσκολο να σκεφτεί κανείς ένα πρόσωπο ικανό να διεκδικήσει την εξουσία στη χώρα. Επίσης, ο Σι χαρακτηρίζεται από άκρατο συγκεντρωτισμό, έχοντας σηματοδοτήσει ο ίδιος την πρόθεσή του να κυβερνήσει «επ’ αόριστον». Και το «αόριστο» έχει τέλος, όμως.

Δεν είναι ότι το θέμα δεν απασχολεί τους Κινέζους, αλλά τους απασχολεί πίσω από ερμητικά κλειστές πόρτες.

Παράλληλα, ο ίδιος ο Σι, παρά τις εξαιρετικά συγκεντρωτικές και αυταρχικές τάσεις του, πρέπει, όπως γράφουν οι Financial Times, να κρατήσει μια λεπτή ισορροπία: Ναι, θα σας κυβερνάω για πάντα, αλλά αν –ο μη γένοιτο– κάτι μου συμβεί, έχω φροντίσει για μια ομαλή διαδοχή.

Το ζήτημα της διαδοχής «είναι απολύτως υπαρξιακό και είναι ένα δίλημμα στο οποίο κάθε κινέζος ηγέτης, συμπεριλαμβανομένου του Σι Τζινπίνγκ, προσηλώνεται και με το οποίο έχει εμμονή», λέει στους FT ο Τζόζεφ Τοριγκιάν, ειδικός στην κινεζική και ρωσική πολιτική ελίτ και συγγραφέας μιας επερχόμενης βιογραφίας του πατέρα του Σι Τζινπίνγκ, Σι Τζονγκσούν. «Σχετίζεται με το αν οι ίδιοι θα είναι ασφαλείς, εάν η πολιτική κληρονομιά τους θα είναι ασφαλής και αν το ίδιο το καθεστώς θα είναι ασφαλές».

Συμπληρώνει ότι «η διαδικασία διαδοχής έγινε κεντρικό ζήτημα στην καρδιά του κόμματος από την 1η Οκτωβρίου 1949, όταν ο Μάο Τσε Τουνγκ διακήρυξε την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας στην πλατεία Τιενανμέν».

Ο Λι Τσενγκ, ένας από τους κορυφαίους μελετητές του κόσμου για την πολιτική της κινεζικής ελίτ, πιστεύει ότι ο Σι έχει ήδη σχέδιο για τη διαδοχή και θα το κάνει πιο ξεκάθαρο καθώς ξεκινά την τέταρτη θητεία του. Λέει ότι δεν θα πρέπει να αποκλειστούν φαινομενικά ήπιοι ανώτεροι ηγέτες που δεν έχουν ακόμη αποκαλύψει τις προσωπικές φιλοδοξίες τους.

«Πιστεύεται ότι ο Σι Τζινπίνγκ περιβάλλεται από άνδρες που του λένε πάντα “ναι” κι αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό αλήθεια», λέει στους FT ο Λι, ιδρυτικός διευθυντής του Κέντρου για τη Σύγχρονη Κίνα και τον Κόσμο, στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ. «Αλλά θα πρέπει να θυμηθούμε ότι πριν από 13 χρόνια και ο ίδιος ήταν ένας από εκείνους που έλεγαν πάντα “ναι”».

Μετά τον Μάο υπήρξαν μόνο πέντε άλλοι άνδρες που κατείχαν και τις δύο πιο σημαντικές θέσεις της χώρας – Γ.Γ. του Κομμουνιστικού Κόμματος και πρόεδρος της κεντρικής στρατιωτικής επιτροπής του κόμματος: Ο Χούα Κούο Φενγκ, ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ, ο Ζιανγκ Ζεμίν, ο Χου Τζιντάο και ο Σι.

Το ζήτημα της διαδοχής θα γίνει όλο και πιο πιεστικό καθώς ο Σι οδεύει προς μια πιθανή τέταρτη θητεία ως αρχηγός του κόμματος, από το 2027 έως το 2032, όταν θα είναι 79 ετών.

Στα τέλη του 2023, ο ξαφνικός θάνατος του πρώην πρωθυπουργού και δεύτερου στη σειρά ηγέτη του κόμματος, Λι Κετσιάνγκ, ο οποίος ήταν δύο χρόνια νεότερος από τον Σι, υπενθύμισε στο κόμμα ότι «μπορεί να πεθάνει οποιοσδήποτε, ανά πάσα στιγμή», λέει στους FT ένας ξένος διπλωμάτης στο Πεκίνο, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί.

