Από την ELIZA των 60s στο ChatGPT: μια σύντομη ιστορία των chatbots

Το ChatGPT, «μπροστάρης» στη σημερινή επανάσταση των chatbots, αποτελεί την πιο εξελιγμένη εκδοχή της ELIZA, μιας ιδέας που είχε ένας καθηγητής του MIT στα μέσα της δεκαετίας του 1960.

Οι άνθρωποι προσπαθούν να μιλήσουν στους υπολογιστές, σχεδόν από τότε που ξεκίνησαν να τους κατασκευάζουν. Για δεκαετίες, το σκεπτικό ήταν το εξής: αν μπορούσαμε να βρούμε έναν τρόπο να μιλάμε στους υπολογιστές μας με τον τρόπο που μιλάμε στους άλλους ανθρώπους, και οι υπολογιστές να ανταποκρίνονται με τον ίδιο τρόπο, αυτό θα τους καθιστούσε ευκολότερους στην κατανόηση και τον χειρισμό, πιο προσιτούς σε όλους και πιο διασκεδαστικούς στη χρήση.

Το ChatGPT και η τρέχουσα επανάσταση στα chatbots τεχνητής νοημοσύνης είναι στην πραγματικότητα μόνο η πιο πρόσφατη εκδοχή αυτής της τάσης, η οποία ξεκινά από τη δεκαετία του 1960, αναφέρει ο ιστότοπος τεχνολογίας The Verge. Τότε ήταν που ο Τζόζεφ Γουάιζενμπαουμ, καθηγητής στο MIT, κατασκεύασε ένα chatbot με το όνομα ELIZA. Ο Γουάιζενμπαουμ έγραψε σε ένα ακαδημαϊκό περιοδικό το 1966 ότι η ELIZA «καθιστά δυνατά ορισμένα είδη συνομιλίας σε φυσική γλώσσα μεταξύ ανθρώπου και υπολογιστή». Δημιούργησε το bot για να λειτουργεί ως ψυχοθεραπευτής, ένα «δοχείο» στο οποίο οι άνθρωποι μπορούσαν να «ρίχνουν» τα προβλήματα και τις σκέψεις τους.

Η τεχνολογία πίσω από την ELIZA ήταν απίστευτα πρωτόγονη: οι χρήστες πληκτρολογούσαν σε ένα πεδίο κειμένου και το ρομπότ επέλεγε από μια σειρά προκαθορισμένων απαντήσεων με βάση τις λέξεις-κλειδιά της ερώτησής σας. Αν δεν ήξερε τι να πει, απλά επαναλάμβανε τα λόγια σας. Λέγατε π.χ. «Ο πατέρας μου είναι το πρόβλημα» και αυτό απαντούσε «Ο πατέρας σας είναι το πρόβλημα». Αλλά δούλεψε! Ο Γουάιζενμπαουμ έγραψε σε μια άλλη εργασία, ένα χρόνο αργότερα, ότι ήταν δύσκολο να πείσει τους ανθρώπους ότι δεν ήταν ένας άλλος άνθρωπος αυτός που συνομιλούσε μαζί τους μέσω του υπολογιστή.

Αυτό που έδειξε η ELIZA, και πάνω στο οποίο εργάστηκαν άλλοι προγραμματιστές και μηχανικοί τις επόμενες έξι δεκαετίες, είναι ότι αντιμετωπίζουμε τις συσκευές μας διαφορετικά όταν τις σκεφτόμαστε ως έμψυχα, ανθρωπόμορφα αντικείμενα. Και είμαστε ιδιαίτερα πρόθυμοι να αντιμετωπίσουμε τις συσκευές μας με αυτόν τον τρόπο – όταν π.χ νιώθουμε άσχημα για τη ρομποτική μας ηλεκτρική σκούπα καθώς χτυπάει συνεχώς προσπαθώντας να καθαρίσει το σαλόνι μας, ή όταν ευχαριστούμε την Alexa της Amazon μόλις κάνει κάτι για μας. Είναι στην ανθρώπινη φύση να ανθρωπομορφοποιούμε τα αντικείμενα, να τους προσδίδουμε ανθρώπινες ιδιότητες ακόμη και όταν δεν έχουν. Και όταν το κάνουμε αυτό, είμαστε πιο ευγενικοί με αυτά τα αντικείμενα, πιο υπομονετικοί και συνεργάσιμοι μαζί τους, και απολαμβάνουμε περισσότερο τη χρήση τους.

Το «Star Trek» και η «Οδύσσεια του Διαστήματος»

Παραδείγματα για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει αυτό υπάρχουν παντού στην ποπ κουλτούρα. Ο υπολογιστής του «Star Trek» (από τον οποίο ο κάπτεν Πικάρ ζητάει συνεχώς: «Τσάι. Earl Grey. Ζεστό»), είναι μια κλασική έμπνευση για τους τύπους της Σίλικον Βάλεϊ, όπως και η τεχνητή νοημοσύνη με τη φωνή της Σκάρλετ Γιόχανσον στην ταινία «Her». Ο HAL 9000 στην ταινία «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» αποτελεί έμπνευση και ταυτόχρονα παράδειγμα προς αποφυγή, όπως και ο WOPR από την ταινία «Παιχνίδια Πολέμου». Πρόκειται για υπολογιστές που σκέφτονται, που μιλούν, που καταλαβαίνουν.

