Η Νοτρ Νταμ άνοιξε ξανά, πέντε χρόνια μετά την καταστροφική πυρκαγιά

Πεντέμισι χρόνια μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 2019, το γοτθικό κόσμημα του Παρισιού διασώθηκε οριστικά και έχει πλέον ολοκληρωθεί η αναδημιουργία του, με τρόπο που υπόσχεται στους επισκέπτες της Νοτρ Νταμ μια συναρπαστική εικόνα.

Ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του Μπριζίτ και τον αρχιεπίσκοπο του Παρισιού Λοράν Ουλρίκ, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα τελετών που θα κορυφωθεί με την επίσημη «είσοδο» στον καθεδρικό ναό στις 7 Δεκεμβρίου και την πρώτη καθολική λειτουργία την επόμενη μέρα, αναμεταδίδει από το Παρίσι ο ανταποκριτής του BBC News Χιου Σκόφιλντ.

Αφού του έδειξαν τα κυριότερα σημεία της ανακαίνισης του κτιρίου, η οποία κόστισε 700 εκατ. ευρώ, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα τεράστια ξύλινα δοκάρια της οροφής που αντικαθιστούν το καμένο από τη φωτιά μεσαιωνικό πλαίσιο, ο γάλλος πρόεδρος ευχαρίστησε τους περίπου 1.300 τεχνίτες, άνδρες και γυναίκες, που ήταν συγκεντρωμένοι μέσα στον ναό.

Το ανακαινισμένο εσωτερικό της Παναγίας των Παρισίων είχε κρατηθεί αυστηρά μυστικό. Ολα αυτά τα χρόνια κυκλοφόρησαν μόνο λίγες φωτογραφίες, που σηματοδοτούσαν την πρόοδο των εργασιών αποκατάστασης.

Αλλά οι άνθρωποι που βρέθηκαν πρόσφατα στο εσωτερικό λένε ότι η εμπειρία προκαλεί δέος, καθώς ο καθεδρικός ναός απέκτισε μια νέα διαύγεια και φωτεινότητα, που σηματοδοτούν μια έντονη αντίθεση με τη διάχυτη κατήφεια του παρελθόντος, σημειώνει στο BBC News ο Σκόφιλντ.

«Η λέξη που θα αποτυπώσει καλύτερα τη μέρα είναι “λαμπρότητα”» δήλωσε στο ειδησεογραφικό τμήμα του BBC ανώνυμη πηγή των Ηλυσίων, που ασχολήθηκε στενά με την αποκατάσταση, προσθέτοντας ότι «οι άνθρωποι θα ανακαλύψουν τη μεγαλοπρέπεια της πελεκημένης πέτρας, [η οποία είναι] άψογης λευκότητας, όπως δεν την έχει δει ποτέ κανείς στον καθεδρικό ναό, ίσως εδώ και αιώνες».

Το βράδυ της 15ης Απριλίου 2019 τηλεθεατές σε όλον τον κόσμο παρακολούθησαν έκπληκτοι στις οθόνες τους σε ζωντανή μετάδοση πορτοκαλί φλόγες να απλώνονται κατά μήκος της οροφής του καθεδρικού ναού και στη συνέχεια –στην κορύφωση της καταστροφικής πυρκαγιάς– είδαν το κωδωνοστάσιο του 19ου αιώνα να πέφτει στο έδαφος.

Εκείνη την περίοδο γινόταν εξωτερική ανακαίνιση του ναού, η δομή του οποίου συνιστούσε ήδη πηγή ανησυχίας, πριν την κόλαση της φωτιάς. Μεταξύ των θεωριών, δε, για τα αίτια της πυρκαγιάς, αναφέρθηκαν το αναμμένο τσιγάρο που είχε αφήσει ένας εργάτης και μια ηλεκτρική βλάβη.

Περίπου 600 πυροσβέστες έδιναν επί 15 ώρες μάχη με τις φλόγες. Κάποια στιγμή υπήρξε ανησυχία ότι οι οκτώ καμπάνες στον βόρειο πύργο θα έπεφταν, και αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να πέσει και ο πύργος, καθώς και, πιθανώς, μεγάλο μέρος των τοίχων του καθεδρικού ναού. Τελικά η δομή σώθηκε. Καταστράφηκαν όμως το κωδωνοστάσιο, τα ξύλινα δοκάρια της οροφής (γνωστά ως «δάσος»), ο πέτρινος θόλος πάνω από το κέντρο του εγκάρσιου κλίτους και μέρος του κυρίως ναού. Σημειώθηκαν επίσης μεγάλες ζημιές από πτώσεις ξύλων και τοιχοποιίας, αλλά και από το νερό που έριχναν οι πυροσβεστικές αντλίες.