Οι πιθανοί διάδοχοι

Παρ’ όλα αυτά, αναλυτές, διπλωμάτες και άλλοι αξιωματούχοι λένε ότι υπάρχουν λίγες δημόσιες ενδείξεις για τους πιθανούς υποψηφίους.

Καθώς η πρόσβαση σε άτομα κοντά στον Σι περιορίζεται όλο και περισσότερο, η ανάλυση ηγεσίας θυμίζει μεθόδους της «Κρεμλινολογίας» κατά την σοβιετική εποχή.

Αυτές περιλαμβάνουν τη μελέτη της δυναμικής εντός της ανώτατης ηγετικής ομάδας του κόμματος, της επταμελούς μόνιμης επιτροπής του πολιτικού γραφείου και της ιστορίας των προαγωγών του Σι. Οι μελετητές παρατηρούν φωτογραφίες, βίντεο, ομιλίες και έγγραφα του κόμματος για να δουν ποιος ταξιδεύει με τον Σι και ποιος φαίνεται να είναι κοντά του ή όχι.

Διαβάζουν επίσης τα συνταγματικά έγγραφα του κόμματος και μελετούν το ιστορικό προηγούμενο, για να προσδιορίσουν ποια ανώτερα στελέχη κοντά στον Σι θα μπορούσαν να ασκήσουν μεγαλύτερη επιρροή μακροπρόθεσμα, εάν ο Σι χρειαστεί να παραιτηθεί ξαφνικά.

Ολα αυτά υποδεικνύουν τους πιθανούς μελλοντικούς ηγέτες, μεταξύ στελεχών που έχουν συμβάλει στους στρατηγικούς στόχους του Σι για την επίτευξη τεχνολογικής υπεροχής και αυτοδυναμίας της Κίνας, κυρίως άντρες που διανύουν την έκτη ή έβδομη δεκαετία της ζωής τους.

Ωστόσο, επισημαίνουν οι FT, η ανησυχία είναι ότι «εάν το ζήτημα της διαδοχής παραμείνει άλυτο, το κόμμα και η Κίνα θα μπορούσαν εύκολα να εισέλθουν σε ένα επεισόδιο πολιτικού χάους, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο την κληρονομιά του Σι, αλλά και το ίδιο το κόμμα».

«Οσον αφορά την πολιτική ελίτ, η εποχή του Σι Τζινπίνγκ ήταν πολύ πιο σταθερή από πολλές προηγούμενες εποχές της σύγχρονης κινεζικής ιστορίας», λέει ο Τοριγκιάν. «Ομως, ο ίδιος δεν παύει να είναι θνητός».

Ενα από τα βασικά χαρακτηριστικά της εποχής Σι ήταν ο ολοκληρωτικός αποδεκατισμός των πολιτικών αντιπάλων του και των φατριών τους, με την επίφαση μιας πολυετούς εκστρατείας κατά της διαφθοράς.

Πολλοί από όσους «εκκαθαρίστηκαν» ήταν άνθρωποι από τον μηχανισμό ασφαλείας του Πεκίνου ή αξιωματούχοι πιστοί στον πρώην ηγέτη Ζιανγκ Ζεμίν. Ο Σι κυριολεκτικά αποδεκάτισε κάθε πιθανή εστία αντιπολίτευσης.

Παράλληλα, ο Σι συγκέντρωνε στον εαυτό του όλο και περισσότερες εξουσίες, χρησιμοποιώντας το σύστημα διορισμών, επιβάλλοντας, όταν τον βόλευε, συμβάσεις για την ηλικία συνταξιοδότησης και αλλάζοντας κατά το δοκούν τα όρια θητείας σε κυβερνητικά αξιώματα.

Από την τρέχουσα κεντρική επιτροπή του κόμματος, η θητεία της οποίας λήγει στα τέλη του 2027, κανένα μέλος δεν θεωρείται σοβαρός υποψήφιος για να χριστεί διάδοχος του Σι. Εξάλλου, εάν τηρηθούν τα ανεπίσημα όρια ηλικίας στο επόμενο συνέδριο του κόμματος, το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής ανώτατης ηγεσίας θα αναγκαστεί να παραιτηθεί το 2027.

