Αρχισε το αμερικανικό brain drain προς Ευρώπη;

Μέσα σε μόλις δύο μήνες διακυβέρνησης, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει προχωρήσει σε αλλαγές που δείχνουν ότι σχεδιάζει την «αποδόμηση» του επιστημονικού τομέα, με μια πολιτική αντίστοιχη με εκείνη της διάλυσης των παραδοσιακών συμμαχιών της υπερδύναμης στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

Οι ομοσπονδιακές χρηματοδοτήσεις επιστημονικών και ερευνητικών προγραμμάτων σε πολλά πεδία –ανάμεσά τους και εκείνων για τον καρκίνο– καθώς και πολλές ακαδημαϊκές υποτροφίες έχουν ήδη περικοπεί, τεθεί σε παύση ή υπό επανεξέταση, όπως αναφέρει δημοσίευμα του Guardian.

Αυτές οι πολιτικές έχουν εξαναγκάσει πανεπιστημιακά ιδρύματα σε όλη τη χώρα να μειώσουν τις θέσεις μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών, να παγώσουν τις προσλήψεις, ή και να ακυρώσουν ορισμένες προσφορές εισδοχής. Πάνω από 12.500 Αμερικανοί με κρατικές υποτροφίες για έρευνες στο εξωτερικό, καθώς και 7.400 αλλοδαποί ερευνητές στις ΗΠΑ, είναι αντιμέτωποι με την περικοπή της χρηματοδότησής τους.

Ενας ξένος ακαδημαϊκός που επισκέφθηκε πρόσφατα τις ΗΠΑ, γράφει ο Guardian, κρατήθηκε από τις αρχές και του απαγορεύθηκε η είσοδος στη χώρα. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι η κυβέρνηση έχει αρχίσει να «στοχεύει» συγκεκριμένα ιδρύματα, κόβοντας χρηματοδότηση ύψους 400 εκα. δολαρίων (369 εκατ. ευρώ) από το πανεπιστήμιο Κολούμπια και 800 εκατ. δολάρια (738 εκατ. ευρώ) από το πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς – αναγκάζοντάς το απολύσει 2.000 άτομα.

Η νομικά αμφισβητούμενη σύλληψη και κράτηση του φιλοπαλαιστίνιου ακτιβιστή, Μαχμούντ Χαλίλ –ο οποίος σπούδασε στο πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και είναι παντρεμένος με Αμερικανίδα, η οποία είναι έγκυος στο παιδί του– και η ακύρωση της πράσινης κάρτας του, έχει επιφέρει τρόμο στις τάξεις των ξένων φοιτητών και ερευνητών εντός των ΗΠΑ, ενώ έχει προβληματίσει άλλους, που σχεδίαζαν να βρεθούν στη χώρα στο μέλλον.

Οι κινήσεις αυτές της κυβέρνησης Τραμπ, αναφέρει ο Guardian, έχουν τριπλή στόχευση: να ευθυγραμμίσουν την επιστήμη με την κρατική ιδεολογία, να υπονομεύσουν την ακαδημαϊκή ανεξαρτησία και να καταστείλουν τους διαφωνούντες.

Ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος, Γιούργκεν Χάμπερμας, έχει εκφράσει την επιθυμία του η ΕΕ να γίνει πόλος απέναντι στις ΗΠΑ, και έχει προτείνει η Ευρώπη να αντιστρέψει τη ροή του «brain drain» προς την Αμερική, καλωσορίζοντας υψηλού μορφωτικού επιπέδου αμερικανούς ερευνητές και επιστήμονες, έχοντας θεωρήσει βέβαιο ότι θα βρίσκονταν υπό διωγμό από τη διακυβέρνηση του Τραμπ.

Σε κάποιο βαθμό, οι κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ έχουν αρχίσει να εκμεταλλεύονται ήδη αυτή την ευκαιρία. Στις 7 Μαρτίου, το πανεπιστήμιο της Μασσαλίας ανακοίνωσε το «Σχέδιο Ασφάλειας για την Επιστήμη» – ένα τριετές πρόγραμμα με χρηματοδότηση ύψους 15 εκατομμυρίων ευρώ και στόχο να προσελκύσει στην πανεπιστημιούπολη του 15 αμερικανούς ακαδημαϊκούς με ειδικεύσεις στο κλίμα, την υγεία και την αστροφυσική.

