Αυτά είναι τα βιώσιμα smartphones, που ο χρήστης επισκευάζει μόνος του

«Αυτή είναι η κάμερα του τηλεφώνου μου», λέει ο Bas van Abel, κρατώντας ψηλά ένα μικρό, τετράγωνο εξάρτημα. Μόλις το έχει αφαιρέσει από το smartphone του, χρησιμοποιώντας ένα μικροσκοπικό κατσαβίδι.

«Υπάρχουν συνολικά οκτώ εξαρτήματα που μπορούν να αφαιρεθούν και να αντικατασταθούν», λέει στο BBC, καθώς αποσυναρμολογεί σχολαστικά ολόκληρο το smartphone, τοποθετώντας την κάμερα μαζί με την μπαταρία του τηλεφώνου του, τη θύρα USB, την οθόνη και το ηχείο.

Ο Van Abel είναι συνιδρυτής της ολλανδικής Fairphone, η οποία ισχυρίζεται ότι έχει κατασκευάσει «το πιο βιώσιμο smartphone στον κόσμο». Αλλά ένα τόσο πολύπλοκο προϊόν που περιέχει σπάνια μέταλλα και εξαρτήματα από όλο τον κόσμο, πόσο βιώσιμο μπορεί να είναι;

Η Fairphone, που ιδρύθηκε το 2013 στο Άμστερνταμ, κατασκευάζει smartphones Android τα οποία μπορούν εύκολα να ανταλλάσσονται, να προσαρμόζονται και να επισκευάζονται από τους ιδιοκτήτες τους. Δίνοντας τη δυνατότητα και ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να επιδιορθώνουν τα τηλέφωνά τους, αντί να τα πετάνε μόλις σπάσει ένα εξάρτημα, η Fairphone ελπίζει να συμβάλει στη μείωση των ηλεκτρονικών αποβλήτων.

Το πρόβλημα των ηλεκτρονικών αποβλήτων

Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο παράγονται παγκοσμίως 50 εκατομμύρια τόνοι ηλεκτρονικών αποβλήτων, που ζυγίζουν περισσότερο από όλα τα εμπορικά αεροπλάνα που κατασκευάστηκαν ποτέ, σύμφωνα με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών. Μόλις το 20% αυτών των αποβλήτων ανακυκλώνεται.

Εν τω μεταξύ, το βουνό των ηλεκτρονικών αποβλήτων αυξάνεται καθώς αυξάνεται η ζήτηση για φορητές συσκευές και smartphones. Μέχρι το 2050, η ετήσια παραγωγή ηλεκτρονικών αποβλήτων θα υπερδιπλασιαστεί σε 120 εκατομμύρια τόνους, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.

Το 2022 πετάχτηκαν 5,3 δισεκατομμύρια κινητά τηλέφωνα, εκτιμά η βελγική μη κερδοσκοπική οργάνωση The WEEE Forum, η οποία αναλύει τα ηλεκτρονικά απόβλητα. Στις ΗΠΑ, οι άνθρωποι αντικαθιστούν τα τηλέφωνά τους κατά μέσο όρο κάθε 18 μήνες, καθώς κυκλοφορούν νέα μοντέλα με αναβαθμισμένα χαρακτηριστικά. Οι περισσότερες συσκευές έρχονται πλέον ως σφραγισμένες μονάδες που είναι εξαιρετικά δύσκολο και δαπανηρό να επισκευαστούν.

Η Fairphone θέλει να σπάσει αυτή την τάση πουλώντας τηλέφωνα που έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. «Κάνουμε τα τηλέφωνα επισκευάσιμα, ώστε να μπορείτε να τα χρησιμοποιείτε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα», λέει ο Van Abel.

Βιώσιμα υλικά δίκαιου εμπορίου

Η βιωσιμότητα βρίσκεται στο επίκεντρο της αποστολής της Fairphone. «Χρησιμοποιούμε 100% ανακυκλωμένο πλαστικό σε όλα τα τηλέφωνά μας, καθώς και χρυσό και ασήμι δίκαιου εμπορίου (fair trade)», λέει ο Van Abel.

