Αρνητικά «ρεκόρ», βιβλικές καταστροφές: Τα ακραία φαινόμενα που συντάραξαν τον κόσμο το 2024

Εάν, λοιπόν, κάτι έγινε απόλυτα κατανοητό το 2024 είναι πως η κλιματική κρίση, ήρθε για να μείνει και το ανθρώπινο είδος καλείται να ακούσει το μήνυμα που μας στέλνει το περιβάλλον και να προσαρμοστούμε σε όσα συμβαίνουν γύρω μας.

Όπως τονίζει, μάλιστα, μιλώντας στο CNN Greece ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και Εθνικός Εκπρόσωπος για την Κλιματική Αλλαγή, Χρήστος Ζερεφός «στις επόμενες δεκαετίες αναμένεται αύξηση της συχνότητας εμφάνισης των ακραίων καιρικών φαινομένων με επακόλουθες συνέπειες» και σημειώνει πως η «νέα πραγματικότητα» που διαμορφώνεται «δεν προβλέπεται να αναστραφεί ή να βελτιωθεί αν δεν ληφθούν άμεσα και αποφασιστικά μέτρα».

«Ντόμινο» φαινομένων

Πρόκειται, δε, για μια αλληλουχία φαινομένων όπως αναλύει χαρακτηριστικά ο διευθυντής του Ινστιτούτου Περιβάλλοντος του Εθνικού Αστεροσκοπείου, Νίκος Μιχαλόπουλος.

«Οι υψηλές θερμοκρασίες ξηραίνουν το χώμα. Το χώμα που δεν έχει υγρασία δεν μπορεί να απορροφήσει την έντονη βροχόπτωση, άρα οδηγούμαστε σε πλημμυρικά φαινόμενα και ταυτόχρονα χάνουμε και το νερό».

Αντίστοιχα, οι υψηλές θερμοκρασίες στην ξηρά «μεταφράζονται» σε υψηλές θερμοκρασίες στη θάλασσα. Ως αποτέλεσμα το νερό εξατμίζεται και τροφοδοτεί έντονα καιρικά φαινόμενα, λόγω της αυξημένης υγρασίας.

Αυτό το «ντόμινο φαινομένων» παρατηρήθηκε εν τέλει και το 2024, από τους καύσωνες στην ξηρασία, από την ξηρασία στις πυρκαγιές και από τις πυρκαγιές σε πλημμύρες.

Ποια ήταν, όμως, τα φαινόμενα που σημάδεψαν τον πλανήτη το έτος που πέρασε;

Αρνητικά «ρεκόρ» – Ένας δρόμος χωρίς επιστροφή

Για μια ακόμη χρονιά το ένα αρνητικό «ρεκόρ» κατέρριψε κάθε προηγούμενο, με το έτος που «εκπνέει» να συνιστά το θερμότερο από τα προβιομηχανικά επίπεδα, δηλαδή από την περίοδο 1850-1900.

Ήταν όμως και το πρώτο έτος κατά το οποίο υπερέβη το όριο της μέσης αύξησης της θερμοκρασίας του 1,5° Κελσίου που έχει οριστεί στη συμφωνία του Παρισιού.

Μάλιστα, όπως έχει επισημάνει τόσο η ευρωπαϊκή υπηρεσία Copernicus όσο και η υπηρεσία του ΟΗΕ για το περιβάλλον, οι τουλάχιστον ανεπαρκείς πολιτικές των κυβερνήσεων του πλανήτη οδηγούν σε μια αύξηση της θερμοκρασίας που μπορεί να φτάσει μέχρι κατά +3,1 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα μετατρέποντας τις υποσχέσεις που είχαν δοθεί σε «κουρελόχαρτο».

Οι περιοχές που «έσπασαν το φράγμα» του 1,5 βαθμού Κελσίου το 2024 ήταν η βορειοανατολική και νοτιοδυτική Ευρώπη, αλλά και η βόρεια Ρωσία.