Σύμφωνα με εκπρόσωπο του πανεπιστημίου, που μίλησε στον Guardian, έχουν ληφθεί περισσότερες από 60 αιτήσεις, οι 30 εκ των οποίων υποβλήθηκαν τις πρώτες 24 ώρες. Το εκπαιδευτικό ίδρυμα βρίσκεται σε επαφή και με άλλα πανεπιστήμια, αλλά και με τη γαλλική κυβέρνηση, για την επέκταση του «επιστημονικού ασύλου», τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο – καθώς και για τον συντονισμό της υποδοχής και της μετεγκατάστασης και άλλων ερευνητών.

Οι δαπάνες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ για την επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη το 2024 ανήλθαν σε περίπου 195 δισεκατομμύρια δολάρια (180 δισ. ευρώ) – ποσό που ακούγεται τεράστιο, αλλά σε σύγκριση με το ΑΕΠ της υπερδύναμης (27,7 τρισ. δολάρια – 25,6 τρισ. ευρώ) είναι αρκετά χαμηλό. Το ΑΕΠ της ΕΕ είναι ελαφρώς χαμηλότερο – στα 24,5 τρισ. ευρώ.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν χρειάζεται καν να εκχωρήσει δαπάνες αντίστοιχες με αυτές των ΗΠΑ για να προσελκύσει αμερικανούς επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων, καθώς τουλάχιστον το 50% των αμερικανικών δαπανών ύψους 180 δισ. ευρώ του 2024 για την επιστημονική έρευνα προοριζόταν αποκλειστικά για την άμυνα – και η Ευρώπη έχει ήδη αποφασίσει σαρωτικές αμυντικές αυξήσεις στον προϋπολογισμό της τον τελευταίο μήνα.

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Guardian, ένα ποσό ύψους 25 δισ. ευρώ θα ήταν αρκετό για να αντιστρέψει τη φυγή επιστημονικών ταλέντων προς τις ΗΠΑ, προσελκύοντας δυσαρεστημένους αμερικανούς ερευνητές στην Ευρώπη. Το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει μόλις το 0.1% του ΑΕΠ της ΕΕ – και θα είναι ακόμα χαμηλότερο, αν στην πρωτοβουλία συμμετάσχουν και η Βρετανία, η Νορβηγία και η Ελβετία – που ήδη συνεργάζονται με την ΕΕ στο ερευνητικό πρόγραμμα Horizon Europe.

Αυτή τη στιγμή, οι δαπάνες της ΕΕ για την επιστημονική έρευνα υστερούν σε σχέση με εκείνες των ΗΠΑ – ενώ μια έκθεση που παραγγέλθηκε από το τμήμα έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πρότεινε πρόσφατα υπερδιπλασιασμό του επταετούς προϋπολογισμού, ύψους 95 δισ. ευρώ, του Horizon Europe. Παράλληλα, πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε ότι οι μη αμυντικές επιστημονικές δαπάνες στις ΗΠΑ είχαν αποφέρει αποδώσεις επιπέδου 200% στις ΗΠΑ κατά τη μεταπολεμική περίοδο.

Ο Guradian σημειώνει ότι η ΕΕ μπορεί να δελεάσει όχι μόνο αμερικανούς ερευνητές, αλλά και τα ίδια τα αμερικανικά πανεπιστήμια. Σύμφωνα με την Ερευνητική Ομάδα Διασυνοριακής Εκπαίδευσης, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα των ΗΠΑ διατηρούν 29 πανεπιστημιουπόλεις στην Ευρώπη – στις οποίες μπορούν να προστεθούν και άλλα προγράμματα κέντρων σπουδών αμερικανικών ιδρυμάτων που λειτουργούν στο εξωτερικό.

Δεκάδες αμερικανικά κολέγια και πανεπιστήμια με τεράστιους προϋπολογισμούς διοχετεύουν τακτικά εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια κάθε φορά για την κατασκευή νέων κτιριακών εγκαταστάσεων. Αν οι ομοσπονδιακές καταστολές στη χρηματοδότηση, τις ακαδημαϊκές ελευθερίες και τους ξένους φοιτητές της κυβέρνησης των ΗΠΑ συνεχιστούν, ακαδημαϊκοί και σπουδαστές από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού θα βρουν την ιδέα των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων πολύ ελκυστική.

. . .