Από τις βόμβες στη Χούντα και την 3η Σεπτέμβρη στο εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ και το ευρώ

Ο Κώστας Σημίτης ήταν χωρίς καμία αμφιβολία ο πρώτος τεχνοκράτης πρωθυπουργός που είχε η Ελλάδα. Τα οκτώ χρόνια και οι τρεις μήνες που κράτησε το τιμόνι της χώρας, μοιάζουν πολύ λίγα συγκριτικά με τις αλλαγές που επιτελέστηκαν σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του τόπου.

Ο Κώστας Σημίτης που «έφυγε» από τη ζωή την Κυριακή 5 Ιανουαρίου 2025, σε ηλικία 88 ετών, άφησε βαθύ και ανεξίτηλο αποτύπωμα ως πρωθυπουργός της Ελλάδας από τον Ιανουάριο του 1996 έως τον Μάρτιο του 2004.

Ο πρώτος τεχνοκράτης πρωθυπουργός, στα μετεφηβικά του χρόνια ήταν γνωστός ως ο βομβιστής κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών.

Στα χρόνια του ΠΑΚ μοίραζε με το αυτοκίνητό του προκηρύξεις, ώσπου κατάλαβε ότι αυτή η αντιστασιακή δράση δεν έχει νόημα, γι’ αυτό και άρχισε να βάζει αυτοσχέδιες βόμβες, «τρομοκρατώντας» το καθεστώς της χούντας.

«Φροντίζαμε να τις βάζουμε πάντα με τρόπο που να μην προκληθεί τραυματισμός. Κατασκευαστής τους ήταν ο Σταράκης, δημοσιογράφος, ανταποκριτής γαλλικών εφημερίδων στην Ελλάδα. Τις παραλάμβανε από τον Καράγιωργα, στο γραφείο του στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ο μηχανισμός έπρεπε να συναρμολογείται πριν από τη χρήση. Τοποθέτησα, αρχικά, βόμβες στις συνοικίες. Η έκρηξή τους δεν αναφέρθηκε στις εφημερίδες.

Τον επιθυμητό θόρυβο προκάλεσε μια αρκετά μεγαλύτερης ισχύος ”βόμβα” ή ”κροτίδα”, όπως τις αποκαλούσε η χούντα. Μου είχε δώσει δύο ο Γιώργος Μαγκάκης. Τη μία την τοποθέτησα στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού, στην είσοδο του θεάτρου ”Orwo”, μεσημέρι, ώρα που δεν λειτουργούσε το θέατρο. Η έκρηξη αναφέρθηκε στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, με τις σχετικές καταγγελίες κατά της χούντας. Είχα διαλέξει το σημείο, με σκοπό οι δημοσιογράφοι που σύχναζαν στις καφετέριες της περιοχής να ακούσουν τον θόρυβο, που ήταν αρκετά δυνατός.

Τη δεύτερη ”βόμβα” ήθελα να τη βάλω στο ίδιο κτίριο, σε μια απομονωμένη είσοδο της οδού Αμερικής. Είχε όμως ελαττωματικό μηχανισμό, και αναγκάστηκα να εγκαταλείψω την προσπάθεια», γράφει ο ίδιος ο Κώστας Σημίτης στο βιβλίο του «Δρόμοι Ζωής» (εκδόσεις Πόλις).

Η πολιτική δράση στη δικτατορία και η 3η Σεπτέμβρη

Ο Κώστας Σημίτης πρωτοστάτησε το 1965 στην ίδρυση του Ομίλου Πολιτικής Έρευνας «Αλέξανδρος Παπαναστασίου». Ο «Όμιλος Παπαναστασίου», είχε ως στόχο τη συστηματική μελέτη των σημαντικότερων προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας και την ανάληψη πρωτοβουλιών για την αντιμετώπισή τους. Το 1967, ο όμιλος μετεξελίχθηκε στην αντιδικτατορική οργάνωση «Δημοκρατική Άμυνα».

Συμμετείχε ενεργά στον αντιδικτατορικό αγώνα (1967 – 1974). Το 1969 διέφυγε στο εξωτερικό. Καταδικάσθηκε ερήμην σε φυλάκιση. Σε αντίποινα συνελήφθη η σύζυγός του και κρατήθηκε για δυο μήνες σε απομόνωση.

Το 1970 στη Γερμανία έγινε μέλος του ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα) και το 1974 ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ, συμβάλλοντας καθοριστικά και στη διατύπωση της «Διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη». Συμμετείχε στο πρώτο Εκτελεστικό Γραφείο και στην πρώτη Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ.