Πάνω από το μέσο όρο ανέβηκε ο υδράργυρος στον ανατολικό Καναδά και στις κεντρικές και ανατολικές ΗΠΑ, στο μεγαλύτερο μέρος του Μεξικού, στο Μαρόκο, στη βορειοδυτική Αφρική, στην Κίνα, στο Πακιστάν, στο μεγαλύτερο μέρος της Σιβηρίας και την Αυστραλία.

Οι αυξημένες αυτές θερμοκρασίες συμπαρέσυραν, όπως ήταν αναμενόμενο και τη μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας και επιτάχυνε σε ανησυχητικό βαθμό το λιώσιμο των πάγων.

Αξίζει να σημειωθεί πως, η Ελλάδα για μια ακόμη φορά βρέθηκε στο επίκεντρο αυτών των φαινομένων, καθώς σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε από ερευνητές του ΑΠΘ, του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, στα ελληνικά ύδατα καταγράφηκαν οι πιο υψηλές θερμοκρασίες των τελευταίων 40 ετών.

Με την άνοδο του υδραργύρου της θάλασσας, αλλάζει παράλληλα και ο χαρακτήρας των θαλασσών κάνοντάς την πιο τροπική, καθώς των ειδών που διαβιούν σε αυτές. «Παρατηρούμε ήδη να έχουν αρχίσει να μετακινούνται ξενικά είδη μέσω της Διώρυγας του Σουέζ και αλλάζουν το παραγωγικό προφίλ της Μεσογείου» όπως τονίζει ο κ. Μιχαλόπουλος.

Μία ακόμη επίπτωση, όπως υπογραμμίζει ο ίδιος, σχετίζεται με τα κουνούπια και τις ασθένειες που μεταφέρονται προς τον άνθρωπο.

«Έχουμε αύξηση των ασθενειών που μεταφέρονται από συγκεκριμένους φορείς, όπως τα κουνούπια και διάφορα έντομα. Σύμφωνα με τα δεδομένα που διαθέτουμε, παρατηρείται ότι αυτές οι ασθένειες έχουν αρχίσει να εξαπλώνονται και στην περιοχή μας».

Hot-Dry-Windy: Οι συνθήκες που έφεραν ανεξέλεγκτες πυρκαγιές

Οι επιπτώσεις αυτών των εξαιρετικά υψηλών θερμοκρασιών, πέραν της αφόρητης ζέστης που εξάντλησε τους ανθρώπους, συνέβαλαν τελικά και στις ανεξέλεγκτες πυρκαγιές έκαναν χιλιάδες στρέμματα «στάχτη».

Το ξηρό κλίμα που επικράτησε λόγω της μείωσης των βροχοπτώσεων κατά το προηγούμενο υδρολογικό έτος και το γεγονός ότι το θερμόμετρο έδειχνε «κόκκινο» για παρατεταμένες περιόδους, σε συνδυασμό με τους θυελλώδεις ανέμους που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού δημιούργησε τις κλιματολογικές εκείνες συνθήκες τόσο για την ευκολότερη εκδήλωση εστιών φωτιάς, όσο και για την πιο γρήγορη εξάπλωσή της. Τον συνδυασμό αυτών των φαινομένων τον είδαμε καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού σε πολλούς τίτλους ειδήσεων ως «Hot – Dry – Windy».

Το πράσινο της Αθήνας στις φλόγες – Το θλιβερό παράδειγμα της Πεντέλης

Και ήταν αυτός ο συνδυασμός που τον Αύγουστο του 2024 οδήγησε την πυρκαγιά που ξεκίνησε στον Βαρνάβα Αττικής και επεκτάθηκε σε μήκος 23 χιλιομέτρων, φτάνοντας εντός του αστικού ιστού της πρωτεύουσας, στο Πάτημα Χαλανδρίου και κατέκαψε πάνω από 85.000 στρέμματα γης.

Η φωτιά ξέσπασε το μεσημέρι της 11ης Αυγούστου. Η εστία εντοπίστηκε από drone της Πάρνηθας και τέσσερα λεπτά πραγματοποιήθηκε η πρώτη ρίψη νερού από αέρος.