Ο Σι, συνεχίζουν οι FT, έχει επίσης απομακρυνθεί από τη λεγόμενη «ηγεσία δύο γραμμών» των προκατόχων του στη μετά τον Ντενγκ εποχή, στην οποία την εξουσία μοιράζονταν ο πρόεδρος και ένας ισχυρός πρωθυπουργός. Ο προκάτοχός του, Χου, κυβέρνησε με τον Γουέν Τζιαμπάο ως αναπληρωτή του και πριν από αυτούς ο Τζιάνγκ κυβέρνησε μαζί με τον Ζου Ρονγκτζί, τον μεταρρυθμιστή πρωθυπουργό της Κίνας. Ο Σι δεν έχει αναπληρωτή.

«Ο κινέζος πρόεδρος έμαθε από τον φίλο του, Βλαντίμιρ Πούτιν, να μην επιτρέπει σε κάποιον να καταλάβει τη θέση “νούμερο δύο”», λέει στους FT ο Αλφρεντ Γου, καθηγητής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης. «Στη ρωσική πολιτική, ο Πούτιν είναι πάντα το νούμερο ένα».

Ο Αλεξ Παγιέτ, διευθύνων σύμβουλος του Ομίλου Cercius, μιας εταιρείας συμβούλων που ειδικεύεται στην ελίτ της κινεζικής πολιτικής, λέει ότι ο Σι πιθανότατα αποφάσισε πριν από χρόνια ότι έπρεπε να εξαλείψει συστηματικά τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης, εάν ήθελε να αποφύγει να ανατραπεί από τους προκατόχους του και τους πιστούς τους. «Ηξερε ότι θα έπρεπε να κάνει κάτι δραστικό για να εδραιώσει την εξουσία του», λέει. «Ομως, κάνοντάς το αυτό, δεν έχει άλλη επιλογή από το να πορεύεται μόνος του συνεχώς προς τα εμπρός. Μόλις αρχίσεις αυτό, δεν υπάρχει επιστροφή».

Εάν ο Σι αναγκαστεί ξαφνικά να αποσυρθεί, διπλωμάτες και αναλυτές λένε ότι οι επίσημοι περιορισμοί του κόμματος σχετικά με τη διαδοχή θα δοκιμαστούν κατά τη διάρκεια ενός αναπόφευκτου αγώνα για την εξουσία. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, τα σημερινά μέλη της κεντρικής επιτροπής θα αποκτούσαν ξαφνικά μεγαλύτερη επιρροή στην απόφαση της διαδοχής.

«Νομίζω ότι θα γίνει κάτι παρόμοιο με αυτό που συνέβη στη Σοβιετική Ενωση μετά το θάνατο του Στάλιν», λέει στους FT ο Φρανκ Πικ, επισκέπτης καθηγητής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης.

Ολοι οι άνθρωποι του «αυτοκράτορα»

Ποιος θα ενορχηστρώσει τη διαδικασία της διαδοχής; Πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι θα είναι ο Τσάι Κι, ο 69χρονος πρώην αρχηγός του κομμουνιστικού κόμματος του Πεκίνου και τεχνικά ο πέμπτος τη τάξη στο ΚΚΚ. Θεωρείται ένας από τους στενότερους συμμάχους του Σι και είναι διευθυντής του Γενικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής, ουσιαστικά δηλαδή ο επιτελάρχης του Σι. Αναφέρεται συχνά στα κρατικά ΜΜΕ ότι ταξιδεύει με τον Σι και είναι παρών στις επίσημες συναντήσεις του.

Ο διορισμός ενός νέου αρχηγού κόμματος, σύμφωνα με τους κανόνες, θα απαιτούσε για έναν υποψήφιο να εξασφαλίσει την υποστήριξη της πλειοψηφίας της, αποτελούμενης από 376 μέλη, κεντρικής επιτροπής και των 12 από τα 24 μέλη Πολιτικού Γραφείου.