Στην κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου το 1981

Αμέσως μετά την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ, τον Οκτώβριο του 1981, ανέλαβε στην πρώτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου το Υπουργείο Γεωργίας. Διετέλεσε Υπουργός Γεωργίας έως το 1985.

Εξασφάλισε την επιτυχή ένταξη της ελληνικής γεωργίας στην Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΟΚ, καθώς και τον πολλαπλασιασμό των κοινοτικών ενισχύσεων. Το 1985 ανέλαβε το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, όπου παρέμεινε μέχρι τον Νοέμβριο του 1987 εφαρμόζοντας το πρώτο πρόγραμμα σταθεροποίησης με αποτέλεσμα τον δραστικό περιορισμό των μακροοικονομικών ανισορροπιών.

Το Νοέμβριο του 1987 διαφώνησε με τη χαλάρωση των μέτρων ανόρθωσης της οικονομίας και παραιτήθηκε. Διετέλεσε για μικρό διάστημα Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων κατά τη διάρκεια της Οικουμενικής Κυβέρνησης, του καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα (Νοέμβριος 1989 – Φεβρουάριος 1990).

Από το 1993 ως το 1995 ήταν Υπουργός Βιομηχανίας, Ενέργειας, Έρευνας και Τεχνολογίας καθώς και Υπουργός Εμπορίου ταυτόχρονα. Κατά το διάστημα αυτό έθεσε το πλαίσιο μιας μακροχρόνιας πολιτικής ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας.

Η διαδοχή του Ανδρέα 

Στις 18 Ιανουαρίου του 1996 διαδέχτηκε τον Ανδρέα Παπανδρέου στην πρωθυπουργία μετά από ψηφοφορία της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΠΑΣΟΚ, εκπροσωπώντας τον «εκσυγχρονιστικό» πόλο εξουσίας με κύριο στόχο την οικονομική μεταρρύθμιση της ελληνικής οικονομίας και την κοινωνική σύγκλιση της ελληνικής κοινωνίας με την «ισχυρή» Ευρώπη.

Στις 30 Ιουνίου 1996, λίγες μέρες μετά τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, ο Κώστας Σημίτης εξελέγη πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ στο 4ο Συνέδριο του κόμματος, επικρατώντας του Άκη Τσοχατζόπουλου.

Ο Κώστας Σημίτης ανέλαβε την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ το 1996, έπειτα από την παραίτηση του Ανδρέα Παπανδρέου λόγω σοβαρών προβλημάτων υγείας. Η διαδικασία για την ανάδειξη του νέου αρχηγού κόμματος εξελίχθηκε μέσα σε ένα έντονα φορτισμένο κλίμα, με την κληρονομιά του ιδρυτή να αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς.

Η αρχή έγινε στις 17 Ιανουαρίου 1996, όταν μετά από 57 ημέρες νοσηλείας στο «Ωνάσειο», ο ιδρυτής και πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και εν ενεργεία πρωθυπουργός, Ανδρέας Παπανδρέου, υπέγραψε την παραίτησή του, οδηγώντας στη διενέργεια εσωκομματικών εκλογών για τη διαδοχή του τόσο στην πρωθυπουργία όσο και στην ηγεσία του κόμματος.

Έτσι, μετά την παραίτησή του, η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ κλήθηκε να εκλέξει πρωθυπουργό, με τον Κώστα Σημίτη να λαμβάνει 57 ψήφους στην πρώτη ψηφοφορία των βουλευτών, τον Άκη Τσοχατζόπουλο 53, τον Γεράσιμο Αρσένη 50 και τον Ιωάννη Χαραλαμπόπουλο 11.

Στον δεύτερο γύρο, παρά το γεγονός ότι ο Άκης Τσοχατζόπουλος θεωρείτο φαβορί για την εκλογή του, η άνοδος της εκσυγχρονιστικής τάσης και των υποστηρικτών της εντός του κόμματος ανέτρεψαν τα προγνωστικά. Ο Κώστας Σημίτης επικράτησε με 86 έναντι 75 ψήφων του Άκη Τσοχατζόπουλου και στις 22 Ιανουαρίου 1996 ορκίστηκε πρωθυπουργός, αποκτώντας φυσικά προβάδισμα και για την ηγεσία του κόμματος, ενόψει του 4ου Συνεδρίου.

Τέσσερις μήνες μετά, στις 23 Ιουνίου 1996, ο Ανδρέας Παπανδρέου έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 77 ετών.

Το πρώτο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ χωρίς τον ιδρυτή του

Ακολούθως, πραγματοποιήθηκε το πρώτο συνέδριο του κόμματος χωρίς την παρουσία του ιδρυτή του και στο οποίο Κώστας Σημίτης και Άκης Τσοχατζόπουλος μονομάχησαν εκ νέου, αυτή τη φορά για την ηγεσία του κόμματος.