Όμως σε λίγη μόλις ώρα αργότερα εξαπλώθηκε προς τα νότια και άρχισε να καίει σε πολλαπλά μέτωπα: στο Γραμματικό, τον Μαραθώνα, την Νέα Μάκρη Αττικής, καθώς και στο Πεντελικό όρος.

Από τον Βαρνάβα τελικά η πύρινη λαίλαπα έφτασε μέσα στο Πάτημα Βριλησσίων και το Πάτημα Χαλανδρίου, πυκνός μαύρος καπνός σκέπασε τον ουρανό της πρωτεύουσας, περιουσίες έγιναν αποκαΐδια.

Ο ένας οικισμός εκκενώνονταν μετά τον άλλο, ένας πυροσβέστης τραυματίστηκε και σχεδόν δύο 24ωρα μετά την εκδήλωση της πυρκαγιάς, τα ξημερώματα της 13ης Αυγούστου, μέσα σε επιχείρηση στο Χαλάνδρι, βρέθηκε απανθρακωμένη η σορός μίας 62χρονης εργαζόμενης που εγκλωβίστηκε στις φλόγες.

Με τη «μανία» των ανεξέλεγκτων πυρκαγιών, όμως, δεν βρέθηκε μόνο η Αττική, ούτε μόνο η Ελλάδα.

Από το Μενοίκιο όρος στις Σέρρες όπου η φωτιά έκαιγε για πάνω από ένα μήνα και την Κόρινθο, μέχρι και εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τη χώρα μας, στον Ισημερινό και την Καλιφόρνια όπου φωτιές έκαιγαν μέχρι και τον Δεκέμβρη, εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα παραδόθηκαν στις φλόγες και μετατράπηκαν σε κρανίου τόπο.

Η Μεσόγειος στο έλεος της λειψυδρίας

Ένας από τους παράγοντες που έκαναν ακόμη πιο εύκολη την εκδήλωση τόσο μεγάλων και με διάρκεια πύρινων μετώπων ήταν η ανομβρία των τελευταίων υδρολογικών ετών, με έρευνες να αποκαλύπτουν εφιαλτικά στοιχεία. Η Μεσόγειος και συνολικά η νότια Ευρώπη αποτέλεσαν «κλιματικό hotspot» των καιρικών αυτών φαινομένων.

Ήδη από το 2022 η γειτονική μας Ιταλία βίωνε όσα έμελλε να αντιμετωπίσει και η χώρα μας δύο χρόνια αργότερα: μείωση των βροχοπτώσεων, λίμνες χωρίς νερό, ραγδαία μειωμένα αποθέματα στους ταμιευτήρες, «νεκρές» γεωργικές εκτάσεις.

Δύο χρόνια μετά, δημοφιλή θέρετρα έμειναν χωρίς πισίνες, ενώ σε ορισμένες περιοχές επιβλήθηκε «μπλόκο» στην άφιξη τουριστών.

Αυτά τα γεγονότα αποτέλεσαν τελικά «πρόβα» για όσα εκτυλίχθηκαν στην Ελλάδα το 2024. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως ήδη από τον Ιανουάριο έρευνα του Ινστιτούτου Διεθνών Πόρων (WRI) κατέτασσε τη χώρα μας μεταξύ των 25 κρατών παγκοσμίως, που θα βρισκόταν αντιμέτωπα με συνθήκες λειψυδρίας.

Λίγους μόλις μήνες μετά, ήδη από τον Απρίλιο, οι κάτοικοι ορισμένων περιοχών έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου. Ο ένας δήμος μετά τον άλλο κηρύσσονταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ μεγάλα προβλήματα αντιμετώπισαν ιδιαίτερα τα νησιά κατά την καλοκαιρινή περίοδο, καθώς οι υπάρχουσες υποδομές δεν μπορούσαν να «αντέξουν» τις αθρόες αφίξεις τουριστών.