Ευτυχώς, σώθηκαν πολύ περισσότερα πράγματα, μεταξύ των οποίων όλα τα βιτρό, τα περισσότερα αγάλματα και έργα τέχνης, αλλά και το ιερό Ακάνθινο Στεφάνι του Ιησού, περιβεβλημένο με χρυσό νήμα, που φυλασσόταν στον ναό μέσα σε μια κρυστάλλινη λειψανοθήκη. Το εκκλησιαστικό όργανο, δε, το δεύτερο μεγαλύτερο στη Γαλλία, επηρεάστηκε άσχημα από τη σκόνη και τον καπνό, αλλά επισκευάστηκε.

Οι κληρικοί του καθεδρικού ναού δόξασαν επίσης ορισμένα «θαύματα», όπως τη θαυματουργή διάσωση του αγάλματος της Θεοτόκου με το Θείο Βρέφος, από τον 14ο αιώνα, που δεν καταστράφηκε από την πτώση της τοιχοποιίας, και των 16 ογκωδών χάλκινων αγαλμάτων των Αποστόλων και των Ευαγγελιστών, τα οποία είχαν αφαιρεθεί από το κωδωνοστάσιο για ανακαίνιση μόλις τέσσερις ημέρες πριν την πυρκαγιά.

Την επόμενη μέρα, αφού επιθεώρησε τις καταστροφές, ο Μακρόν έδωσε μια υπόσχεση που σε πολλούς, τότε, ακούστηκε βιαστική. Ο γάλλος πρόεδρος εγγυήθηκε ότι η Παναγία των Παρισίων θα άνοιγε και πάλι τις πύλες της στους επισκέπτες εντός πέντε ετών.

Για τη διαχείριση του έργου θεσμοθετήθηκε με νόμο ένας δημόσιος φορέας και η έκκληση για χρηματοδότηση έφερε άμεση απάντηση. Συγκεντρώθηκαν συνολικά 846 εκατ. ευρώ, πολλά από μεγάλους χορηγούς, αλλά και από εκατοντάδες χιλιάδες μικροδωρητές.

Την ευθύνη του έργου ανέλαβε ο Ζαν-Λουί Ζορζελέν, ένας αποτελεσματικός στρατηγός, που μοιράστηκε την ανυπομονησία του Μακρόν με τις επιτροπές και τον οργανισμό της «πολιτιστικής κληρονομιάς», αναφέρει στο BBC News ο Χιου Σκόφιλντ.

«Εχουν συνηθίσει να ασχολούνται με φρεγάτες. Αυτό είναι αεροπλανοφόρο» είχε δηλώσει ο γάλλος στρατηγός, στον οποίο πιστώνεται καθολικά η αναμφισβήτητη επιτυχία του έργου. Δυστυχώς, ο Ζορζελέν σκοτώθηκε σε ατύχημα στα Πυρηναία τον Αύγουστο του 2023 και αντικαταστάθηκε από τον Φιλίπ Ζοστ.

Υπολογίζεται ότι στο έργο αποκατάστασης απασχολήθηκαν 2.000 κτίστες, ξυλουργοί, αναστηλωτές, τεχνίτες στέγης, εργάτες σε χυτήρια, εμπειρογνώμονες έργων τέχνης, γλύπτες και μηχανικοί, οι οποίοι έδωσαν τεράστια ώθηση στις γαλλικές τέχνες και χειροτεχνίες. Πολλά επαγγέλματα, δε, όπως η λιθοτεχνία, έχουν δει μεγάλη αύξηση του αριθμού μαθητευόμενων, ως αποτέλεσμα της δημοσιότητας.

Το project της Νοτρ Νταμ «ήταν το ισοδύναμο μιας Παγκόσμιας Εκθεσης, αφού αποτελεί βιτρίνα της δεξιοτεχνίας μας. Είναι μια υπέροχη βιτρίνα διεθνώς» δήλωσε ο Πασκάλ Παγιέν-Απενζελέρ, γαλλοελβετός ιστορικός και ερευνητής, εκ μέρους του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Ερευνας (CNRS), που μεταξύ άλλων προωθεί παραδοσιακές οικοδομικές μεθόδους.