Ο Τσάι, εξηγούν οι αναλυτές, θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει υπέρ μιας «ευρείας ερμηνείας» του καταστατικού του κόμματος, επιτρέποντας στην κεντρική γραμματεία να συγκαλέσει μια συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου που στη συνέχεια θα συγκαλέσει την ολομέλεια της κεντρικής επιτροπής για να επιλέξει έναν αρχηγό. Με λίγα λόγια, θα προσπαθήσει να εκλέξει αρχηγό χωρίς ομόφωνη υποστήριξη. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι ο νέος αρχηγός δεν θα είναι τόσο ισχυρός όσο χρειάζεται για να διασφαλιστεί η προστασία του κόμματος και της πολιτικής σταθερότητας.

Αλλοι διπλωμάτες και ειδικοί με τους οποίους μίλησαν οι FT σημείωσαν ότι εάν ο Σι αναγκαζόταν να παραιτηθεί απροσδόκητα, ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (PLA) θα έπαιζε κεντρικό ρόλο στο θέμα της διαδοχής.

Ο Ζανγκ Γιουσία, ο αναπληρωτής του Σι στην πανίσχυρη Κεντρική Στρατιωτική Επιτροπή, θα είναι ενδεχομένως ένα άλλο βασικό πρόσωπο στη διαδικασία. Οι πατέρες του Ζανγκ και του Σι ήταν σύντροφοι κατά τη διάρκεια του κινεζικού εμφυλίου πολέμου, και ο 74χρονος είναι από τα πιο έμπιστα πρόσωπα του Σι, μετά από χρόνια εκκαθαρίσεων υψηλόβαθμων αξιωματούχων του στρατού. Ωστόσο, ο Ζανγκ έχει αντιμετωπίσει πολιτικό έλεγχο μετά από καταγγελίες για διαφθορά στη στρατιωτική ηγεσία.

«Το κόμμα κυβερνά το στρατό, αλλά οποιοσδήποτε διάδοχος θα πρέπει να κερδίσει τουλάχιστον την αποδοχή αν όχι την υποστήριξη της ηγεσίας του PLA», γράφουν οι FT. «Εάν υπάρξει κρίση διαδοχής, ο Ζανγκ Γιουχία θα μπορούσε να στηρίξει έναν πιστό του Σι, ο οποίος θα ήταν φιλικός προς το στρατό».

Στην τελευταία μεγάλη συνάντηση ηγεσίας της Κίνας στα τέλη του 2022, όλα τα μέλη του πολιτικού γραφείου ηλικίας 68 ετών και άνω αναγκάστηκαν να συνταξιοδοτηθούν, με τρεις εξαιρέσεις: Τον Ζανγκ, τον βετεράνο διπλωμάτη Γουάνγκ Γι και τον ίδιον το Σι.

Η νέα γενιά του ΚΚΚ

Οι μελετητές και οι διπλωμάτες που προσπαθούν να προβλέψουν τον επόμενο ηγέτη της Κίνας μελετούν μια νεότερη γενιά στελεχών του κόμματος, που είναι ως επί το πλείστον στα πενήντα ή στα εξήντα τους.

Επί Σι, για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1990, καμία γυναίκα δεν διορίστηκε στο πολιτικό γραφείο, το 24μελές ηγετικό σώμα, ούτε στο τελευταίο συνέδριο του κόμματος. Οι αναλυτές λένε ότι αυτό ξεκινά από την έλλειψη ενθάρρυνσης των γυναικών να αναλάβουν τοπικές πολιτικές θέσεις, μειώνοντας τις πιθανότητές τους να ανέβουν στην κορυφή.

Οι παραδοσιακές διαδρομές προς την εξουσία συνεχίζουν να είναι οι σταδιακές προαγωγές σε ανώτερους κυβερνητικούς και κομματικούς ρόλους, συμπεριλαμβανομένων των κορυφαίων κινεζικών πόλεων και επαρχιών.

Οι υποψήφιοι σε αυτήν την κατηγορία περιλαμβάνουν το αφεντικό του κόμματος στο Πεκίνο, Γιν Λι, που είναι 62 ετών, και τον Τσεν Γουενκίνγκ, 65 ετών, πρώην αξιωματούχο των υπηρεσιών πληροφοριών που τώρα επιβλέπει το νομικό σύστημα της Κίνας.