Η ανατολική Κρήτη και οι Κυκλάδες έγιναν και παραμένουν το «επίκεντρο» του προβλήματος, που απέκτησε διαστάσεις τελικά μόνο όταν έγινε γνωστό πως το φαινόμενο επηρεάζει μέχρι και την Αττική.

«Σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω λειψυδρίας ο Δήμος Νέας Προποντίδας στη Θεσσαλονίκη», «Με πλοία του Πολεμικού Ναυτικού η υδροδότηση της Λέρου», «Είδος πολυτελείας το νερό στη Νάξο», «Συναγερμός για τη λειψυδρία στην Αττική – Αποκαλύφθηκε βυθισμένο χωριό στη λίμνη Μόρνου», «Ανησυχία για τη λίμνη Πολυφύτου»:

Αυτοί ήταν μόνο μερικοί από τους τίτλους ειδήσεων που αναδεικνύουν την έκταση του φαινομένου απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας. Ένα φαινόμενο που αγγίζει και όλο τον πλανήτη. Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία πρόσφατης έρευνας, σύμφωνα με τα οποία καταγράφεται έλλειψη πρόσβασης σε πόσιμο νερό για το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Από την ξηρασία στις φονικές πλημμύρες – Ο τραγικός απολογισμός της Βαλένθια

Με βάση αυτά τα δραματικά δεδομένα, θα περίμενε κανείς οι βροχοπτώσεις που σημειώθηκαν στις αρχές του φθινοπώρου να δώσουν «ανάσα» στα αποθέματα νερού.

Όμως αυτές οι βροχές αποτέλεσαν εκτόνωση φαινομένων που συγκρατούνταν για καιρό στην ατμόσφαιρα και σε δέκατα δευτερολέπτων δημιούργησαν πλημμυρικά φαινόμενα.

Αυτό συνέβη τόσο στη Βαλένθια, όσο και ένα χρόνο πριν στη Θεσσαλία, όταν η κακοκαιρία «Daniel» άφησε πίσω της 17 νεκρούς και τεράστιες εκτάσεις στη λάσπη.

Στην περίπτωση της Ισπανίας, οι καταρρακτώδεις βροχές της 29ης Οκτωβρίου, που προκλήθηκαν από ένα ψυχρό μέτωπο το οποίο κινούνταν προς τα νοτιοανατολικά, είχαν ως αποτέλεσμα η χώρα να βυθιστεί στο πένθος, αριθμώντας 224 νεκρούς.

Όλα έγιναν μέσα σε μία ώρα, όπως εξηγούσαν σε μαρτυρίες τους οι κάτοικοι που επλήγησαν από τα φαινόμενα. Σε αυτή τη μία ώρα έριξε όσο νερό δεν είχε ρίξει εδώ και καιρό στη χώρα, με αποτέλεσμα ο φετινός Οκτώβρης να είναι ο πιο βροχερός που έχει ποτέ καταγραφεί στην Ισπανία, όπως ανακοίνωσε η ισπανική μετεωρολογική υπηρεσία (Aemet).

Άνθρωποι εγκλωβίστηκαν στους αυτοκινητόδρομους, σε πάρκινγκ, στα σπίτια τους, χωρίς δυνατότητα διαφυγής και σωτηρίας από το σαρωτικό πέρασμα της πλημμύρας.

Πολλοί και πολλές έσπευσαν να συγκρίνουν όσα ζήσαμε στην Ελλάδα, με όσα σημειώθηκαν στη Βαλένθια, όμως τα κύρια ερωτήματα που αναδεικνύουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συγκλόνισαν τον κόσμο για μια ακόμα χρονιά είναι:

Πόσες καταστροφές πρέπει να μεσολαβήσουν για να κατανοήσουν όσοι έχουν θέσεις ευθύνης ότι πρέπει να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη φύση και το περιβάλλον; Υπάρχουν ελπίδες να αναστραφεί η κατάσταση και με ποιους τρόπους;

Υπάρχει ελπίδα για ένα βιώσιμο μέλλον;

Απαντώντας στο ερώτημα εάν υπάρχει ελπίδα για ένα βιώσιμο μέλλον ο κ. Ζερεφός τονίζει πως «η κατάσταση μπορεί να μην είναι πλήρως αναστρέψιμη, αλλά υπάρχουν σημαντικές ελπίδες να μετριαστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και να περιοριστεί η περαιτέρω επιδείνωση».