Αλλά δεν είναι όλα τα υλικά που βρίσκονται στα μοντέλα της Fairphone βιώσιμα. Το Fairphone 5 περιέχει 40 διαφορετικά υλικά, αλλά μόνο 14 (τα οποία αποτελούν το 42% του συνολικού βάρους του τηλεφώνου) προέρχονται από βιώσιμη και ηθική πηγή, ενώ μόλις το 70% αυτών των 14 πρώτων υλών προέρχεται από πηγές δίκαιου εμπορίου ή ανακύκλωσης. Ο Van Abel έχει δεσμευθεί να αυξήσει αυτά τα ποσοστά. «Επικεντρωνόμαστε στα 14 υλικά στα οποία βλέπουμε τη μεγαλύτερη ανάγκη για βελτίωση και τις μεγαλύτερες ευκαιρίες προς όφελος των ανθρώπων και του πλανήτη», λέει.

Το κόστος της βιωσιμότητας

Η βιωσιμότητα, ωστόσο, δεν είναι φθηνή. Το τελευταίο μοντέλο της Fairphone κοστίζει 699 ευρώ. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η Fairphone πρέπει να κατασκευάσει τα πάντα η ίδια, σύμφωνα με τον Van Abel. «Κάνουμε μόνοι μας όλες τις ενημερώσεις λογισμικού, καθώς δεν υπάρχει καμία εταιρεία στον κόσμο που να υποστηρίζει τηλέφωνα με μεγάλη διάρκεια ζωής», λέει.

Το πρόγραμμα επισκευής της Fairphone, ωστόσο, είναι φθηνότερο από τους κύριους ανταγωνιστές της. Μια νέα μπαταρία για το Fairphone 5 κοστίζει 46,40 ευρώ, σε σύγκριση με την αμοιβή των 93 ευρώ που χρεώνει η Apple για την αντικατάσταση μιας μπαταρίας iPhone 15 και την αμοιβή των 126,60 ευρώ της Samsung για το τηλέφωνο Galaxy S23. Η αντικατάσταση της οθόνης του Fairphone κοστίζει 104.50 ευρώ, σε σύγκριση με τα 335 ευρώ της Apple και τα 277,50 ευρώ της Samsung για την αγορά μιας νέας οθόνης του Galaxy S23.

Έσχατη λύση η ανακύκλωση

Η Fairphone εφαρμόζει επίσης ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης για smartphones που δεν μπορούν πλέον να επισκευαστούν. Συνήθως, ωστόσο, μόλις το 30-50% των υλικών μπορεί να ανακτηθεί κατά τη διαδικασία ανακύκλωσης, σύμφωνα με την εταιρεία, η οποία θεωρεί την ανακύκλωση ως την έσχατη λύση.

Όπως πολλές σύγχρονες ηλεκτρονικές συσκευές, τα smartphones είναι δύσκολο να ανακυκλωθούν, καθώς περιέχουν έως και 70 διαφορετικά στοιχεία. Οι λεπτές, compact συσκευές που είναι συγκολλημένες είναι επίσης δύσκολο να διαχωριστούν κατά τη διαδικασία ανακύκλωσης.

Ο σχεδιασμός των περισσότερων smartphones εμποδίζει τους ανθρώπους να τα αποσυναρμολογούν, να τα επισκευάζουν και να τα χρησιμοποιούν όσο το δυνατόν περισσότερο. Ενώ πλέον το κόστος επισκευής των ηλεκτρονικών συσκευών γενικά, μπορεί επίσης να είναι απαγορευτικό. Η επισκευή της οθόνης ενός λάπτοπ, για παράδειγμα, μπορεί να είναι πιο ακριβή από την αγορά ενός νέου υπολογιστή.