Το πρώτο καθήκον του project ήταν η αποκατάσταση της ασφάλειας του χώρου και εν συνεχεία η αποσυναρμολόγηση του τεράστιου κουβαριού στο οποίο είχαν μετατραπεί οι μεταλλικές σκαλωσιές που περιέβαλλαν προηγουμένως το κωδωνοστάσιο, αλλά έλιωσαν στη φωτιά και κόλλησαν με τη λιθοδομή.

Επρεπε, δε, να ληφθεί από νωρίς μια απόφαση σχετικά με τη φύση της ανακαίνισης: το ερώτημα ήταν αν θα γινόταν πιστή αποκατάσταση του μεσαιωνικού κτιρίου και των νεογοτθικών αλλαγών που επέφερε τον 19ο αιώνα ο αρχιτέκτονας Εζέν Βιολέ-λε-Ντουκ, ή αν θα αξιοποιούνταν η ευκαιρία ώστε να δοθεί στο οικοδόμημα ένα πιο μοντέρνο αποτύπωμα.

Η έκκληση για νέα σχέδια παρήγαγε ασυνήθιστες ιδέες, όπως μια γυάλινη οροφή, μια πράσινη «οικολογική στέγη», μια τεράστια φλόγα αντί για κωδωνοστάσιο και ένα κωδωνοστάσιο με λέιζερ στην κορυφή του, που θα εκτοξευόταν κατακόρυφα στο στερέωμα.

Ωστόσο, ενόψει των αντιδράσεων από την πλευρά ειδικών και κοινού, όλα αυτά τα σχέδια εγκαταλείφθηκαν: η ανακατασκευή είναι ουσιαστικά πιστή στο πρωτότυπο, αν και με ορισμένες παραχωρήσεις σε σύγχρονα υλικά και απαιτήσεις ασφαλείας. Τα ξύλα της οροφής, για παράδειγμα, προστατεύονται τώρα με ψεκαστήρες και διαχωριστικά.

Το μόνο σημείο διαμάχης που απομένει είναι η επιθυμία του Μακρόν για ένα μοντέρνο σχέδιο των βιτρό για τα παράθυρα των έξι πλαϊνών παρεκκλησίων. Καλλιτέχνες έχουν υποβάλει συμμετοχές στον σχετικό διαγωνισμό, αλλά πολλοί εκπρόσωποι των γαλλικών τεχνών αντιδρούν σθεναρά.

Ο Εμανουέλ Μακρόν προσπάθησε να κάνει την ανακαίνιση της Νοτρ Νταμ θέμα και σύμβολο. Ενεπλάκη στενά με το έργο και επισκέφθηκε τον καθεδρικό ναό αρκετές φορές. Σε μια χρονική στιγμή που η πολιτική εικόνα του βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα –μετά τις τραυματικές βουλευτικές εκλογές τον Ιούλιο–, η επαναλειτουργία της ιστορικής εκκλησίας συνιστά μια αναγκαία τόνωση του ηθικού του.

Κάποιοι είπαν ότι ήθελε να κλέψει τα φώτα της δημοσιότητας διοργανώνοντας την τελετή της Παρασκευής –που σηματοδότησε επίσημα το τέλος του έργου της ανακατασκευής–, μία εβδομάδα πριν από την επίσημη επαναλειτουργία του ναού – άλλωστε οι πρώτες, πολυαναμενόμενες εικόνες από το εσωτερικό της Νοτρ Νταμ επικεντρώθηκαν αναπόφευκτα σε εκείνον.

Απαντώντας, αξιωματούχοι των Ηλυσίων επισήμαναν ότι ο καθεδρικός ναός, όπως όλα τα γαλλικά θρησκευτικά κτίρια, βάσει νόμου του 1905, ανήκει στο κράτος, με την Καθολική Εκκλησία να είναι ο «εξουσιοδοτημένος χρήστης». Και ότι χωρίς την ταχεία κινητοποίηση του Μακρόν το έργο δεν θα είχε ολοκληρωθεί ποτέ τόσο γρήγορα.

«Πριν από πέντε χρόνια όλοι πίστευαν ότι η υπόσχεση του προέδρου θα ήταν δύσκολο να τηρηθεί» δήλωσε στο BBC News ανώνυμη πηγή των Ηλυσίων. «Σήμερα έχουμε την απόδειξη ότι όχι μόνο ήταν δυνατό, αλλά και ότι κατά βάθος ήταν αυτό που όλοι επιθυμούσαν διακαώς» τόνισε. «Αυτό που θα δουν οι άνθρωποι [στη νέα Παναγία των Παρισίων] είναι το μεγαλείο και η δύναμη της συλλογικής βούλησης à la française».

. . .