Το μόνο πρόβλημα με όλους αυτούς τους υπολογιστές που μοιάζουν με ανθρώπους; Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πετύχουν. Ένα bot όπως η ELIZA θα μπορούσε να δημιουργήσει μια κάπως πειστική συνομιλία, αλλά μέχρι εκεί. Τις περισσότερες φορές, η δουλειά του υπολογιστή σας είναι να κάνει πράγματα, και αυτά τα chatbots δεν ήταν ποτέ πολύ καλά στο να κάνουν πράγματα. Όχι ότι δεν το προσπάθησαν οι προγραμματιστές τους: μια ομάδα στο Κέντρο Ερευνών της Xerox τη δεκαετία του 1970 κατασκεύασε ένα chatbot που μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει για να κλείσει αεροπορικά εισιτήρια, αλλά ήταν ιδιότροπο, αργό και πολύ ακριβό στη λειτουργία του. Έκτοτε έχουν καταβληθεί αμέτρητες προσπάθειες να γίνει το ίδιο πράγμα.

Από τη Siri και την Alexa στο ChatGPT και το Gemini

Με την πάροδο των ετών, υπήρξαν πολλές εκδόσεις αυτών των εργαλείων – άλλα πρώιμα chatbots ήταν ο Dr. Sbaitso, ο Parry και η Alice. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, υπήρξε το SmarterChild, το bot του AOL Instant Messenger και του Windows Live Messenger, που έκανε χιλιάδες εφήβους να συνειδητοποιήσουν ότι ένας υπολογιστής μπορεί να συζητήσει μαζί τους. Υπήρξε η εποχή των φωνητικών βοηθών, κατά την οποία όλοι πίστευαν ότι η Siri, η Alexa, η Cortana, ο Bixby και αμέτρητα άλλα εργαλεία θα άλλαζαν τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούσαμε τις συσκευές μας και κάναμε πράγματα. Με κάθε γενιά, φτάναμε λίγο πιο κοντά στο στόχο, αλλά και αυτά τα εργαλεία είχαν τελικά τα όριά τους. Ποιος θα ζητήσει σήμερα από τον Google Assistant να του κλείσει μια πτήση;

Σήμερα, βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής στα chatbots, μιας εποχής που πολλοί στον κλάδο της τεχνολογίας πιστεύουν ότι μπορεί πραγματικά να κάνει τη δουλειά. Εργαλεία όπως το ChatGPT και το Google Gemini, και τα γλωσσικά μοντέλα που «τρέχουν» από κάτω τους και τα τροφοδοτούν, είναι πολύ πιο ικανά τόσο να σας κατανοήσουν όσο και να κάνουν πράγματα για λογαριασμό σας. Η Microsoft στοιχηματίζει ότι το Copilot θα γίνει ο AI σύντροφός σας κάθε μέρα στη δουλειά∙ το ίδιο θέλει και η Google για το Gemini. Αυτά τα εργαλεία δεν είναι τέλεια, κάθε άλλο: επινοούν πράγματα, παρερμηνεύουν, κρασάρουν. Αλλά είναι ό,τι πιο κοντινό έχουμε δει μέχρι στιγμής σε έναν «ανθρώπινο» υπολογιστή. Του μιλάτε όπως θα μιλούσατε σε έναν άνθρωπο και σας απαντάει με τον ίδιο τρόπο.

Ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις

Η άνοδος αυτών των ισχυρών bots εγείρει πολλά ερωτήματα. Είναι ευχάριστη η σκέψη ότι ένας υπολογιστής μπορεί να πάρει τη θέση ενός βοηθού ή ενός φίλου στις ζωές μας ή μήπως είναι τρομαχτική; Είναι εντελώς λάθος να έχεις έναν ΑΙ σύντροφο όπως αυτοί των Meta, Replika ή Character.AI, ή υπάρχει κάτι όμορφο σε μια τέτοια σχέση; Πόσο καλύτερα πρέπει να γίνουν αυτά τα bots πριν μπορέσουμε πραγματικά να βασιστούμε σε αυτά; Θα γίνουν ποτέ τόσο καλά;

Αλλά πάνω απ’ όλα, θα πρέπει να απαντήσουμε επιτέλους στο ερώτημα που θέτουμε από τη δεκαετία του ’60: είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο θα έπρεπε να λειτουργούν οι υπολογιστές; Πολλοί άνθρωποι το πιστεύουν εδώ και χρόνια, πολλοί άλλοι υποστηρίζουν ότι η εκπαίδευση των υπολογιστών να λειτουργούν όπως οι άνθρωποι θα τους κάνει λιγότερο αποδοτικούς και περισσότερο ενοχλητικούς. Αλλά ποτέ δεν καταφέραμε να το μάθουμε, επειδή τα bots δεν ήταν ποτέ αρκετά καλά για να ανταγωνιστούν όλους τους άλλους τρόπους με τους οποίους αλληλεπιδρούμε με τις συσκευές μας και με τους άλλους ανθρώπους. Τώρα είναι κοντά, ή τουλάχιστον πολύ πιο κοντά. Και έτσι θα μάθουμε πραγματικά αν ο Τζόζεφ Γουάιζενμπαουμ είχε δίκιο όταν έλεγε δεκαετίες πριν, ότι η συζήτηση είναι το μέλλον των υπολογισμών. Το chatbot ήταν το μέλλον των υπολογιστών για σχεδόν όσο καιρό υπήρχαν υπολογιστές, και τώρα ήρθε η ώρα του.