Ο Κώστας Σημίτης είχε το πάνω χέρι, αφού ήταν ήδη πρωθυπουργός της χώρας, ενώ ο Άκης Τσοχατζόπουλος από την πλευρά του υποστήριξε το μοντέλο της διαρχίας, ζητώντας ασυμβίβαστο μεταξύ των αξιωμάτων του πρωθυπουργού και του προέδρου του κόμματος.

Το συνέδριο χαρακτηρίστηκε από τους έντονους διαξιφισμούς των δύο αντιπάλων και των υποστηρικτών τους, με τον Κώστα Σημίτη, μάλιστα, να “απειλεί” ότι αν δεν εκλεγεί πρόεδρος θα παραιτηθεί από πρωθυπουργός και τους πολιτικούς αναλυτές της εποχής να αφήνουν ανοιχτό και το ενδεχόμενο διάσπασης μετά τις εσωκομματικές εκλογές.

Τελικά, οι σύνεδροι έδωσαν την ψήφο τους στον Κώστα Σημίτη, ο οποίος έγινε ο διάδοχος του Ανδρέα Παπανδρέου. Ειδικότερα, από τους 5.111 συνέδρους που συμμετείχαν στην ψηφοφορία, 2.732 ψήφισαν τον Κώστα Σημίτη, 2.234 τον Άκη Τσοχατζόπουλο, ενώ υπήρξαν 27 άκυρα και 28 λευκά.

Η Κρίση στα Ίμια (1996)

Πρόκειται για τη δυσκολότερη στιγμή της πρωθυπουργίας του Κώστα Σημίτη. 

Μετά από δύο κρίσιμες ημέρες για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και μετά τη συνομιλία του με τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, ο πρωθυπουργός την Τετάρτη 31 Δεκεμβρίου 1996 ενημέρωσε τη Βουλή και ευχαρίστησε τους Αμερικανούς για τη συμβολή τους, προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων ακόμα και από ένα κομμάτι του ΠΑΣΟΚ.

Προετοιμασία Ολυμπιακών Αγώνων (1996 – 2004)

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ανατέθηκαν στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1997, δεκαοκτώ μήνες αφότου ο Κώστας Σημίτης ανέλαβε πρωθυπουργός της χώρας.

Το μέγεθος του εγχειρήματος ήταν πολύ μεγάλο σε σχέση με τις οργανωτικές ικανότητες, την τεχνογνωσία, την αποτελεσματικότητα των διοικητικών μηχανισμών αλλά και το επίπεδο της κοινωνικής συνείδησης.

Οι Ολυμπιακοί αγώνες έγιναν με ιδιαίτερη επιτυχία, όπως διεθνώς αναγνωρίστηκε, με ιδιαίτερα χαμηλό κόστος, όπως αποδεικνύει έρευνα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (2016).

Ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ (2001)

Με την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ την 1η Ιανουαρίου 2001, ολοκληρώθηκε η συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ελλάδα επί της δεύτερης πρωθυπουργίας Σημίτη, απέκτησε νομισματική σταθερότητα, ισχυρό νόμισμα και ένα σταθερό μακροοικονομικό πλαίσιο αναφοράς.

Η εισαγωγή στο Ευρώ πραγματοποιήθηκε την 1η Ιανουαρίου 2002 και ήταν το επιστέγασμα της ένταξης στην ΟΝΕ.

Όπως σημειώνεται στην επίσημη ιστοσελίδα του Κώστα Σημίτη, με την ένταξη στο Ευρώ, η ελληνική οικονομία πέτυχε αφενός σταθεροποίηση των δημοσιονομικών μεγεθών και αφετέρου (για πρώτη φορά ύστερα από πολλές δεκαετίες) καλύτερες επιδόσεις από αρκετές άλλες ευρωπαϊκές χώρες – στον ρυθμό ανάπτυξης, τον περιορισμό του πληθωρισμού, το ύψος των επενδύσεων, τη βελτίωση του κοινωνικού κράτους.

(ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ/EUROKINISSI)

Ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2004)

Η προσχώρηση της Κύπρου στην Ε.Ε. με την υπογραφή της Πράξης Προσχώρησης στη Στοά του Αττάλου στις 16/4/2003 υπήρξε μια κορυφαία στιγμή της εθνικής στρατηγικής του ΠΑΣΟΚ υπό τον Κώστα Σημίτη.