Ο Γιν και ο Τσεν είναι παραδείγματα ηγετών που έχουν συνεργαστεί με τον Σι για χρόνια, εμφανίζονται τακτικά στα κρατικά ΜΜΕ και τους επιτρέπεται να συναντούν ξένους αξιωματούχους στην Κίνα και στο εξωτερικό, σημάδια, όπως γράφουν οι FT, ότι ο Σι θα μπορούσε να τους προωθήσει στο μέλλον.

Οι παρατηρητές της πολιτικής του κόμματος επικεντρώνονται επίσης σε ανερχόμενα στελέχη των οποίων η καριέρα αντικατοπτρίζει τις πολιτικές προτεραιότητες του Σι για τη διασφάλιση της τεχνολογικής ανεξαρτησίας και της στρατιωτικής ισχύος της Κίνας στον ανταγωνισμό με τον δυτικό κόσμο.

Σε όλη την Κίνα υπάρχουν τώρα περισσότεροι από 20 υποδιοικητές επαρχιών με βαθύ υπόβαθρο στην τεχνολογία και την επιστήμη, συμπεριλαμβανομένων των κορυφαίων ερευνητικών ιδρυμάτων της χώρας, ειδικά του Πανεπιστημίου Τσινγκουά, όπου σπούδασε ο Σι. Μεταξύ αυτών είναι ο δήμαρχος του Πεκίνου, Γιν Γιόνγκ.

Οι αναλυτές εξηγούν στους FT ότι ο Σι είναι παγιδευμένος, προσπαθώντας να εξισορροπήσει την επιλογή ενός διαδόχου για το κόμμα με τη δική του ασφάλεια και την πολιτική κληρονομιά του.

«Το ίδιο ακριβώς έγινε στη δεκαετία του ’70. Μόλις πέθανε ο Μάο, οι άνθρωποι που προσποιούνταν ότι ήταν φίλοι γύρισαν αμέσως την πλάτη ο ένας στον άλλο σε μια στιγμή», λέει ο Παγιέτ.

Τον Φεβρουάριο του 2022, ο Σι είπε: «Για να αξιολογηθεί εάν το πολιτικό σύστημα μιας χώρας είναι δημοκρατικό και αποτελεσματικό, το κύριο κριτήριο είναι εάν η ηγεσία της μπορεί να αντικατασταθεί με τακτικό και νόμιμο τρόπο».

Ωστόσο, ο ίδιος ξέρει από την εμπειρία του πόσο σκληρές μπορεί να γίνουν οι μάχες διαδοχής.

Ο πατέρας του ήταν πολύ στενός συνεργάτης του δεξιού χεριού του Μάο, Τσου Ενλάι τη δεκαετία του 1950, και τρεις δεκαετίες αργότερα, στη δεκαετία του 1980, έπαιξε παρόμοιο ρόλο για τον βασικό σύμβουλο του Ντενγκ, Χου Γιαομπάνγκ.

Ορισμένοι αναλυτές βλέπουν την εποχή του Ντενγκ ως μοντέλο που πρέπει να ακολουθήσει ο Σι.

Ομως, υπό την ηγεσία του Ντενγκ, το κόμμα διεξήγαγε ανελέητες εκστρατείες για την «εξάλειψη της πνευματικής ρύπανσης» και την «αστική απελευθέρωση» μέσω εκκαθαρίσεων υψηλού επιπέδου. Αντιμετώπισε επίσης μαζικές φοιτητικές και εργατικές διαμαρτυρίες που κορυφώθηκαν με τη σφαγή στην Τιενανμέν, το 1989.

Δεδομένων των διδαγμάτων, ο Σι γνωρίζει τους κινδύνους και των δύο δρόμων που μπορεί να ακολουθήσει: Να παραδώσει την εξουσία σε έναν διάδοχο πολύ νωρίς ή, όπως οι εξέχοντες ηγέτες Ντενγκ και Μάο, να κρατηθεί στην καρέκλα του μέχρι την τελευταία του πνοή.

«Κατά ειρωνικό τρόπο, η ιστορία του Σι Τζινπίνγκ δείχνει γιατί ο Σι Τζινπίνγκ πιθανώς ανησυχεί τόσο πολύ για την πολιτική διαδοχής», καταλήγουν οι FT. «Επειδή είναι πολύ δύσκολο να μαντέψεις τι πρόκειται να κάνει εκείνος που σε διαδέχεται».

. . .