«Οι λύσεις βρίσκονται σε δύο βασικές κατευθύνσεις: την πρόληψη και την προσαρμογή, δηλαδή την ανθεκτικότητα» όπως σημειώνει.

Στη βάση αυτή, συμπληρώνει πως «η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα πρέπει πάντα να αποτελεί άμεση και κύρια προτεραιότητα» ενώ αναφέρεται επίσης στην σημασία επέκτασης των ανανεώσιμων πηγών για την παραγωγή ενέργειας.

Την ίδια ώρα, βασικό μέλημα στον τομέα των αγροτικών μεταρρυθμίσεων θα πρέπει να αποτελεί η προώθηση βιώσιμων πρακτικών στη γεωργία και στην κτηνοτροφία.

Παράλληλα, όμως είναι επιτακτικός «ο σχεδιασμός υποδομών περισσότερο ανθεκτικών σε ακραία καιρικά φαινόμενα, η εφαρμογή μέτρων για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, όπως επίσης η αποκατάσταση και η προστασία των οικοσυστημάτων» αλλά και οι επενδύσεις στην καινοτομία και στην τεχνολογία.

Όμως προϋπόθεση για να αλλάξει ο κόσμος, είναι να αλλάξει ο τρόπος σκέψης των ίδιων των κοινωνιών.

Έως και 20% η μείωση των εκπομπών αν αλλάξουμε συνήθειες

«Προτεραιότητα θα πρέπει να αποτελεί η εκπαίδευση των πολιτών, με σκοπό την ευαισθητοποίησή τους και την προετοιμασία των κοινοτήτων για την αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων» αναφέρει ο κ. Ζερεφός.

Είναι ενδεικτικό, δε, το γεγονός ότι, όπως επισημαίνει, ο κ. Μιχαλόπουλος σημείωσε πως «σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας του climpact, η αλλαγή στις συνήθειες των ανθρώπων μπορεί να οδηγήσει στην μείωση των εκπομπών μέχρι και κατά 20%».

Σύμφωνα με τον ερευνητή, μεταξύ των πιο εύκολα εφαρμόσιμων πρακτικών που μπορεί να υλοποιηθούν είναι η αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτηρίων, η ρύθμισης του air condition σε πιο φυσιολογικές θερμοκρασίες, η αποφυγή περιττών μετακινήσεων και η δυνατότητα ο κόσμος να εργάζεται εξ αποστάσεως ή η ενίσχυση των σύγχρονων μέσων μαζικής μεταφοράς.

Μία αισιόδοξη και μια απαισιόδοξη «ματιά»

Σε κάθε περίπτωση, παρά τα δυσοίωνα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας ο κ. Ζερεφός υπογραμμίζει πως «υπάρχει ακόμα χρόνος αντίδρασης» στο βαθμό που θα ενισχυθούν «οι διεθνείς συνεργασίες, η δέσμευση των κυβερνήσεων και η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών», με σκοπό τη διαμόρφωση μιας διαφορετικής κουλτούρας.

Λιγότερο αισιόδοξη είναι η «πρόβλεψη» του κου Μιχαλόπουλου, ο οποίος τονίζει πως στην πραγματικότητα όσα βιώνουμε σήμερα είναι «τα πρώτα έντονα σημάδια της κλιματικής κρίσης, με φαινόμενα όπως το Ελ Νίνιο, απλώς να καθιστούν πιο έντονα τα φαινόμενα τα οποία ζούμε. Και είναι πολύ πιθανόν μελλοντικά αυτά τα οποία ζούμε να γίνουν ακόμη δυσκολότερα».