Όπως αναφέρεται στην επίσημη σελίδα του, εκείνο που έμοιαζε ακατόρθωτο, για το οποίο υπήρχαν επί πολλά χρόνια έντονες αντιρρήσεις και αμφιβολίες, έγινε πραγματικότητα. Τονίζεται μάλιστα ότι η Αθήνα πέτυχε ειρηνικά, κάτι για το οποίο η Άγκυρα απειλούσε με «αντιδράσεις χωρίς όρια».

Αττικό Μετρό (2000)

Οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες διέθεταν υπόγειο Μετρό ήδη έναν αιώνα περίπου. Το Μετρό της Αθήνας ήταν όχι μόνο ζήτημα εικόνας και εντυπώσεων για τη χώρα, αλλά και θέμα ποιότητας ζωής για εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.

Τέθηκε σε λειτουργία το 2000 με 18 χλμ. γραμμές και 19 σταθμούς. Κατά την έναρξη της λειτουργίας του είχε ημερησίως 400.000 επιβάτες. Το δίκτυο επεκτάθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν.

Αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» (2001)

Το νέο διεθνές αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» ολοκληρώθηκε και λειτούργησε στα Σπάτα. Κατά τον οργανισμό ΙΑΤΑ, το «Ελευθέριος Βενιζέλος» «είναι το καλύτερο διεθνές αεροδρόμιο του μεγέθους αυτού» (χωρητικότητας μέχρι 15 εκατ. επιβατών ανά έτος).

Εγνατία Οδός (2001)

Με την κατασκευή του αυτοκινητοδρόμου της Εγνατίας, μήκους 519 χλμ., επετεύχθη η σύνδεση της Ηγουμενίτσας με τους Κήπους (στα ελληνοτουρκικά σύνορα). Επίσης, χάρη στη βελτίωση του υφιστάμενου οδικού δικτύου στις περιοχές Νέστου, Γρεβενών και Μετσόβου, συνδέθηκε η βόρεια ανατολική με τη βόρεια δυτική Ελλάδα, εξυπηρετώντας πολύ αποτελεσματικά τις περιοχές της Θράκης, της Μακεδονίας και της Ηπείρου.

Αττική Οδός (2001)

Στην Αθήνα κατασκευάστηκε η Αττική Οδός και η δυτική Περιφερειακή λεωφόρος Υμηττού – υποδομές με τεράστια σημασία για τη βελτίωση του κυκλοφοριακού προβλήματος της πρωτεύουσας, τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, την εξοικονόμηση εκατομμυρίων «χαμένων» ωρών στην καθημερινότητα των κατοίκων του Λεκανοπεδίου και εκατομμυρίων λίτρων καυσίμων κατ’ έτος.

Γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου (2004)

Η γέφυρα για τη ζεύξη Ρίου – Αντιρρίου υπήρξε ένα τεχνολογικό και αισθητικό επίτευγμα. Το έργο – για τα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας – ήταν πρωτοφανούς μεγέθους, πραγματοποιήθηκε χωρίς υπερβάσεις κόστους και παραδόθηκε νωρίτερα από τον προκαθορισμένο χρόνο.

Η οκτάχρονη θητεία του Κώστα Σημίτη συνδέθηκε με την περίοδο εκσυγχρονισμού της χώρας, όπως ονομάστηκε, με την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ, τα μεγάλα έργα για την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων και την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ως πρωθυπουργός προώθησε μία μετριοπαθή εξωτερική πολιτική ταυτόχρονα με τη σταδιακή ιδιωτικοποίηση του μεγάλου ελληνικού δημόσιου τομέα, στοχεύοντας σε μία οικονομική σταθερότητα σύμφωνα με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Όπως σημειώνεται στην επίσημη ιστοσελίδα του πρώην πρωθυπουργού, «επί πρωθυπουργίας του επεδίωξε τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας, ιδιαίτερα για τη σταθεροποίηση και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας καθώς και την ενδυνάμωση της θέσης της Ελλάδας στην Ευρώπη και στον διεθνή περίγυρο της».

Όπως έγινε γνωστό, η κηδεία του Κώστα Σημίτη θα τελεστεί την Πέμπτη, 9 Ιανουαρίου στις 12:00, στη Μητρόπολη Αθηνών.

Με απόφαση της Κυβέρνησης η κηδεία θα γίνει δημόσια δαπάνη, θα αποδοθούν τιμές εν ενεργεία πρωθυπουργού και θα κηρυχθεί τετραήμερο εθνικό πένθος.

Υπενθυμίζεται ότι ο Κώστας Σημίτης διακομίστηκε στις 07:31 το πρωί της 5ης Ιανουαρίου χωρίς τις αισθήσεις του στο νοσοκομείο Κορίνθου και ο θάνατός του διαπιστώθηκε στις 8 παρά 10, μετά από ανεπιτυχείς προσπάθειες ανάνηψης.